«гнпф» жинақтаушы зейнетақы қоры» акционерлік қоғамы Жарналардың белгіленген мөлшері бар зейнетақы тәсімі

б) Тәсім өзінің қызметін жүзеге асырған экономикалық орта

Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының экономикалық ахуалының ілгерілеуі байқалатындығына қарамастан, оның экономикасы нарықтық экономика қалыптасу кезеңіндегі елдерге тән сипаттамалық ерекшеліктерге орын беріп келеді. Өзгелерімен қатар мұндай сипаттамалық ерекшеліктерге елден тыс жерде еркін айырбасталатын ұлттық болмауы және биржа нарығындағы қағаздардың өтімділігінің төменгі деңгейі жатады.

Бұдан басқа, Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру секторы саяси, заң шығарушы, қаржылық және реттеуші өзгерістерге ұрымтал. Қазақстан Республикасының экономикалық тұрақтылығының болашағы басым деңгейінде Қазақстан Республикасының Үкіметі қолдайтын экономикалық шаралардың тиімділігіне тәуелді. Тәсімнің қызметіне теріс әсер ететін қаржылық эәне экономикалық саладағы болжап болмайтын өзгерістердің орын алу мүмкіндігі бар. Басшылық экономикалық қиыншылықтардың не деңгейін, не олардың орын алу уақытын мөлшерін болжай алмайды, тиісінше бірге тіркеліп отырған қаржылық есептілікте орын алған дүдәмал жағдайлардың анықталуы нәтижесінде қажет болуы мүмкін түзетулер жоқ. Ондай түзетулер қажет болған жағдайда, олар анықталған кезеңдегі Тәсімнің қаржылық есептілігінде мазмұндалып, бағаланатын болады.

Экономикалық шарттар қаржы нарығындағы қызметтің көлемін шектеуді жалғастырады. Нарықтық бағалама мүдделі сатушылар мен мүдделі сатып алушылардан тұратын тиімді әрекет ететін нарықта анықталуы мүмкін қаржы құралдарының құнын бейнелемеуі мүмкін. Сөйтіп, бұл қажет деп табылған жағдайда, басшылық әділ құнның ең жоғарғы бағасын бейнелеу мақсатында қолда бар ақпараттың ең жақсысын пайдаланады.

Бірге тіркеліп отырған қаржылық есептілік қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) сәйкес әзірленді.

Тәсімнің қаржылық есептілігі Тәсімнің пайдаланушылардан тәуелсіз дербес субъект ретіндегі жиынтық қаржылық ережелерін ұсынады. Бұл қаржылық есептілік зейнетақы төлемдері үшін қолда бар Тәсімнің таза активтерін және жыл ішіндегі таза активтердегі өзгерістерді ұсынады.
б) Негізгі ұсыныс

Бұл қаржылық есептілік нарықтық бағамдарға сүйеніп әділ құны бойынша бейнеленген, сатуға арналған, қолда бар инвестициялық бағалы қағаздарды қоспағанда, бастапқы құны бойынша есепке алу қағидаттарына сәйкес дайындалған.

Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы болып қазақстан теңгесі (бұдан әрі – «теңге») табылады. қордың басшылығы теңгені бернелік валюта ретінде анықтады, өйткені теңге Қордың экономикалық оқиғалары мен операцияларының мәнін бейнелейді. Теңге сонымен қатар осы қаржылық есептілікті ұсыну мақсаты үшін пайдаланылатын есептілік валютасы боып табылады.

Теңгеде ұсынылған барлық қаржылық ақпарат жақын мыңдыққа дөңгелектелген.
г) Бағамдарды пайдалану

Осы қаржылық есептілікті дайындау үшін Қаржы есептілігінің халықаралық стандарттарына сәйкес басшылық активтер мен міндеттемелердің есептілігін белгілеуде, сондай-ақ есептілікте шартты активтер мен міндеттемелерді ашуға қатысты бірқатар бағамдар мен болжамдар жасады. Нақты алынған нәтижелер болашақта бұл бағамдар өзгеше болуы мүмкін.

Осы қаржылық есептілікті дайындау кезінде есеп саясатының төмендегідей негізгі қағидаттары қолданылды. Есеп саясатының аталған қағидаттары жүйелілікпен қолданылды.

Шетелдік валютадағы операциялар операция жасалған күні қолданыста айырбас бағамы бойынша бейнеленеді. Шетелдік валютадағы ақша активтері мен міндеттемелері операция күні қолданыста болған ресми айырбас бағамы бойынша теңгеге аударылады. Тарихы құны бойынша шетелдік валютадағы ақшалай емес активтер мен міндеттемелер операция күні қолданыста болған ресми айырбас бағамы бойынша теңгемен аударылады. Активтер мен міндеттемелерді аудару кезіндегі бағам айырмашылығының нәтижесінде болған кірістер мен шығыстар таза активтердегі өзгерістер туралы есепте бейнеледі.

2005 жылғы 31 желтоқсанда шетелдік валютадағы қалдықты аудару үшін пайдаланған айырбас бағамы 1 АҚШ долллары үшін 133,77 теңгені құрады (2004ж.: 1 АҚШ долллары үшін 130,00теңге болды).

б) Ақша

Ақша банк шоттарындағы ақшадан тұрады.

• 
  жақын арада сату немес кері сатып алу мақсатымен сатылады немесе пайдаланылады;
  

- активтер немесе міндеттемелер келісім-шартта бастапқыда көрсетілген ақша қаражаты ағынын айрықша өзгертетін бірге құрылған туынды құралдан тұратын болса, кірістер мен шығыстар арқылы әділ құн бойынша қаржы активтері мен міндеттемелерін анықтайды.

• 
  Тәсім бастапқы мойындаудан кейін таза зейнетақы активтеріндегі өзгерістер туралы есеп арқылы әділ құны бойынша бейнелейді;
  
• 
  Тәсім сатуға арналған ретінде сыныптады; немесе
  
• 
  Қарыздар мен дебиторлық берешек анықтамасына енгізілген.
  

Қаржы активтері және міндеттемелер Тәсім сол қаржы құралы туралы келісім-шарт бойынша Тараптың бірі болып саналған сәттегі таза зейнетақы активтері туралы есепте мойындалады. Негізгі қызмет барысындаға барлық қаржы активтерінің сатып алынымы төлем күніне мойындалады.

• 
  сыйақының тиімді мөлшерлемесі әдісін пайдаланып, амортизациялық құны бойынша бағаланатын қарыздар мен дебиторлық берешектер;
  
• 
  кірістіліктің тиімді мөлшерлемесі әдісін пайдаланып, амортизациялық құны бойынша бағаланатын, өтелгенге дейін ұсталынып қалатын бағалы қғаздардағы инвестиция;
  
• 
  белсенді рынокта бағаланатын рыноктық бағасы жоқ және құны сенімді бағаланбайтын, өзіндік құны бойынша бағаланатын үлестік құралдарға инвестициялар.
  

Кіріс пен залал арқылы әділ құны бойынша есептелетіндерден және қаржы активтерін әділ құны бойынша аудару мойындауды кері қайтаруға келмейтін кезде туындайтындардан басқа барлық қаржылық міндеттемелер амортизациялық құны бойынша бағаланады. Сыйлықақылар мен дисконттар мәміле бойынша бастапқы залалдармен бірге тиісті құралдың баланстық құнына енгізіледі және аталған құралға тиесілі сыйақының тиімді мөлшерлемесі негізінде амортизацияланады.

Қаржылық құралдардың әділ құны мәмілелер бойынша қандай-да залалдарды шегерместен, есеп беретін күнгі жай-күй бойынша олардың бағаланатын рыноктық бағалары негізінде анықталады. Қаржы құралдарының бағаланатын рыноктық бағалары болмаған жағдайда, әділ құн бағамдық үлгілерді немесе ақша ағынын дисконттау әдістерін пайдаланып, анықталады.

Ақша ағынын дисконттау тәсілін пайдаланған кезде болжалды ақша ағындары Тәсім басшылығының барынша мүмкін болжамы негізінде анықталады, ал дисконттау мөлшерлемесінің сапасында ұқсас шарттары бары қаржы құралдары бойынша есеп беретін күнгі жай-күй бойынша рыноктық мөлшерлеме қолданылады. Бағамдық үлгілер пайдаланылған кезде шығыс деректері есеп беретін күнгі жай-күй бойынша рыноктық көрсеткіштер негізінде анықталады.

Биржада бағаланбайтын туынды қаржы құралдарының әділ құны Тәсім ағымдағы нарықтық шарттарды және мәміле бойынша контрагенттердің кредиттік мүмкіншілігін есепке алып, есеп беретін күнгі жай-күй бойынша келісім-шартты бұзу кезінде алуы немесе төлеуі мүмкін сома ретінде анықталады.

Қаржы активтерінің немесе міндеттемелерінің әділ құнын өзгерту кезінде туындайтын кірістер мен шығыстар зейнетақы активтеріндегі өзгерістер туралы есепте танылады.

Қаржы активтерін тану қаржы активтерін пайдалану ақша ағындарын алуға келісім-шарт құқықтарының іс-әрекет ету мерзімі өткен соң немесе Тәсім қаржы активтерін иелену өұқығынан шығатын барлық айрықша тәуекелдіктер мен пайданы тапсыру кезінде тоқтатылады. Осындай табыстау кезінде туындайтын немесе сақталатын құқықтар мен міндеттемелер бөлек актив немесе міндеттеме ретінде танылады. Қаржы міндеттемелерін тану олар өтелген кезде тоқтатылады.

«Кері РЕПО» келісімі бойынша алынған бағалы қағаздар тиісінше сипатта банктердің немесе өнім берушілердің дебиторлық берешегінде мазмұндалады. Сату алу бағасы мен кері сатып алу бағасының арасындағы айырмашылық сыйақы түріндегі кірісті білдіреді және сыйақының тиімді мөлшерлемесі әдісінің негізінде осындай келісімдер іс-әрекет ететін кезең ішінде есептеледі.

Амортизациялық құны бойынша есепке алынатын қаржы активтері негізінен сатуға арналған қолда бар қарыз, басқалай дебиторлық берешек немесе бағаланбайтын қарыз қағаздарынан («қарыз және дебиторлық берешек») тұрады. Тәсім өзінің кредиттік қоржынын оның құнсыздану мәніе тұрақты негізде талдап отырады. Қарыздар мен дебиторлық берешек құнсызданып отырады, және Тәсім, қарызды және дебиторлық берешекті бастапқы тану күнінен кейін болған бір немесе бірнеше жағдайлардың негізінде, тек құнсызданудың объективті себептері болған жағдайда ғана және мұндай жағдай (немесе жағдайлар) сенімді бағалануы мүмкін қарыздар бойынша болашақ ақша ағындарына әсер еткен кезде, құнсыздану салдарынан шығын тартады.

Сатуға арналған қолда бар бағалы қағаздардың құнсыздануының объективті себептері болған кезде, құнсызданудан болған залалдың сомасы сатуға арналған қолда бар бағалы қағаздың баланстық құны мен қарыз кепілдері және бағалы қағаздардың сыйақысының бастапқы тиімді мөлшерлемесі бойынша дисконтталған қамтамасыз ету бойынша дебиторлық берешекті есепке алғанда болжалды болашақ ақша ағындарының ағымдағы құны арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Ағымдағы экономикалық шарттарды мазмұндайтын тиісті шолу деректері негізінже түзелтілген контракт бойынша ақша ағындары және тарихи залалдар болжалды ақша ағындарын бағалау үшін негіздеме болады.

Кейбір жағдайларда бағалы қағаздың құнсыздануынан болған залал сомасын есептеу үшін қажетті мұндай шолу деректері шектеулі немесе ағымдағы экономикалық шарттарға толық көлемінде сәйкес келмейтіндей болуы мүмкін. Мұндай ахуал егер қарызгер қаржылық қиыгшылықтарға ұшыраған болса және ұқсас қарызгерлер бойынша жеткілікті деңгейдегі тарихи деректер болмаса, туындауы мүмкін. Мұндай жағдайларда залал сомасын құнсызданудан анықтау мақсатында Тәсім басшылығы өзінің тәжірибесі мен пікіріне сүйенеді.

Сатуға арналған қолда бар бағалы қағаздардың құнсыздануынан болған барлық залал таза зейнетақы активтері туралы есепте танылады және егер өтелетін құнның кейінгі өсімі құнсызданудан болған залал танылғаннан кейін орын алған жағдайға объективті жатқызылуы мүмкін жағдайда ғана түзетіледі.

Өзіндік құны бойынша есептелетін қаржы активтері сатуға арналған қолда бар және әділ құны бойынша есептелмейтін, өйткені ол сенімді анықталуы мүмкін емес активтерге енгізілген нарқы белгіленбеген үлес құралдарынан тұрады. Егер инвестициялардың құнсызданатындығы жөнінде объектиівті себептер болатын болса, құнсызданудан болған залал инвестициялардың баланстық құны мен аталған актив бойынша кірістіліктің ағымдағы нарықтық мөлшерлемесі бойынша дисконтталатын болашақ болжалды ақша ағынының ағымдағы құны арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі.

Аталған бағалы қағаздардың құнсыздануынан болған барлық залалдар таза зейнетақы активтеріндегі өзгерістер туралы есепте танылады және түзетілмейді.

ж) Сыйақы түріндегі кірістер және шығыстар

Сыйақы түріндегі кірістер таза активтердегі өзгерістер туралы есепте олардың есепке алыну шамасына қарай, активтің немесе міндеттеменің тиімді кірістілігін немесе қолданылатын қозғалмалы мөлшерлемені есепке ала отырып, танылады. Сыйақы түріндегі кірістер дисконт немесе сыйлықақыдан, немесе проценттік құралдың бастапқы баланстық құны мен оның өтеу күнгі құны аралығындағы, сыйақының тиімді мөлшерлемесі бойынша есептелген басқа айырмашылықты құрайды.

е) Сыйақы түрінде есептелген кірістер

Сыйақы түрінде есептелген кірістер, оның ішінде есептелген купонды кіріс және амортизациялық дисконт таза зейнетақы активтері туралы есептің тиісті бабындағы баланстық құнына енгізіледі.

ж) Салымшылардың жарналары, зейнетақы аударымдары және жинақталған зейнетақы қаржатының төлемдері

• 
  МСФО 7 Қаржы құралдары: ашылымдар, 2007 жылғы 1 қаңтардан бастапқы кезеңдер үшін әрекет етеді. Стандарт Тәсімнің қаржы құралдарына қатысты үлкен ашылымдарды талап етеді.
  
• 
  БЕХС 1 түзетулер Қаржылық есептілік беру – капитал ышылымдары, 2007 жылғы 1 қаңтардан бастапқы кезеңдер үшін әрекет етеді. Стандарт капитал жайындағы үлкен ашылымдарды талап етеді.
  
• 
  БЕХС 39 түзеутлер «Қаржылық құралдар: Опцион әділ құнды мойындау және бағалау», 2007 жылғы 1 қаңтардан бастапқы кезеңдер үшін әрекет етеді. Аталған өзгерту кірістер мен шығыстар арқылы әділ құн бойынша қаржылық құралдарды сыныптауды шектейді.