Гормондардың ерекше белгілері
жүктеу/скачать 1.11 Mb.
|
| Гормондардың жіктелу принциптерін түсіндіріңіз. Гормондардың химиялық табиғаты бойынша жіктелуін пайдалана отырып, олардың түрлеріне сипаттама беріңіз. Гормондардың физиологиялық маңызын дәлелдеңіз. Гормондар – организмнің физиологиялық функцияларының күйін, мүшелер мен ұлпалардың микро және макроқұрылымын, сонымен қатар биохимиялық процестердің жылдамдығын анықтайтын биологиялық белсенді заттар. Гормондар – ішкі секреция бездерінің арнайы жасушаларында түзіліп, қанға түсіп, зат алмасуды реттейтін органикалық заттар. Тірі организмдердің ерекшеліктерінің бірі - олардың өзін-өзі реттеу механизмдерін қолдана отырып, гомеостаздың тұрақтылығын сақтау қабілеті. Жоғары сатыдағы организмдерде тек тұтас организмде ғана емес, сонымен қатар жеке жасуша асты түзілімдерінде де барлық биохимиялық процестердің координациясы нейрогуморальды механизммен анықталады. Зат алмасуды реттеуде, көптеген реакциялардың реттілігінде гормондар жүйке жүйесі мен ферменттердің әрекеті арасында аралық орынды алады. 1890 жылы француз ғалымы Браун-Секар адам және жануарлар ағзаларында тіршілік әрекетін ынталандыратын заттардың болуы туралы болжамды тәжірибе жүзінде растады. Кәрі қойлардың терісінің астына жас қойлардың аталық бездерінің сығындыларын енгізді, оларда жалпы қалпына келу белгілері байқалды - қан қысымы көтеріліп, бұлшықеттердің белсенділігі жоғарылады. «Гормон» терминін – грек тілінен аударғанда ынталандырушы дегенді білдіреді – 1905 жылы Старлинг енгізген. Ол оларға анықтама берді: «Гормондар метаболизмнің реттеушілері». Қазіргі уақытта эндокриндік және аралас бездерде синтезделген гормондық белсенділігі бар 60-тан астам заттар ашылды. Гормондардың ерекше белгілері: 1. Олар әсіресе төмен концентрацияларда биологиялық әсер етеді 2. Гормондардың әрекетіне орталық жүйке жүйесі әсер етеді 3. Ішкі секреция бездері және олар өндіретін гормондар гипофиз арқылы басқарылатын біртұтас эндокриндік жүйені құрайды. 4. Гормондар ұзақ өмір сүрмейді, олардың тұрақты секрециясы қажет. 5. Гормондар барлық мүшелерге еніп, жинақталуы мүмкін, бірақ олар белгілі бір рецепторлары бар белгілі бір мүшелерде ғана көрінеді. 6. Гормондардың түзілуі мен бөлінуіне орталық жүйке жүйесі әсер етеді. 7. Гормондардың әсері әртүрлі. Олар белгілі бір органның қызметін «стимулдайды» немесе «тежейді». Гормондардың бірқатар ерекше қасиеттері бар: 1) Гормондар қашықтан әсер етеді - қанға еніп, олар бүкіл денеге және олар пайда болған безден алыс орналасқан органдар мен тіндерге әсер етуі мүмкін. 2) Гормондардың биологиялық белсенділігі жоғары – мысалы: 125 000 қоянның қанындағы қантты төмендету үшін 1 г инсулин жеткілікті. 3) Гормондардың әсер ету ерекшелігі бар – әрбір гормон белгілі бір мүшелер мен қызметтерге ғана әсер етіп, нақты өзгерістерді тудырады. 4) Гормондар тіндермен (бауырда) салыстырмалы түрде тез жойылады. Сондықтан қандағы гормондардың жеткілікті мөлшерін сақтау үшін оларды тиісті безден үнемі бөліп тұру қажет. 5) Гормондардың салыстырмалы түрде кіші молекулалық мөлшері болады. Бұл олардың капиллярлардың эндотелийі арқылы, сондай-ақ жасуша мембраналары арқылы енуін қамтамасыз етеді. 6) Гормондардың көпшілігі түрлерге тән емес. Сондықтан емханада ірі қара малдың, шошқаның және басқа жануарлардың бездерінен алынған гормоналды препараттарды қолдануға болады. Бірақ ақуыз-пептидтік құрылымдары бар кейбір гормондар, әдетте, түр ерекшелігіне ие. Бұл гормондарды адамдарға енгізу үшін әрқашан қолдануға болмайды. Оларды түзетін организмге физиологиялық әсер ететін қалған заттар гормоноидтар деген атпен топтастырылған. Гормоноидтарға «жасушалық гормондар», «тіндік гормондар», «ұйымдастырушылар», жүйке қозуының берілу медиаторлары және басқа да заттар жатады. «Жасуша гормондары» өздерінің физиологиялық әсерін олар түзілген жасушалардың ішінде көрсетеді. «Ұлпа гормондары» негізгі қызметі секреторлық емес жасушаларда түзіледі. Олар негізінен диффузия арқылы таралады және олардың пайда болған жеріне жақын жерде физиологиялық әсер етеді. Жүйке қозуының берілуіне арналған медиаторлар әрбір жүйке импульсімен жасалады және қозуды бір нейроннан екінші нейронға және жүйке ұштарынан эффекторларға беру үшін қызмет етеді. жүктеу/скачать 1.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|