). Жауаптылықтан құтылмайтындық қағидасы

4-тарау. Қылмыстық жауаптылық жəне оның негiзi
 
§1. Қылмыстық жауаптылықтың түсiнiгi
 
Қоғам өз мүшелерiне белгiлi бiр əлеуметтiк талаптар қояды, мұндай талаптарды орындамау жауаптылыққ
ы. Орындалмаған талаптың сипатына қарай бұл жауаптылық моральдық немесе құқықтық болуы мүмкiн.
Жалпы, философия ғылымында «жауаптылықң - деп жеке адамның қоғамға немесе жалпы адамзатқа деген
ершiлiк мiндетi мен құқықтық нормаларды орындауын сипаттайтын жəне оның ерекше əлеуметтiк
ьдық қатынасын бiлдiретiн категорияны айтады. Жауаптылық - бiр жағынан сезiм, қоғамдық байланыс
, екiншi жағынан шара немесе санкция. Ол адамды белгiлi бiр əрекетке ынталандырады немесе белгiлi бiр əр
дан бас тартқызады.Əрине, жауаптылық субьектiге қойылатын əлеуметтiк талаптар болған кезде н
ктiнiң бұл талаптарды өзi ұғынған жағдайда пайда болады. Осыған байланысты жауаптылықты жүзеге асы
нда көрiнедi: бiрi - əлеуметтiк талаптарды субьект өз еркiмен орындайды, екiншiсi - əлеуметтiк талаптарды с
үрлеп орындайды. Осы екiншi көрiнiс қылмыстық жауаптылыққа тəн келедi.
Қылмыстық жауаптылық азаматтық- құқықтық, əкiмшiлiк, тəртiптiк, материалдық жауаптылықтар с
қтық жауаптылықтың бiр түрi жəне ең қатал түрi.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстық жауаптылық мəселесiнiң зерттелуiне көп көңiл бөлiнгенiмен
гi, анықтамасы төңiрегiнде əлi де болса пiкiрталастар жетерлiк.
Қылмыстық жауаптылыққа түсiнiк беруге ұмтылыс жасаушы авторлар, көбiне қылмыстық жауаптылықты б
тегориямен теңдестiру арқылы, мысалы «қылмыстық жауаптылықң жəне «жазаң, «қылмыстық жауаптылықң
ң, «қылмыстық жауаптылықң жəне «қылмыстық құқықтық қатынасң терминдерiмен байланыстырып зерттеге
«Қылмыстық жауаптылықң ұғымы қылмыстық заңда берiлмегенiмен, оқу жəне ғылыми əдебиеттерде оған ə
тағы анықтамалар берiлген. Солардың iшiнде негiзгi дегендерiн қарастырып көрелiк:
1). Қылмыстық жауаптылық адамның жасаған қылмысы үшiн қылмыстық заңның тиiстi бабы санкция
лген белгiлi бiр жеке немесе мүлiктiк зардапты шегу мiндетi (Пионтковский А.А. О понятии угол
ственности. Сов.гос-во и право. М.1967. 12-с).
2). Қылмыстық жауаптылық - бiр жағы, мемлекет өзiнiң өкiлеттi органдары арқылы қылмыс жасаған 
ыстық жазалар түрiндегi ауыртпалықтар мен мүмкiндiктерiн айыруларды өтеу мiндетiн жүктеу құқығын ж
отырып, ал екiншi жағы, құқық бұзушы осы ауыртпалықтар мен мүмкiндiктердi айыруларды өтеу мi
дай отырып, қылмыстық, қылмыстық iс жүргiзу жəне еңбекпен түзеу құқықтық қатынастарға түсуi (Марце
вная ответственость и общее предупреждение преступлений. Омск, 1973, С.23; Шаргородский М.Д. Осно
вной ответственности. – В кн.: Курс Советского уголовного права. Т. – 1., Л., 1968, С. 222 – 221. и др).
3). Қылмыстық жауаптылық қылмыстық заңның талаптарына негiзделген, қоғамға қауiптi əрекетке жəн
ан адамға мемлекет атынан сотпен берiлетiн баға (Кругликов Л.Л., Васильевский А.В. Дифференц
ственности в уголовном праве. – Спб.: изд-во Юрид. центр пресс. 2003, С. 34).
Қылмыстық жауаптылық қылмыс жасаған үшiн кiнəлi адамды соттаумен байланысты туындайтын жағ
қтық салдар.
Кез келген құқықтық жауаптылық сияқты қылмыстық жауаптылықтың өзiне тəн ерекшелiктерi бар:
Мазмұны мен нысаны бойынша ол мемлекеттiк - мəжбүрлеу сипатын иемденедi. Себебi, қылм
тылықты қылмыс жасаған адамға мемлекеттiң жағымсыз реакциясы ретiнде қарастыруға болады.
Қылмыстық жауаптылықтың əлеуметтiк мазмұнын - қоғам мен мемлекеттiң қылмысты жəне қылмыскер тұл
у, оған терiс баға беру құраса, ал заңдық мазмұнын - қылмыс жасаған адамға қолданылатын мемле
үрлеу шаралары құрайды.
Сондықтан, қылмыстық жауаптылық өзiнiң мазмұны бойынша əлеуметтiк, нысаны бойынша нормати
ушi қызметтердi атқарады жəне қоғамдағы қатынастарды тəртiптеу мақсатында қолданылады.
Сонымен, қылмыстық жауаптылық деп қылмыс құрамының барлық белгiлерi бар əрекеттi жасаған адамға а
ттi мемлекеттiк органдар мен қолданылатын қылмыстық заңда қарастырылған қылмыстық - құқықтық сип
үрлеу шаралар түрiндегi жағымсыз салдарды өтеу мiндетiн жүктеудi түсiну қажет.
Бұл анықтамадан қылмыстық жауаптылықтың негiзгi белгiлерiн ашып көрсетуге болады:
1). Қылмыстық жауаптылықтың басталу сəтi болып қылмыс құрамының белгiлерiн құрайтын əрекет жа
танылады.
2). Қылмыстық жауаптылық кiнəлi адам үшiн жағымсыз салдарды өтеу мiндетi жүктелгендiгiн бiлдiредi.
ыстық əрекет – себеп болса, қылмыстық жауаптылық - салдар.
3). Заңда көрсетiлген жағымсыз салдар тек арнайы өкiлеттi мемлекеттiк органдармен ғана қолданылады.
4). Қылмыстық жауаптылық - жағымсыз салдарды iс-жүзiнде нақты өтеу ғана емес, оны өтеу мiндетi 
ады.
5). Жағымсыз салдардың сипаты тек қылмыстық, қылмыстық iс жүргiзу жəне қылмыстық - атқару заңда
нықталады.
Қылмыстық жауаптылықтың пайда болуы , жүзеге асырылуы жəне тоқтатылуы туралы мəселелердi 
ыстық-құқықтық қатынас шеңберiнде жүзеге асырылады. Қылмыстық жауаптылық өзiнiң бастауын қылмы
қтық қатынастан алып қана қоймайды, ол оның бiр бөлiгi ретiнде танылып бiр – бiрiмен тығыз байланыста тұ

Сондықтан, қылмыстық-құқықтық қатынастарсыз қылмыстық жауаптылықтың тууы мүмкiн емес.
Құрылымы бойынша қылмыстық-құқықтық қатынас обьектiден, субьектiден жəне субьектiлердiң з
қтары мен мiндеттерiн құрайтын мазмұнынан тұрады.
Мұндай қатынастардың субьектiлерi ретiнде бiр жағынан, қылмыстық жауаптылықты өтеуге мiндеттi, бiр
тылықтың заңмен бекiтiлген шегiн жəне белгiленген тəртiбiн сақтауды талап етуге құқылы, қылмыс жасаға
ады. Екiншi жағынан - өзiнiң арнайы өкiлеттi органдары арқылы қылмыс жасау фактiсiн анықтауға, оны ж
адамның кiнəсiн дəлелдеуге мiндеттi жəне қылмыстық iс жүргiзу заңының нормаларын басшылыққа ала о
ыстық заң нормалары негiзiнде аталған адамды қылмыстық жауаптылыққа тартуға құқылы мемлекет таныла
Қылмыстық-құқықтық қатынастардың обьектiсi болып адамның қылмыс жасауы нəтижесiнде құқ
улерге түсетiн жеке, мүлiктiк жəне өзге де игiлiктер. Қылмыстық-құқықтық қорғаушылық қатынаст
тiсiне деген мұндай көзқарас, яғни аталған қатынас қылмыстың жасалуымен байланысты туындағанымен, қы
ан адамның түзелуi жəне қайта тəрбиеленуi үшiн оның жеке немесе мүлiктiк игiлiктерiне əсер ету арқылы ж
ылатындығымен негiзделедi.
Қылмыстық жауаптылықтың құқықтық табиғаты жөнiнде айтқанда, оны жазамен теңестiруге болмайды
ыстық құқықтың екi негiзгi институттары, олар қылмыстық заңның əртүрлi жеке нормаларымен қарастыры
ең қатал жəне кең қолданылатын қылмыстық жауаптылықты жүзеге асырудың нысаны.
Қылмыс жасаған адамның əрекетiнде қылмыстық заңмен қарастырылған қылмыс құрамын анықтау б
та жазаны қолдануға əкеп соқпайды. Қылмыстық заңның Жалпы бөлiмiнде қылмыс жасаған адамға жазадан
елiк сипаттағы немесе медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шаралары қолданылу туралы нормалар немесе ж
уаптылықтан мүлдем босату мүмкiндiгi де қарастырылған.
Қылмыстық-құқықтық қатынас қылмыс жасау сəтiнен бастап туындайды. Осы сəттен бастап қылм
тылыққа тартудың ескiру мерзiмi есептеледi. Қылмыстық-құқықтық қатынастың жүзеге асырылуы кiнəлiге
н кезден басталады. Яғни, қылмыстық құқықтық қатынастың одан əрi дамуы барысында қылмыс жасаған
кер, сотталушы, сотталған адам ретiнде танылады жəне жасаған қылмысы үшiн жауап беруге жəне жазаны 
ттi болып табылады. Жазаны орындау барысында қылмыстық-құқықтық қатынастар қылмыстық-
астары арқылы жүзеге асырылады. Қылмыстық-құқықтық қатынас соттылықтың өтелу немесе алыну с
тылады.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе қылмыстық жауаптылық өзiнiң дамуында мынадай 5 сатыдан өт
ймыз:

жүктеу/скачать 1.57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: