Ішкі саяси т°РАљтылыљты ж®зеге асыруда’ы аљпараттыљ саясаттыў РиЛІ

љо“ам мен мемлекеттiЈ Щлеуметтiк-экономикалы› жЩне мЩдени ймiрiндегi а›паратты› технологиялардыЈ даму серпiнi а›паратты› ›ауiпсiздiк мЩселелерiн шешуге жо“ары талаптар ›ояды. ТЩуелсіз мемлекетімізге ›ажетті мемлекеттік институттар тЩжірибиесі мен біліктілігі кЇн сайын артып келеді. СоныЈ ішінде ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы ±станып отыр“ан а›паратты› саясаттыЈ мЩні зор. Ел ПрезидентініЈ «љаза›стан -2030» Жолдауы жариялан“анынан бері ±лтты› стратегияны жЇзеге асыру“а мЇмкіндік беретін ішкі саяси т±ра›тылы› пен ±лтты› бірт±тасты› са›талып ны“аю тЇсуде.

Ел ПрезидентiнiЈ 1997 жыл“ы 10 ›азанда“ы "љаза›стан - 2030. Барлы› ›аза›станды›тардыЈ йсiп-йркендеуi, ›ауiпсiздiгi жЩне Щл-ау›атыныЈ артуы" атты љаза›стан хал›ына Жолдауында ±за› мерзiмдi басымды› ретiнде ±лтты› ›ауiпсiздiк ай›ындалды, оныЈ ›±рамыныЈ бiрi а›паратты› ›ауiпсiздiк болып табылады. БіздіЈ еліміздегі демократиялы› жЇйеніЈ ›алыптасуында айтарлы›тай ал“а басушылы› бар, Щлеуметтік-экономикалы› дамуымызда оЈ нЩтижелерге ›ол жетуі халы›аралы› беделіміздіЈ шары›тап йсті.

љаза›стан Орта Азия елдері ішінде ішкі саяси т±ра›тылы› пен ±лтты› бірт±тасты›ты са›тау саясаты жа“ынан алда келеді. АзаматтардыЈ а›парат›а ›ол жеткізу мЇмкіндігі а›паратты› саясат›а негіз бола отырып, љаза›станда барлы› мЇмкіндіктер толы››анды ›амтамасыз етілу жа“ы ›арастырыл“ан. А›паратты› саясаттыЈ тиімділігін арттыру Їшін а›парат›а еркін ›ол жеткізу, мемлекет пен масс-медиа арасында“ы байланыс жЩне елімізде коммуникацияларды дамыту мЩселелерін заЈнамалы› т±р“ыда йзара ажырату ма›сатында љаза›стан йз а›парат кеЈістігін ›амтамасыз ету Їшін Елбасы Жарлы“ымен «2006-2009 жылдарда“ы љаза›стан Республикасы а›паратты› кеЈіс­ті­гініЈ бЩсекеге ›абілеттілігін да­мыту туралы» т±жырымдамасын бекітті. М±нда заманауи а›паратты› ›о“ам ›±ру кйзделіп, электронды Їкімет, санды› телевидение жЩне интернет жЇйесін кеЈінен ›олдану жан-жа›ты ›арастырыл“ан. Шал“айда“ы елді мекендердіЈ Щр т±р“ыны ›ажетті а›парат›а жЩне бЇкілЩлемдік “аламтор ›ызметіне ›ол жеткізуіне мЇмкіндік жасау жолдары кеЈінен ›арастырылып жатыр. ШртЇрлі а›парат кйз­дерін пайдалану ар›ылы халы›тыЈ дЇниеге кйз›арасы кеЈ тЇрде ›алыптасып, жан-жа›ты мЩлімет алу“а мЇмкіндік туып отыр. љаза› тілді басылымдардыЈ саны мен сапасы жылдан жыл“а кйтеріліп келеді. «Ай›ын», «Жас ›аза›», «Алтын Орда», «ТЇркістан», «Ана тілі», «Алаш айнасы» т.б. сия›ты басылымдардан о›ырман кйп нЩрсе Їйренуіне болады. Ал ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы а›паратты› саясатты жЇргізуде республикалы› «Егемен љаза›стан», «љаза› Щдебиеті», «Жас алаш», «љала мен дала», «Н±р - Астана» басылымдары белсенділік танытып, саяси тЩжірибені бір ±рпа›тан екінші ±рпа››а жал“астыруды, саяси процестіЈ то›таусыз ±ласып дамуын ›амтамасыз етіп, ана“±рлым байыппен, сындарлы жЩне ашы› тал›ылауды Їрдіске айналдыр“ан.

љаза›станда ймір сЇріп жат›ан халы›тарды ›о“амды›-саяси ›ызметке, Щрекетке, саяси белсенділікке ынталандыру, табандылы››а, кеЈшілікке, тйзімділікке, ›о“ам алдында“ы жауапкершілікке баулуды жЇзеге асыруды еліміздегі б±›аралы› а›парат ›±ралдары жЇзеге асырып отыр“аны кЇмЩнсіз. ОныЈ ішінде «љаза›стан -1» ±лтты› арнасы, «Хабар» агенттігі, «Жетінші арна», «Астана» арнасы ›азіргі ймір сЇріп отыр“ан саяси жЇйені ›олдау ар›ылы Щлеуметтік топтарды біріктіру, б±›араны мемлекет пен ›о“ам ж±мыстарын бас›ару“а ж±мылдыруда ›ома›ты істер ат›арып келеді. љазіргі БАљ-тыЈ а›паратты›-танымды› маЈызы зор, а›паратты› кеЈістігімізді йзгеден ›ор“ау Їшін ›аза›станды› БАљ-тыЈ мЩселелері мемлекеттік дЩрежеде шешіліп отыр. БіздіЈ мемлекетіміз йз а›паратты› саясаты ар›ылы ел мЇддесін кйздеп отыр. А›паратты› заманда бЩсекеге ›абілетті болу Їшін кез келген БАљ йзініЈ техникалы› мЇмкіндігі мен полиграфиялы› деЈгейін, материалды› жа“дайын жа›сартып, журналистердіЈ табысын кйтеріп, нЩпа›а Їшін біреуге тЩуелді болмауын, йз еліміздіЈ мЇддесіне ж±мыс істейтіндей жа“дай жасау жа“ы да ›арастыратын кЇнге жеттік. А›паратты› саясат заЈды› т±р“ыда реттелген жа“дайда “ана ›о“ам йкілдерініЈ а›парат›а біркелкі ›ол жеткізе алуы ›амтамасыз етіледі. А›парат›а толы››анды ›ол жеткізу мЇмкіндігі ›о“ам йкілдерініЈ, а›парат алушы мен а›паратпен ›амтамасыз етуші арасында“ы йзара ы›палдасты›тыЈ нЩтижесінде “ана жЇзеге асады. Б±л жерде негізгі а›парат жал“астырушы рйлін б±›аралы› а›парат ›±ралдары ат›арады. БЇгінгі таЈда љаза›стан заманауи а›паратты› ›о“ам ›±руды кйздеп отыр. ОныЈ негізі - электронды Їкімет, санды› телевидение, интернетті кеЈінен ›олдану жЩне а›парат›а жедел ›ол жеткізу болып табылады.

љо“амда“ы шынайылы›тыЈ объективті а›и›ат ›исынын тек зиялы, білімді ›о“ам йз ›алыптасуыныЈ барысында, демократияныЈ барлы› мЇмкіншіліктерін пайдалана отырып, жан-жа›ты аша тЇсетінін озы› мемлекеттердіЈ дамуы дЩлелдеп отыр. «Мемлекетіміз йзініЈ алдына ±за› мерзімге Їлкен жоспаралар ›ойып отыр“анын біз жа›сы білеміз. Еліміз 2030 жылдары Орта АзияныЈ барысына айнал“алы отыр. љаза›станныЈ ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы а›паратты› саясат ›алыптастыру жЩне на›ты іске асыру мЩселелелері шектен тыс кйп ›ырлы. А›паратты› саясаттыЈ ма›саты ›о“амда“ы жа“дай мен йзгерістерді дер кезінде азаматтар“а жеткізіп, демократиялы› саясат туралы а›параттарды тарату, осы негіздегі ›±ндылы›тар“а тЩрбиелеу ар›ылы оны орны›тыру болып табылады.

ТЩуелсіз љаза›станныЈ йтпелі кезеЈдегі дербес мемлекеттік а›паратты› саясатыныЈ ›алыптасу ерекшеліктері мен оны жЇзеге асырудыЈ йзекті мЩселелері: біріншіден, ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы а›паратты› саясаттыЈ рйлі ерекше, екіншіден, а›паратты› саясаттыЈ рйлі жастардыЈ саяси білімін ›алыптастыруына ы›пал ететін негізгі фактор, Їшіншіден, љаза›станныЈ саяси т±ра›тылы“ыныЈ ›алыптасуы мен дамуына а›паратты› саясат ›ызмет етеді. Ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы а›паратты› саясат на›тылы саяси жЇйеніЈ сипатын, саяси тЩртіптіЈ мЩнін, ›о“амды› топтардыЈ саяси санасы мен іс-ЩрекеттерініЈ ерекшеліктерін, саяси процестердіЈ даму жолын жЩне ба“ытын тЇсіндіруді б±›аралы› а›парат ›±ралдары ар›ылы жЇзеге асырады. А›паратты› саясат еЈ алдымен ›о“амныЈ саяси ймірініЈ Щр тЇрлі жа›тарын бейнелейді. А›паратты› саясатты ›алыптастыру“а еЈ бірінші мемлекет ›атысады. Кез келген ел б±л міндетін заЈ шы“ару, ат›ару жЩне сот органдары ар›ылы жЇзеге асырады. Мемлекетпен ›атар а›паратты› саясатты ›алыптастыру“а ›о“амды› ±йымдар мен б±›аралы› а›парат ›±ралдары ›атысады. А›паратты› саясатты ›алыптастыруда елеулі рйл ат›аратын б±›аралы› а›парат ›±ралдарына баспасйз, радио, теледидар жатады. ’ылыми мен техниканыЈ дамы“ан жа“дайында теледидардыЈ рйлі йсті. БЇгінгі таЈда Щлемдегі, йз еліндегі болып жат›ан жаЈалы›тарды миллионда“ан адам теледидар ар›ылы кйзімен кйре алады. Сонды›тан ішкі жйне сырт›ы саясат бойынша ›абылданып жат›ан шешімдер саяси сананы ›алыптастыру“а зор Щсерін тигізе отырып, ішкі саяси т±ра›тылы› басымдылы“ын жЇзеге асыруда“ы б±›аралы› а›парат ›±ралдарыныЈ рйлін белгілеп беріп отыр. Мемлекет жЇйесінде халы›тыЈ ›о“амды› ойын ›оз“аушы ›±діретті кЇші – баспасйзге баса мЩн беру. А›паратты› майдан жЇргізуде кез келген ел йзгеніЈ бас›ару жЇйесі, халы›ты а›параттандыру, терроризм, экономикалы› со“ыс, ›аржы ба“дарламасы, жалпыхалы›ты› дауыс беру, т.б.сия›ты мемлекеттіЈ басты салаларын т±тастай ба›ылау“а алуы тиіс.

љаза›стан йз а›парат кеЈістігін ›амтамасыз ету ма›сатында Президент Н.НазарбаевтыЈ Жарлы“ымен «2006-2009 жылдарда“ы љаза›стан Республикасы а›паратты› кеЈіс­ті­гініЈ бЩсекеге ›абілеттілігін да­мыту туралы» [1,17-б] т±жырымдамасын бекітті. Біра› біздіЈ елдіЈ а›парат кеЈістігі РесейдіЈ а›паратты› экспансиясынан ›±тыла алмай отыр. Ре­сейден келген Щрбір басылым жергілікті ау­дан­ды›, ›ала­лы› Щкімші­ліктерден тіркеуден йтпей-а› таратылуа. ОныЈ ішінде «Комсомольская правда Казахстан», «Аргументы и факты Казахстан», т.б. басылымдардыЈ ›осымшалары шектеусіз таралуда. љаза›станда“ы ресейлік телеарналар мемлекетаралы›, Їкіметаралы› келісімдер ар›ылы хабарларын таратып отыр. Оны бас›а елдер сия›ты мЇлдем жауып тастау“а та“ы болмайды. Олар заЈда белгіленген 50 де 50 бойынша тепе-теЈдік са›тап, орысша хабарлар ›аза›ша“а аударылып берілуде. Бір ескеретін жа“дай ›аза›ша хабарлар тЇн ауа берілуі тЇсініксіз. А›паратты› ›ауіпсіздік мЩселесі негізінен, «°лтты› ›ауіпсіздік туралы» заЈда да ›арастырыл“ан. Онда шетелдік БАљ-тыЈ акциялары 20 пайыздан аспауы тиіс деп кйрсетілген. На›тылы ймірде б±л заЈдар іске аспай отыр. Ресейлік БАљ-тыЈ а›паратты›-танымды› маЈызы зор, біра› соныЈ ішінде тЩрбиелік мЩні жо› хабарлар мен басылымдарды тарату“а тос›ауыл ›ою керек сия›ты.

МемлекетіміздіЈ а›паратты› саясатында ›аза› мЇддесі бар екенін ескерсек, Ресей БАљ-тары ар›ылы кйп нЩрсені Їйренуге болатынын мойында“анымыз жйн. РесейдіЈ БАљ-мен біздіЈ љаза›стан БАљ-тары таласа алмайтыны бесенеден белгілі. Жо“ары бЩсекеге ›абілетті болу Їшін техникалы› мЇмкіндік пен полиграфиялы›, материалды› жа“дай да рйл ат›аратыны кйп жа“дайда ескерілмейді. 150 млн. хал›ы бар Ресейден 15 млн. хал›ы бар љаза›станныЈ Їйренері кйп. изіміздіЈ а›паратты› кеЈістігіміз аны›, мы›ты болуы Їшін ірі-ірі ›±рылтайшысы бар БАљ-тар мемлекет саясатымен орта› мЇддеге ж±мылдырылса “ана а›паратты› саясатты жЇргізуде табыстар“а жетуге мЇмкіндік туады. Сонда “ана БАљ не“±рлым шынды››а жа›ын болатыны сйзсіз. Жергілікті деЈгейдегі БАљ ар›ылы мемлекеттік а›паратты› саясатты жЇргізу асыру ма›сатында бюджеттен жыл сайын миллионда“ан теЈге б±›аралы› а›парат ›±ралдарына, электронды б±›аралы› а›парат ›±ралдарына бйлініп отыр. МемлекеттiЈ а›паратты› саясатын ›амтамасыз ету адамныЈ жЩне азаматтыЈ конституциялы› ›±›ы›тары мен бостанды›тарын iске асыру“а ›абiлеттi ±йымдастырушылы›, техникалы›, ба“дарламалы›, Щлеуметтiк тетiктердi ›амтитын кешендi кйз›арасты пайдалануды, љаза›стан  РеспубликасыныЈ егемендiгi мен аума›ты› т±тасты“ын, саяси, экономикалы› жЩне Щлеуметтiк т±ра›тылы›ты, заЈдылы› пен ›±›ы›ты› тЩртiптi ›ор“ау ма›сатында пайдалануды, а›паратты› ›ауiпсiздiк саласында йзара тиiмдi халы›аралы› ынтыма›тасты›ты дамытуды талап етедi.

Елімізде а›паратты› саясат жЩне а›паратты› процестерді тиімді бас›ару проблемасы дамы“ан елу елдіЈ ›атарына кіру жйніндегі стратегиялы› міндетке сЩйкес “ылыми негізделген сарабдал кйз›арасты талап етуде. Шлемдік тЩжірибе негізінде талдап жасалын“ан љаза›станныЈ а›паратты› бЩсекеге ›абілеттілігі жйніндегі т±жырымдама – осы ба“ытта“ы ал“аш›ы ›адамдардыЈ бірі. РеспубликамыздыЈ а›парат кеЈістігінде ›аза›-орыс тілдеріндегі шы“атын газет-журналдардан бас›а «°й“ыр авази», «Или вадиси», «Йени заман», «Хуш кЩйпият», «Яш Щвлад», «СЩньят», «Йени эвлат», «Яркент тЩбЩси», «Азие бугун»-±й“ыр тілінде, «коре ильбо»-корей тілінде, «Украінські новини» - украин тілінде, «Дойтче Аль-гемайне» - неміс тілінде, «Дунганская газета» - дЇнген тілінде, «Жийана курд» - кЇрт тілінде, «Сайрам сабоси», «Баложон», «Жанубий Козогистон», «Комрон», «Мактабдош» - йзбек тілінде, «Зубр» - беларусс тілінде, «Яшьлек» татар тілінде а›парат таратады[2,23-б]. Б±лардыЈ барлы“ы мемлекеттік тапсырыс негізінде ›аржыландырылады. Б±л басылымдардыЈ бетінде ›аза›тыЈ тіліне, діліне, оныЈ рухани ›±ндылы›тарына деген ›±рмет ай›ын аЈ“арылуы ›ажет-а›. 1990 жылдардыЈ ортасында, дЩлірек айтса›, республикалы› бір топ басылымдарыныЈ бас редакторлары «журналистік этика кодексін» [3] ›абылдан“ан болатын. ЖурналистердіЈ кЩсіби шеберлігі, еліміздіЈ а›паратты› кеЈістігіндегі медиакратия, БАљ ›ызметкерлерініЈ Щлеуметтік м±›тажды›тары, азаматты› патриотизм идеялары тйЈірегіндегі ой-пікірлердіЈ Щр›айсысы жеке-дара ЩЈгіме йзегіне айналдыру“а т±ратын мЩселе. љорытындылай келгенде айтарымыз, љаза›станныЈ ішкі саяси т±ра›тылы“ын жЇзеге асыру мен а›паратты› саясат ›алыптастыруда“ы на›ты ›адамдар болаша››а баста“ан ЕлбасыныЈ жасампаз да жар›ын жолы екені сйзсіз.

1. 
   љаза›стан Республикасы а›паратты› кеЈістігініЈ бЩсекеге ›абілеттілігін дамытудыЈ 2006-2009 жылдар“а арнал“ан т±жырымдамасы. – Астана. 2007. – 17-бет.
   
2. 
   Этносаралы› жЩне конфессияаралы› келісімініЈ ›аза›станды› моделін жетілдірудіЈ 2006-2008 жылдар“а арнал“ан ба“дарламасы. – Астана. 2006. - 23-бет.
   
3. 
   љаза›стан Республикасында“ы ±лтаралы› ›атынастарды жазып кйрсетудегі журналистік этика кодексі. / / А›и›ат. №8. 1997.