Жаһандану заманында ел қуаттылығын, бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын басты фактор адамзат капиталы болып табылады

Тэгтар: инклюзивті білім беру, инклюзия, олигофрено мұғалімі, интеграциялық оқыту, кедергісіз орта.

Инклюзивті оқыту - барлық кемтар балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді, оқушылардың тең құқығын анықтайды, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді, барлық балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, балалардың білімділік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.

Жалпы инклюзивті білім беру – мүміндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудін бір формасы. Нағыз инклюзия білім берудің 2 жүйесін: жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне қарама-қайшы қоймай, қайта жақындатады.

Инклюзивті оқытуды ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіншілік алады, өйткені олар бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, танып білуге, қабылдауға үйренеді.

Кемтар балаларың ата-анасы көмекші немесе арнайы мектептер мен мектеп интернаттарға, психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттері мен кластарға балаларын бергісі келмесе жалпы балалар оқитын мектептерге ПМПК–ның қорытындысы бойынша көрсетілген, яғни баланың денгейіне қарай жеңілдетілген бағдарлама бойынша инклюзивті оқытуға міндетті.

Инклюзивті оқытуға жалпы мектептерде арнайы мұғалімдер – психолог, әлеуметтік мұғалім, олигофрено мұғалімі, логопед мұғалімдері болмаған жағдайда, тәрбиешілерді, бастауыш кластың мұғалімдерін, қазақ тілі мұғалімдерін мүмкіндігі шектелген кемтар, мүгедек балаларды инклюзивті оқыту курыстарына оқытып алулары қажет.

Көмекші бағдарламамен жалпы мектепте оқитын балалар бағдарламаны толық игерген болса, ол балаға арнайы куәлік беріледі, ал игермесе онда анықтама берулері қажет. (Департаментке ұсыныс беру арқылы).

Кемтар балаларға жалпы мектептің куәлігін беруге болмайды, олар тек 9 сыныпты игеріп бітіргеннен кейін кәсіптік-техникалық лицейлерге жіберіледі.

Инклюзивті білім беру –

- барлық балалардың жалпы білім беру үдерісіне енуі;

- жасына, жынысына, этникалық, діни ерекшелігіне;

- дамуындағы тежелуіне қарамай баланың білім алу қажеттілігі мен ерекшеліктеріне айнала қоршаған ортаны бейімдеу.

Мүмкіндігі шектеулі балалар деген кімдер:

- 18 жасқа, яғни кәмелетке толмағандар;

• 
  дене бітіміндегі кемтарлықтың болуы;
  
• 
  туа біткен және жүре пайда болған науқастар;
  
• 
  естуінде кемістігі бар балалар (мүлдем естімейтін, әлсіз еститін, кейіннен естімейтіндер);
  
• 
  көруінде кемістігі бар балалар (зағип, нашар көретін, кейіннен көрмегендер);
  
• 
  қимыл-қозғалыс аппараты қызметінің бұзылуы;
  
• 
  сөйлеуінде кемістігі бар балалар (кекеш, тұтығатын);
  
• 
  ақыл-ой кемістігі бар балалар;
  
• 
  психикалық дамуында кемістігі бар балалар;
  
• 
  эмоциялық-еріктік сферасы мен мінез-құлқы бұзылған балалар;
  
• 
  күрделі кемістігі бар балалар.
  

• 
  білім бағдарламаларының кемшілігі;
  
• 
  медициналық және әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіздігі.
  

а) жолға уақытының кетуі;

ә) интернатта тұруы;

б) қатарластарымен қарым-қатынастың болмауы;

в) баланы пациент ретінде қабылдау;

г) ата-ана қамқорлығы.

Мүмкіндігі шектеулі балаларға интеграциялық оқыту технологиясын қолдану тиімді. Интеграциялық оқыту:

1. Аралас – сыныпта балардың бірге оқуы, яғни дефектолог, логопед, психолог мамандарымен бірлесе отырып, жүйелі жұмыс жасауы.

2. Жартылай – оқу күнінің жартысын арнайы сыныпта, ал жартысын әдеттегі сыныпта өткізуі.

3. Уақытша – айына екі рет жалпы орта мектепте оқитын балалармен бірлесе отырып, мереке, жарыс, даталы күндерге арналған іс-шараларға қатысуы.

4. Толықтай – 1-2 баланың әдеттегі сыныпта немесе топта оқи алуы және сонымен қатар коррециялық көмекті де қатар алып жүруі.

Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру үшін:

• 
  Сабақ кестесін қайта қарау, топтағы оқушы санын азайту, оқу сыныптарын материалдық-техникалық құралдармен қамтамасыз ету (арнаулы дидактикалық және тифло-техникалық құралдар);
  
• 
  Оқу орнының ғимаратын қайта жабдықтау;
  
• 
  Мүмкіндігі шектеулі балаларға сабақ беретін пән мұғалімдерінің білімін жетілдіру;
  
• 
  Мемлекеттік құрылымдар, ата-ана қауымдастығы, отбасы, мемлекеттік емес мекеме, білім беру ұйымдарымен бірлесе отырып жұмыс жасау;
  
• 
  Кедергісіз орта (пандус, арнайы туалет, емдік физкультура кабинеті, логопед кабинеті, спорт залы) ұйымдастыру.
  

Заңның 15 бабында мүмкіндігі шектеулі балалар тегін конкурстық негізде техникалық кәсіби, орта арнаулы, жоғары білімді мемлекеттік білім беру бағдарламасына сәйкес мемлекеттік оқу орнында оқу құқы қарастырылған.

«Ерекше балаларды» оқыту жалпыға міндетті білім беру стандарты негізінде жеке оқу жоспары мен білім беру ұйымы кеңесінің шешімі бойынша қысқартылған оқу бағдарламасын әзірлеуден бастау алды.

Мүмкіндігі шектеулі балалардың тегін мектепалды даярлық және жалпы білім беретін арнайы оқу орындарында немесе психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияның сараптамасымен жалпы білім беретін оқу орындарында тегін білім алу құқының болуы.

«Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық-коррекциялық қолдау іс-шараларының жоспарын бекіту туралы» қаулысына сүйеніп әзірленді.

«Ерекше» балаларды жалпы білім беретін мектепке қабылдау жүргізіледі:

- Ата-анасының жазбаша өтініші немесе өзге де заңды тұлғалардың психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациясының сараптамасы (оқыту формасын ұсынды).

- «Ерекше» балаларды оқытатын сыныптар:

- Интегративті оқыту сыныптары – 3-тен кем емес «ерекше» баланың жалпы білім беру үдерісіне қатысуы

Қазақстанда 2011-2020 жылдарға білім беруді дамыту бағдарламасына сәйкес, 2020 жыл қарсаңында мектептердің жалпы санының 70%-да инклюзивті білім беруге жағдай жасалуы тиіс. Осы мақстақа жету барысындағы ең үлкен  міндеттердің бірі – отандық инклюзивті білім беру саласындағы ұстаздардың дайындығы мен білімдерін жетілдіру үрдісіне өзгерістер енгізу екені сөзсіз. 

Осыған орай, 2013 жылы Сорос-Қазақстан Қоры қолдауының көмегімен «Школа для всех» ҚҚБ педагогикалық жоғары оқу орындары (ЖОО) үшін «Инклюзивті білім берудің негіздері» атты курсын жасақтап, аймақтық педагогикалық жоғары оқу орындарының мұғалімдеріне арнап инклюзивті білім беру әдістемелері мен стратегиялары жайында бірқатар тренингтер жүргізіп келеді. Аталмыш тренингтер Шымкент, Семей, Ақтөбе, Көкшетау қалаларында өтіп, оларға колледждер мен ЖОО-дан 160 мұғалім қатысты.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Руководящие принципы политики в области инклюзивного образования. Париж, ЮНЕСКО, 2009.

2. Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж №343 Заңы.

3. Жарықбаев Қ. Жалпы психология, 2000.

4. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.