Жер кодексі Сіздің білгіңіз келген нәрсе

Жеке меншік құқықтарын және жер пайдалану құқықтарын қорғау.

Азамат қайтыс болған жағдайда жекеменшік жер пайдалану құқығының заңды мұрагері кім болып табылады?

Жерге құқығын кепілге салып кімдердің кредит алуына болады?

Ипотекалық куәлік деген не және ол қандай жағдайларда беріледі?

Сервитуттар

Сервитут деген не?

Қазақстан Президенті ауылды қайта дамыту деп жариялаған 2003-2005 жылдар шеңберінде Үкімет ауыл шаруашылығы өндірісін экономиканың тұрақты өсу факторына айналдыру үшін үлкен назар аударып отыр.

Ауылды дамытудың негізгі үш басымдығы белгіленді:

• 
  азық -түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
  
• 
  ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруді арттыру және оны ішкі де, сыртқы да рыноктарда өткізу көлемін ұлғайту;
  
• 
  ауылда тіршілік етудің қалыпты жағдайларын жасау.
  

Сонымен бірге осы кезеңдегі басты міндеттердің бірі ауылдағы жер реформасын аяқтау, жердің нақты әрі тиімді меншік иесін қалыптастыру үшін қажетті заңнамалық база жасау болып табылады.

Қазіргі уақытта Қазақстанның ауыл шаруашылық алқаптарының алаңы 222 миллион гектарды құрайды, немесе бұл дегеніңіз бүкіл Ұлыбритания аумағынан 9 есе көп. Орташа алғанда республиканың әрбір тұрғынына 15 га ауыл шаруашылық жерінен келеді. Осы көрсеткіш бойынша біздің еліміз әлемде, тек Австралиядан кейін, екінші орын алады.

Қазіргі уақытта жер пайдаланушыларға 90 млн.га ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер бекітілген, соның ішінде 21 млн. гектары егістік. Тек ауыл тұрғындарының ғана емес, бүкіл республика тұрғындарының игілігі жерді қалай тиімді пайдалануға байланысты болмақ.

Көптеген дамыған елдердің тәжірибесі экономикалық гүлдену жолының түпкілікті аграрлық реформаларды және бәрінен бұрын жер реформасын жүзеге асыру арқылы өтетінін көрсетіп отыр. Қазақстан бірнеше себептерге байланысты, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында экономиканың аграрлық секторына қатысты реформаны толық көлемде жүзеге асыра алмады. Тәуелсіздік алған сәттен бастап Жер кодексі қабылданған 2003 жылға дейін Қазақстанның жер туралы заңдары кеңес құқығының күні өткен принциптеріне негізделіп, ауыл шаруашылығында нарықтық қатынастардың дамуын баяулатты. Жерге меншіктің басым мемлекеттік нысанының басты кемшілігі жерге жауапсыз қатынас, оны ұтымсыз және тіпті заңсыз пайдалану проблемасы болды.

Жерге жеке меншіктің жоқтығы нақты “қожайынды” қалыптастыруды баяулатты, жерді ұтымсыз пайдалануды күшейтті. Жерді еркін сатып алу–сатудың мүмкін еместігінен жерді бөліп беру, оны заңсыз пайдаланып, алынған кірістерді жасыру жөніндегі әкімшілік шешімдер мен көлеңкелі сауда-саттық өсе түсті.

Бұнымен қатар, жер заңдарының айқын еместігі және тұрақсыздығы соңғы 12 жыл бойына жердің құнарлылығын арттыруға жер пайдаланушыларды және өндіріске ұзақ мерзімді инвестицияларды ынталандырмады.

Осының барлығы ауыл экономикасын дамытуға айтарлықтай кері әсерін тигізді.

Жер қатынастары саласындағы қордаланып қалған проблемаларды шешу, ауыл шаруашылығына инвестициялар тарту үшін жағдай жасау мақсатында 2003 жылғы маусымда ел Президентінің Жарлығымен Жер кодексі қабылданды. Әсірелемей-ақ айтқанда, оның қабылдануымен ауыл шаруашылығына жеке меншік институтының енгізілуімен байланысты біздің ауылдарымыз түбегейлі өзгерістердің жаңа кезеңіне аяқ басты.

Жеке меншіктің енгізілуі жердің толыққанды нарықтық айналымын қамтамасыз ету үшін және мынадай мақсаттарға қол жеткізу үшін жағдай туғызады:

• 
  жер пайдаланудың ашық та жариялы санын қамтамасыз ету;
  
• 
  жер пайдаланушылардың жерді ұтымсыз пайдаланғаны үшін экономикалық жауаптылығын көтеру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы алқаптарының құнарлылығын сақтау мен көтеруді ынталандыру;
  
• 
  өзінің жер учаскесі үшін және оның сапалы жай–күйі үшін жауап беретін адал меншік иесін қалыптастыру;
  
• 
  жер туралы заңдарды нарықтық экономика талаптарына сәйкес келтіру;
  
• 
  аграрлық секторға капитал салуды тартудың ең әрекетті тетіктерінің бірі ретінде жер мен жер пайдалану құқығын кепілге салып кредиттеудің ипотекалық нысанын пайдалана отырып, аграрлық сектордағы қаржы-кредиттік қатынастарды жетілдіру;
  
• 
  ауыл шаруашылығынан артық еңбек ресурстарын босатып, оларды экономиканың басқа салаларына бағыттау;
  
• 
  аграрлық өндірістің тиімділігін және елдегі село халқының өмір сүру деңгейін көтеру.
  

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Қ Р Президентінің Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының басшылығымен Қазақстандағы Техникалық ынтымақтастық жөніндегі герман қоғамы (GTZ) сарапшылар тобы осы “Жер кодексі - Сіздің білгіңіз келген нәрсе (Ауылды ақпараттық қолдау)” көмекші құралын әзірледі. Көмекші құрал Қазақстандағы жер қатынастарын реттейтін мәселелердің кең ауқымын қамтиды және фермерлер мен басқа да мүдделі адамдарға Жер кодексінің нормаларын жақсы түсінуге, атап айтқанда, жер пайдаланушылардың, жер учаскелерінің меншік иелерінің және ауыл шаруашылығы жерлерінде шаруа қожалығын жүзеге асыруға байланысты шартты жер үлестері иелерінің құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге қол жеркізуге көмектесуге арналған. Көмекші құралды әзірлеу кезінде жер ресурстарын басқару және жерлерді иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі қатынастарды реттеуші салада жұмыс істейтін мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың семинарлар, кездесулер мен келіссөздер өткізу барысында туындаған пікірлері ескерілді.

Көмекші құралды әзірлеуге ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, ҚР Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттік, сондай-ақ ауыл шаруашылығы мен орман алқаптарын басқарудың, сату мен жалға берудің көп жылдық тәжірибесі бар BVVG – Жерді өткізу және сату жөніндегі қоғам (Германия) қатысты.


Осы көмекші құралды басып шығаруды қаржыландырғаны үшін ГФР Экономикалык даму және ынтымақ тастық министрлігі, GTZ GHmbH Техникалық ынтымақтастық жөніндегі неміс қоғамы, және Қазақстандағы GTZ Өкілдігінің директоры Карлфрид Мейтцлер мырзаға шынайы алғысымызды білдіреміз.