Турли дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар ҳисоби

Хар хил ташкилот ва шахслар билан ўзаро хисоб-китоб муносабатларида корхонда тугалланмаган Ҳисоб-китоблар бўйича дебиторлик ва кредиторлик қарзлари юзага келади.

корхонанинг ўзидан ёки унинг меҳнат жамоаси аъзоларидан ижро варакаларига асосан нлнрн.цщиган бўлса;

камунал хизмати, турар жой ҳақи, турар жой булмаган хоналарнинг ижара ҳақлари бўйича:

меҳнат жамоаси аъзоларининг буйруги билан банкка ва бошқа жойларга пул ўтказиш бўйича

корхонада дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлари юзага келишининг асосий сабаби хисоб -китобларда тўловлар муддати ёки санасининг турли Ҳисобот даврига тушиб. Бунга хар кандай холатда ҳам йул куйилади. Агарда маҳсулот ортиб жунатиш орқали сотиладиган бўлса, бунда тўловлар амалга ошиш санасига кадар мажбурият, қарз сифатида акс эттирилади.

Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларининг ундириш муддати 3 ой ёки 90 кун килиб белгиланган. Ушбу муддатдан сунг дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлари назоратга олинади ва уларнинг ҳолати бўйича амалдаги конунчиликка мувофиқ жавобгарлик шартлари жшурий ва молиявий) белгиланади.

Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларини Ҳисобдан чиқариш муддати сифатида юридик шахслар ўртасида ҳам, корхона билан жисмоний шахслар ўртасида ҳам 3 йил муддат белгиланган. Ушбу муддатда туланмаган ёки ундириб олинмаган мажбуриятлар, қарзлар корхонанинг фойда ва зарарларига олиб борилади. Муддати утган дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлари давлат томонидан назоратга олинади. Муддати утказиб вборилган кредиторлик мажбуриятлари корхона фойдасига кушилади ва умумий асосида солиққа тортилади. Муддати утган дебиторлик мажбуриятларини зарарга олиб бориш солиққа тортиладиган фойда суммасини камайтирмайди.

Бундан ташкари, турли дебиторлар таркибида молиявий ва оператив лизинглар бўйича олинадиган тўловлар, олинадиган фоизлар ва дивидендлар, роялти (роялти - бу сотувчига лицензия шартномасида белгиланган маълум нарсани ишлатиш хукуки учун даврнй тўловлар) ва гонорар (гонорар - бажарилган иш, кўрсатилган хизматлар бўйича мукофот ва рагбатлантиришлар) бўйича олинадиган счётлар ва бошқа шахсларнинг қарзлари жорий кисми) ҳисобга олинади. Бу муомалаларнинг ҳисоби 4800-«Турли дебиторларнинг қарзлари ҳисоби» бўйича очилган (4810, 4820, 4840 ва 4890) ҳисобварақларда акс этттирилади.

Корхонанинг турли кредиторлардан бўлган қарзлари таркибига молиявий ва оператив лизинглар бўйича тўланадиган тўловлар, тўланадиган фоизлар ва дивидендлар, роялти ва гонорар бўйича тўланадиган счётлар, ҳисобдор шахслардан бўлган қарзлар ва бошқа мажбуриятлар киради. Бундай муомалаларнинг ҳисоби 6900-«Турли кредиторлардан олинган қарзлар ва бошқа мажбуриятлар ҳисоби» ҳисобварағи бўйича очилган (6910, 6920, 50, 6940, 6950, 6960, 6970 ва 6990) Ҳисобварақларда акс эттирилади.

40, 63, 65, 47, 67, 48, 69, 41, 61-Ҳисобварақлар бўйича аналитик ҳисоб 7-кайдномада юритилади. Куйида бу кайдноманинг шакли кўрсатилган:

1 .Накд пулсиз ҳисоб-китоблар деганда нимани тушунасиз?

2.Накд пулсиз ҳисоб-китобларнинг кандай турлари мавжуд?

3.Пул маблағлари ҳаракатининг кисоби кайси хужжатларда расмийлаштирилади? 4.Касса муомалаларкни ҳисобга олиш хусусиятлари нималардан иборат?

Ҳисоб-китоб счети бўйича муомалалар ҳисоби кандай юритил

4.Банкларда очилган махсус ҳисобварақларда бажариладиган пул муомалалар!

ҳисоби кандай ташкил қилинади?

5.Валюта муомалалари ҳисобининг хусусиятлари нималардан иборат?

Қисқа муддатли молиявий инвестициялар ҳисобини юритишнинг афзалликлари

нимада?

қайси муддатларда ўтказилади?

7.Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларни юритиш тартиби ҳақида нималарни биласиз?

8.Ҳисобдор шахслар билан бўладиган муомалалар ҳисоби қандай ташкил қилинади

9.Ходимлар билан бошқа муомалалар деганда нимани тушунасиз?
12-МАВЗУ: МОЛИЯВИЙ ҚЎЙИЛМАЛАР ҲИСОБИ.

РЕЖА:

1. Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг моҳияти ва уларни хисобга олишнинг вазифалари

2. 
   Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни туркумлаш ва баҳолаш
   
3. 
   Инвестицияларни дисконтлаш
   
4. 
   Уэоқ муддатли молиявий инвестициялар ҳаракатини ҳисобда акс эттириш
   

Бозор иқтисодиётига ўтиш муносабати билан корхона, ташкилот ва муассасала мавжуд маблағлардан самарали фойдаланиш, корхона ихтиёридаги активларнинг самарадор лигини максимал даражада кутариш асосий вазифа булиб ҳисобланади. Чунки маблағлар. самарали фойдаланиш корхона активлари унумдорлигини оширишда ва бу орқали максимал даражада фойда олишда муҳим аҳамият касб этади.

Иқтисодиётни бозор муносабатларига боскичма-боскич ўтказиш ва тармоклар иктиё- тини изчил ривожлантириш инвестициялардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга: бевосита боғлиқдир. Бугунги кунда инвестицияларни бозор иқтисодиётига мослаштириш 1 инвестицион фаолиятни бошқариш ўзгача ёндошишларни талаб этмокда. Чунки хўжалик юритишнинг замонавий йулини танлаш инвестицион сиёсатни ҳам тубдан ўзгартиришни талаб қилади. Инвестицион сиёсатни амалга оширишда бозор муносабатларига мос дастзл лардан фойдаланиш, яъни инвестицион жараён катнашчиларининг хукук ва мажбурият ларини белгилаб бериш; мамлакатда инвесторлар учун тулаконли ракобатни таъминлаш молиявий, моддий ва аклий бойликларни бошқаришда батамом эркин харакат қилиш шунга тенглаштирилган тадбирларни амалга оширишни талаб этади.

Инвестиция инглизча сўзидан олинган булиб, сармоя кўйиш деган маън: англатади. Ўзбекистон Республикасининг «Инвестиция фаолияти тўғрисида»ги Кўонунинкя 2-моддасига биноан, инвестициялар - иқтисодий ва бошқа фаолият объектларс киритиладиган моддий ва номоддий неъматлар хамда уларга дойр хукуклар.

Инвестицияларнинг иқтисодий мазмунига кўра қуйидаги турлари мавжуд:

• 
  Реал инвестициялар;
  
• 
  Молиявий инветициялар;
  
• 
  Интеллектуал инвестициялар.
  

Молиявий инвестициялар - даромад олиш (худди фоизлар, роялти, дивидендлар ижара ҳақи сингари) ва асосий капитал қийматини кўпайтириш мақсадида унинг тасар-руфида бўлган корхона активларидир.

Интеллектуал инвестициялар - бу корхонанинг интеллектуал бойликларни харн:з

қилишга сарфлаган маблағларидир. Бозор иқтисодиёти шароитида молиявий инвестициялар

муҳим аҳамиятга эга хисобланади. Молиявий инвестициялар юридик ва жисмоний шахс-

ларнинг ихтиёрида мавжуд бўлган буш пул маблағларидан самарали фойдаланишни таъмик-

лайдп. Молиявий инвестициялар муддатига кўра қисқа муддатли ва Уэоқ муддатли бўлади.

Уэоқ муддатли молиявий инвестициялар - бу Уэоқ муомала муддатига эга (12 ойдан ортик) активларнинг сотиб олинишига оид инвестициялардир.

Қисқа млддатли молиявий инвестициялар - ўзида муомала муддати 12 ойдан ошмайдиган. енгил сотиладиган молиявий активларнинг харид қилинишига оид инвестициялардир.

2. Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни туркумлаш ва баҳолаш
Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олишни -ллаштириш учун қуйидаги гурухларга ажратилади: қиммматли қоғозлар;

Шуъба корхоналарига инвестициялар;

Қарам бирлашмаларга инвестициялар;

Қўшма корхоналарга инвестициялар;

Бошқа Уэоқ муддатли инвестициялар.

Қимматли қоғозлар уэоқ муддатли инвестицияларнинг асосий қисмини ташкил этади. иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида қимматли қоғозлар инвестициялар йуналтирилган асосий воситаси ҳисобланади. 1993 йил 2 сентябрда қабул қилинган Ўзбекистон :Республикасининг «Қимматли қоғозлар ва фонд биржалари тўғрисида»ги қонунига мувофиқ шматли қоғозлар - бу уларни чиқарган шахс билан уларнинг эгаси ўртасидаги мулкий хукларни ёки қарз муносабатларини тасдикловчи, дивиденд ёки фоиз кўринишида даромад -ашни ҳамда ушбу хужжатлардан келиб чиқадиган хукукларни бошқа шахсга бериш имкониятини назарда тутувчи пул хужжатларидир».

Юкорида кайд этилган конунга кўра, қимматли қоғозларга: акциялар; облигациялар;

хазина мажбуриятлари;

депозит ва хазина сертификатлари;

векселлар;

хосилавий қимматли қоғозлар киради.

лотинча сўзидан олинган булиб, булишга тегишли деган маънони англатади) деб номланади. Дивиденд, одатда, акциядорлик жамиятининг фойдасига боғлиқ бўлади. Агар кампаания ҳисобот йили натижаларига кўра фойдага эга бўлса, катта дивиденд тўлаш имконияти бўлади ва аксинча.

Акциялар икки турга бўлинади:

♦ оддий акциялар;

• 
  опцион;
  
• 
  варрант;
  
• 
  фьючерс.
  

Республикамиз амалиётида уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни й инг асосий воситаси акциядорлик жамиятларининг қимматли қоғозларини хари; Ҳисобланмокда. Корхонанинг шуъба корхоналар, қўшма корхоналар ва карам бирлаш инвестицнялари мавжудлиги уларни бухгалтерия ҳисобида алоҳида туркумларга ащ такозо этади. Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг баҳоланиши «молиявий инвестициялар ҳисоби» номли 12-сон БҲМАга асосланади.

Харид қилиниши молиявий инвестициялар брокерлик хизматларига оид 7-товлар, божлар, банк хизматига оид тўлов ва бошқа харажатлар каби харид қилишга оид харажатлар билан биргаликда харид қилиш қиймати бўйича баҳоланади. Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг акциялар ёки бошқа қимматли қоғозлар эмиссияси йули билан *1ан ёки тўлиқ харид қилиниши чоғида уларнинг номинал қиймати эмас, балки қимматли тар бозоридаги сотиш қиймати харид қилиш қиймати булиб Ҳисобланади. Уэоқ муд-молиявий инвестицияларнинг алмашлаш ёки бошқа активга кисман алмаштириш йули харид қилишда харид қиймати берилаётган активнинг бозор қийматига асосланган аниқланади.

Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг ўз ичига фоизлар улушини, Ҳисобланган двидендларни уларни сотиб олиш вақтигача бўлган давр учун бўлган қиймат бўйича сотиб ояиши харидор томонидан сотувчига туланган фоизлар суммаси чиқариб ташланган ҳолда рид қилиш қиймати бўйича ҳисобга олинади. Агар уэоқ муддатли молиявий инвести-зылар харид қилиш вақтига кадар ҳисобланган фоизлар билан бирга сотиладиган бўлса, уларнинг фоизларни тўлаш куни билан тўғри келмайдиган кунларда сотиб олиниши чоғида харидор билан сотувчи ўзаро тегишли суммани бўлашиб олишлари керак ,инвестициялар қиймати билан бир қаторда уларнинг сунгги тўлови амалга «жнрилган вақтдан бошлаб утган давр учун туланиши лозим бўлган фоизларни тулайди. 1: лзларни тўлашнинг навбатдаги муддати келган вақтда харидор уларни тўлиқ жами давр олади. Кўарзга оид қимматли қоғозларга инвестицияларнинг харид қилиш қиймати ан сундириш қиймати ўртасидаги фарк (дисконт ёки харид қилиш чоғидаги мукофот) инвестор томонидан қимматли когозни харид қилиш вақтидан бошлаб сундириш гача Ҳисобдан чиқарилади, яъни амортизация қилинади.

Хўжалик юритувчи субъектлар Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни қуйидаги эларда Ҳисобга олиб боради: харид баҳосида; кайта баҳолашни Ҳисобга олган қийматда; эшатли қоғозлар портфели асосида аниқланадиган харид ва жорий қийматлар юзасидан нг кам баҳолашда.

Уэоқ муддатли молиявий инвестицияларни кайта баҳолашни амалга ошириш учун

қайта баҳолашлар даврийлиги аниқлаб олиниши зарур. Бунда кайта баҳолашнинг якка тар-

тибдаги усули кулланилади. Қайта баҳолаш натижасида уэоқ муддатли молиявий инвестициялар қийматининг ошиб кетиши 8510-«Активларни кайта баҳолаш бўйича тўзатишлар» ҳисобварағида, камайиши эса қўшимча баҳолаш чегарасида резерв капиталининг камайтитириши ёки аввалги қўшимча баҳолашдан ошган суммада-харажат сифатида ҳисобга

олиинади. Агар уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг кайта баҳоланиши натижасида

камайиш, кейин эса кўпайиш юз берган бўлса, у ҳолда Уэоқ муддатли молиявий

снзўстициялар қийматининг аввалги камайиш суммаси кайта тикланиши лозим бўлади.

тақсимланиши лозим бўлган сумма қабул қилинган ҳисоб сиёсатига мувофиқ даромад ёки

-'"снмланмаган фойдага киритилади. уэоқ муддатли молиявий инвестициялар ўз кийма-

кнннг бир қисмини йукотган холларда (яъни, инвестициялар баҳосининг пасайиш жараёни

: берганида) уларнинг баланс қиймати кайта куриб чиқилиши керак

3. Инвестицияларни дисконтлаш

Инвестицион фаолиятнинг фаоллашувида инвесторлар муҳим роль уйнайди. Инвес-гс ўз сармоясининг бирор-бир объектга йуналтирар экан, аввало, унинг маблаги келажакда I снчани ташкил этиши, яъни йуналтирган сармоясининг муайян даврдан сунг канча миқдор-- :енг бўлиши кизиктиради. Бунинг учун инвестор ўз маблагини дисконтлаши лозим. сконт баҳо ҳам инвестицияларни ҳисобга олишда кенг кулланилади. Молиявий ҳисоб кигобларда ҳамма вақт ва хар кандай шароитда ҳам бошлангич, ошган, чегирма ва устама шалари маълум булмайди. Бу муаммо дисконтлаш усулларини қўллаш билан хал этилади. Дисконт - бошлангич суммани ҳисоблашиш, аниқлаш учун ошган қийматдан айирила-иган чегирма суммасидир. Дисконтлаш (устама ёзиш) - устамаларни ёзиш, анщроги, фоиз-исни Ҳисоблашиш демакдир. Дисконтлаш формуласи ёрдами билан сарфланган сармоянинт

копланиш муддатларини ва унинг сотувнинг дастлабки нархи сифатида баҳоланувчи К ҳажмини аниқлаш мумкин.

К_о= К„/(1+Р)^п

Ко - дастлабки капитал миқдори К_п - давр охиридаги капитал (инвестиция миқдори) Р - фоиз ставкаси

Мисол. Донор корхона 5 йил ичида 50000 сум пул йиғилган. Агар йиллик фс ставкаси 4 фоиз бўлса, дастлабки куйилма канча бўлган. К(0)=50000/(1+0,04)⁵=41096.35сум. Бу ерда дисконт суммаси 8903,65 сум (50000-41096,35) га тенг.

Шунингдек дисконтлаш корхонага инвестор канча миқдорда энг кўп молияв ресурслар сарфлаши ва энг кўп даражада канча даромад олишини аниқлашга имкон ярата; Ушбу холатда дисконтлаш формуласи қуйидагича: К_П = К_О(1+Р)^П

Мисол. Донор (инвестор) корхона акцептор (қарз олувчи) корхонага 5 йил муддат 100000 сум пулни 4 фоизлик ставка билан қарзга берди. Дисконтлаш формуласи орқали йилдан сунг йигиладиган жами инвестиция ҳажмини топамиз: К₃=100000*(1+0,04)³ =112486,4 сум.

Бу холатда дисконт суммаси 12486,4 сум (112486,4-100000) га тенг

Корхонада уэоқ муддатли молиявий инвестициялар ҳисобини юритиш орқали қуйидагилар намоён бўлади:

• 
  бошқа акционерлик жамиятларининг акцияларига ва бошқа субъектларнинг, шу жумла
  дан, шуъба корхоналарнинг устав капиталларига оид уэоқ муддатли инвестицияларни
  мавжудлиги ва харакати;
  
• 
  давлат ва махаллий облигациялар, сертификатлар ва тижорат банклари, хўжалик юритув
  чи субъектлар ҳамда тадбиркорлик тузилмаларининг шунга ухшаш қимматли қоғозларига
  оид уэоқ муддатли инвестициялар;
  
• 
  субъектларга, ўзга хил тадбиркорлик тузилмаларига берилган уэоқ муддатли пул бошқа кўринишдаги қарзларнинг харакати ва қолдиклари.
  

0610-«Кимматли қоғозлар» ҳисобварағида акционерлик жамиятларининг акциялар* фоизли облигациялари ва бошқа қимматли қоғозлари (опцион, фьючерс ва бошқалари)га уэоқ муддатли молиявий инвестицияларнинг мавжудлиги ва харакати акс эттирилади.

0620-«Шуъба корхоналарга инвестициялар», 0630-«Қарам бирлашмаларга инвестииялар», 0640-«Кўшма корхоналарга инвестициялар» ҳисобварақларида мос равишда шуъба қарам ва қўшма корхоналарга инвестицияларнинг мавжудлиги ва харакати акс эттирилади.

0690-«Бошқа уэоқ муддатли инвестициялар» ҳисобварағида келажакда молиявю даромад олшп мақсадида корхонанинг давлат корхонасига, хайрия ёки экологик ташкилот ларга инвестицияларнинг мавжудлиги ҳисобга олиб борилади.

Бу ҳисобварақлар актив булиб, дебетдаги крлдиклар хар ойнинг бошига корхона

томонидан сотиб олпнган қимматли қоғозлар қийматини ифодалайди. Дебет томонидап обороти ой давомнда сотиб олинган қимматли қоғозлар қийматини, инвестиция учун сарф-ланган маблағлар мнкдорини. кредит томонидаги оборотлар ҳисобдан чиқарилган, сотилган

кайтариб берилган қимматли қоғозлар қийматини ёки инвестицияларнинг ҳисобини акс эттиради. Молиявий инвестицияларнинг таҳлилий ҳисоби қимматли қоғозлар таннархи ва инвестиция объектлари бўйича юритилади.

Мисол. «Нур» компанияси сотиб олган акцияларнинг қиймати 600000 сум, номинал қиймати эса 500000 сум, ўзиш муддати 10 йил. Акциялар бўйича ҳар йили 10 фоиз даромад олишга келишилган.

Акциялар сотиб олинганида: 0610-«Қимматли қоғозлар» - 600000 сум ~5110-«ҳисоб-китоб счёти» - 600000 сум

Ҳар йили олинадиган даромаднинг ҳисобланиши: •1000* 10/100=50000 сум.

Сотиб олиш ва номинал қийматлар ўртасидаги фарк:

500000=100000 сум, демак хар йилга 100000/10=10000 сум. ў Йиллик даромад ҳамда акцияни сотиб олиш ва номинал қийматлари ўртасидаги фарк: ЖОО-10000=40000сум. у

Йил охирида олинган даромад ва тафовутлар қуйидагича Ҳисобга олинади: - :стиб олиш ва номинал қийматлари ўртасидаги фаркка;

4840-«Олинадиган дивидендлар» - 10000 сум

Дт 0610-«Қимматли қоғозлар» - 10000 сум;

ннллик даромад ҳамда акцияни сотиб олиш ва номинал қийматлари фарқи орасидаги тафововут суммасига:

1-т 4840-«Олинадиган дивидендлар» - 40000 сум >

и 9 520-«Дивидендлар кўринишидаги даромадлар» - 40000 сум.

Ҳисоб-китоб счётига пул келиб тушганида: I 5110-«ўисоб-китоб счёти» - 50000 сум -: 4840-«Олинадиган дивидендлар» - 50000 сум.

Агар қимматли когознинг номинал қиймати уни сотиб олиш қийматидан кўп бўлса, •хбу когоз бўйича даромад ўисобланганида номинал ва сотиб олиш қийматлари орасидаги г-агкнинг кисми ҳам Ҳисобдан чиқарилади. Одатда, уэоқ муддатли қимматли қоғозлар кўпон) билан чиқарилади. Ушбу талонлар бўйича мунтазам равишда муомала изрида фоизлар туланади. Бу ҳолда қимматли қоғозларнинг номинал ва сотиб олиш қиймат-Егри орасидаги фарк корхонага тегишли даромад ҳисобланганида ҳисобдан чиқарилади.

Мисол. «Нур» компанияси «Бек» хиссадорлик жамиятининг облигацияларини 600000 г-чта. сотиб олди. Уларнинг номинал қиймати 500000 сум. Облигациялар бўйича йиллик 20 ::нз даромад ҳар 6 ойда кирқиладиган кўпон орқали берилиши мўлжалланган. Облигацияни сотиб олиш ва номинал қийматлари орасидаги фарк 600000-500000=100000 сум. Муомала вшри-5 йил. Облигацияни сотиб олиш: Д-т 0610-«Кимматли қоғозлар» - 600000 сум 1-т 5110-«ҳисоб-китоб счети» - 600000 сум.

Ярим йилдан кейин облигациялардан ойлик ставкасининг ярми миқдорида даромад _ҳисобланди (500000* 10/100)=50000 сум: Д-т 4840-«Олинадиган дивидендлар» - 50000 сум

9520-«Дивидендлар кўринишидаги даромадлар» - 50000 сум.

Бир вақтнинг ўзида облигацияни сотиб олиш ва номинал қийматлари орасидаги фарк амортизацияланади (100000/10)= 10000 сум: Д-т 9610-«Фоизли куринишдаги харажат

сум К-т 0610-«Қимматли қоғозлар» -10000 сум.

Бинобарин, 0610-«Қимматли қоғозлар» ҳисобварағида ярим йилдан кейин (600000-:000)=590000 сум, бир йилдан кейин (600000-20000)=580000 сум ҳисобга олинади.

Фараз қилайлик бир йилдан кейин облигацияларнинг нархи биржада кескин пасайиб кетди.. Шунга мувофиқ облигациялар пакети 550000 сум деб баҳоланди. Демак жорий йилда облигацияларнинг ҳақикий қиймати ва баланс қиймати орасидаги фарк (580000-5)ООО)=ЗОООО сўмни ташкил этади. Ҳисобот даври охирида ушбу муомалага қуйидагича проводка берилади:

Дт 9690-«Молиявий фаолиятдан бошқа харажатлар» - 30000 сум

К-т 0610-«Қимматли қоғозлар» - 30000 сум.

Колган 4 йилга (йилда икки маротаба 2*4=8) облигация қиймати фарқини кайта кўриб чиқишкерак: (550000-500000)/8=6250 сум.

Бир йилдан сунг корхонада қуйидагича проводка берилади:

♦ облигациянинг хдкикий ва номинал қийматлари орасидаги фаркнинг амортизация

Д-т 9610-«Фоизли куринишдаги харажатлар» - 6250 сум

К-т 0610-«Қимматли қоғозлар» - 6250 сум.

♦облигация бўйича ҳисобланган даромад суммасига:

К-т 9520-«Дивидендлар кўринишидаги даромадлар» - 50000 сум.

♦ даромад ҳисоб-китоб счетига олинганида:
Д-т 5110-«Ҳисоб-китоб счети» - 50000 сум

К-т 4840-«Олинадиган дивидендлар» - 50000 сум.

Қимматли қоғозлар мўлжалланган даромадни келтирмаган такдирда ёки уни келажакда сотиш учун олинган бўлса, улар бошқа ташкилотларга сотиб юборилади.

Қимматли қоғозларни сотишда 9220-«Бошқа активларнинг реализацияси ва бошқа чиқиб кетиши» ҳисобварағидан фойдаланилади. Агар қимматли қоғозларни сотиш нати жасида даромад олинса, ушбу ҳисобварақнинг дебети 9320-«Бошқа активларнинг реализация қилишдан ва бошқача чиқиб кетишидан олинган фойда» ҳисобварағининг кредити билан агар зарар кўрилган бўлса хисобваракнинг кредити 9430-«Бошқа операцион харажатлар ҳисобварағининг дебети билан корреспонденцияда бўлади.

♦ облигацияни сотишдан тушган тушум:

К-т 9220-«Бошқа активларнинг реализацияси ва бошқача чиқиб кетиши» - 400000 сум.

♦ облигациянинг баланс қиймати Ҳисобдан чиқарилди:

Д-т 9220-«Бошқа активларнинг реализацияси ва бошқача чиқиб кетиши» - 500000 сум К-т 0610-«Қимматли қоғозлар» - 500000 сум.

♦ сотишдан олинган зарар (500000-400000)= 100000 сум:
Д-т 9430-«Бошқа операцион харажатлар» - 100000 сум

л К-т 9220-«Бошқа активларнинг реализацияси ва бошқача чиқиб кетиши» - 100000 сум. К/. 93 шўъба, қўшма ва карам корхоналарга маблаг сарфланганида, ушбу корхоналар инвестициялар мавжудлигини Ҳисобга олувчи Ҳисобварақларнинг дебети асосий восит ларни, номоддий активларни, ишлаб чиқариш заҳираларини ва пул маблағларини хисобга олувчи ҳисобварақларнинг кредити билан ўзаро корреспонденцияда бўлади. Инвестищ ларнинг ўзилишида эса уларни Ҳисобга олиб борувчи Ҳисобварақларнинг кредити п маблағлари ва активларни ҳисобга олувчи бошқа Ҳисобварақларнинг дебети билан ўза корреспонденцияда бўлиши мумкин.