Жұмыс бағдарламасы мамандықтың Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының Қр мж мбс 08. 284-2006 негізінде әзірленді және С. Торайғыров атындағы пму-дың Ғылыми кеңесінің отырысында 20 ж. ,№ Хаттамамен бекітілді

Жұмыс оқу бағдарламасының титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/30

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақ музыкасының тарихы пәнінен

Павлодар

Құрастырушы _________ аға оқытушы Балажанова К.М.

Орындаушылық өнер кафедрасы

5В040200 «Аспаптық орындау» мамандығының студенттеріне арналған

(қолы)

ФЖжӨ деканы __________ Ж.Т. Сарбалаев 20__ж. «_____»___________

ОҮЖжӘҚБ бастығы ___________ А.А.Варакута 20__ж. «_____»___________

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

20__ж. «___»______________ №____ хаттама

1 Пәннің мақсаты - Еліміз егемендік жолына түскелі ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық музыка тарихын тереңірек игеріп оқытудың маңызы. Осыған орай бұл пән музыка тарихынан жан-жақты білігі бар, тарихи-музыкалық әдебиеттерді оқып-игеретін жас мамандарды тәрбиелеу мақсатын көздейді.

«Қазақ музыкасының тарихы» – музыкалық білім стандарты бойынша 1-2 оқу семестрлеріне жоспарланған. Оның алғашқы жартысында қазақ музыкасының көне дәуірі оқытылса, екінші бөлігінде XX ғасырдағы кәсіби музыка өнерінің өсу, өркендеу кезеңдері сөз болады.

• 
  халық музыкасының туу, даму ерекшеліктеріне байланысты ұғымын;
  
• 
  ұлттық музыкалық ән-әуеніміз туралы білігін;
  
• 
  ұлттық музыка өнерінің көркемдік ерекшеліктері мен тарихи тегі туралы ғылыми-методологиялық білім алып, оны тәжірбиеде қолдана білуі;
  
• 
  музыкатану ғылымының дамуы туралы логикалық және толық түсінің қалыптастыру;
  
• 
  курстың мәні мен маңызын көрсете алу икемді болуы;
  
• 
  практикалық машықтарды иемденуі қажет.
  

Пререквизит пәндерін студенттер музыкалық колледжде өтіп кеткен.

Пәнді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және дағды-машықтар келесі пәндерді меңгеруі үшін қажет: Павлодар Ертіс өңірінің ән мәдениеті, музыка философиясы.

4.1. Пәннің тақырыптық жоспары

Көне түркі тайпаларының жазба мәдениеті, олардың мәдени-музыкалық сипаты. Түркі-монғол тайпаларының шамандық музыкасы.

Музыка өнерінің синкреттік сипаты, наным-сенім жүйесімен сабақтастығы. Түркі жазбаларының синкреттік табиғаты, поэзия мен музыканың бірлігі.

Орта ғасырдағы музыка мәдениеті.

Оғыз дәуірінің мәдениеті. Қорқыт, оның тарихи прототипі мен этикалық тегі туралы. Қорқыт есімі мен “Қорқыт ата кітабының” жалпытүркілік (оғыз, түркімен, қазақ, әзірбайжан) сипаты. Қорқыт, оның қобызы туралы аңыз-әпсаналар мен тарихи шежірелер.

“Тотынама”, “Кобуснама” секілді шығыс жазбаларындағы музыкалық-эстетикалық ойлар мен дидактикалық сарын. “Құран” оның тарихи-мәдени сипаты мен музыкалық-мақамдық жүйесі.

Хандық дәуір туралы ұғым XV-XVIII. Қазақ халқының құрылуы, тарихи жағдай Жыраулық поэзия мен өнердің өріс алуы. Асан Қайғы, Доспамбет, Шалкиіз, Үмбетей, Бұхар, т.б көптеген жыраулар мұрасының әдеби-музыкалық сипаты.

Музыкалық-поэтикалық дәстүр, оның стильдік, көркемдік ерекшеліктері. Жыраулық өнер өріс алған аймақтар.

Айтыс және суырып салма (импровизация) өнері, XV-XVIII ғ.ғ қазақ музыкасының жанрлық жүйесі. Жыр, толғау, терме, олардың көркемдік ерекшеліктері.

XIX ғасырдағы қазақ музыкасының даму ерекшеліктері. Аспаптық музыка, оның қалыптасу кезеңдері мен Қазақстанның түрлі аймақтарындағы дамуы. Жыр- күйі – аралық жанр. Күйлердің аймақтық, стильдік, көркемдік ерекшеліктері. Философиялық мазмұндағы шертпе күйлер табиғаты. Қазақ музыкасындағы төкпе күй дәстүрі, оның кең тараған аймақтары. Ұшқыр ойлы, жылдам да жүрдек күйлер табиғаты.

Ықылас Дүкенұлы (1843-1916), Махамбет Өтемісұлы (1803-1846),

Құрманғазы Сағырбайұлы (1823-1896), Дәулеткерей Шығайұлы (1821-1882), (халық композиторларының күй мұрасы, стильдік және көркемдік ерекшеліктері. Қазақ халқының аспаптық музыкасына қосқан өзіндік үлестері

Тәттімбет Қазанғапұлы (1817-1863) халық композиторларының күй мұрасы, стильдік және көркемдік ерекшеліктері. Қазақ халқының аспаптық музыкасына қосқан өзіндік үлестері.

Дина Нүрпейісова (1861-1955), Сүгір Әлиұлы (1884-1961), т.б.халық композиторларының күй мұрасы, стильдік және көркемдік ерекшеліктері. Қазақ халқының аспаптық музыкасына қосқан өзіндік үлестері.

Халықтық кәсіби-әншілік өнерінің тууы мен қалыптасуы. Музыкалық-көркемдік тәсілдерінің жетіліп, одан әрі дамуы. Музыкалық-эпикалық дәстүр. Олардың тараған аймақтары мен көрнекті өкілдері.

Кең тынысты лирикалық әндер, олардың тараған географиялық аймағы. Біржан сал (1834-1897), Ақан сері (1843-1913), Жаяу Мұса (1835-1925), Мұхит Миралұлы (1841-1918), Абай Құнанбаев (1845-1904), Кенен Әзірбаев (1884-1976), т.б. халық композиторларының өнері мен ән мұрасы, шығармаларының стильдік ерекшеліктері. Лирикалық әндердің кәсіби сипаты.

7-тақырып: Көне дәуір музыкасының қазақ руханиятынан алатын орны.

Қазақ музыкасының көне дәуірін қарастыратын курс саласының маңызы.

1916 жылғы ұлт азаттық көтеріліске байланысты туған әндер. “Жас қазақ марсельезасы”, “Жалпы әлем”, Жолдастар”, “Қозғал”, т.б. Қазақ АССР-нің құрылуы (1920), көркемөнерпаздар үйірмесінің құрылуы.

А.В.Затаевичтің музыкалық-этнографиялық қызметі мен “Қазақ халқының 1000 әні”, “Қазақтың 500 ән-күйі” жинақтарының маңызы. Ә.Қашаубаевтің Парижге сапары (1925). Тұңғыш қазақ театрының ашылуы (1926, Қызылорда), Алматы, Қарағанды, Павлодар қалаларында алғашқы үйірмелерінің ашылуы.

9-тақырып: XX ғасырдың 30 жылдарындағы кәсіби-музыканың қалыптасуы. Қазақстанда кәсіби музыка өнерінің тууы. А.Жұбановтың ұйымдастырушылық қызметі (халық аспаптар оркестрі, 1934), ғылыми шығармашылық және композиторлық қызметі. 1934 жылғы бірінші Бүкілқазақстандық халық өнерпаздарының слеті (1934), Қазақ музыка театры (1934)мен филармониясының ашылуы (1935).

Опера өнері. “Қыз Жібек”, “Жалбыр” опералары, қазақ мәдениетінің Москвадағы алғашқы онкүндігі (1936). Е.Брусиловскийдің “Ер Тарғын” (1937), И.Надировтың “Терең көл”, (1939), “Тұтқын қыз”, А.Зильбердің “Бекет” (1940) опералары.

Симфония. С.Василенконың “Советтік шығыс” (1932), М.Ипполитов-Ивановтың “Түрік фрагменттері”, М.Штейнбергтің “Түрксиб” симфониясы (1933), Д.Мацуциннің қазақ тақырыбына жазған “Сюитасы” (1935), Б.Ерзаковичтің “Увертюрасы” (1935), А.Зильбердгтің “Гүлденген Қазақстан” (1938) атты симфониясы, т.б.

10-тақырып: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ музыка мәдениеті.

Опера жанры. “Гвардия алға” (Е.Брусиловский), “Амангелді” (Е.Брусиловский, М.Төлебаев), “Абай” (А.Жұбанов, Л.Хамиди), «Біржан- Сара» (М.Төлебаев), операларының тууы. Алматы мемлекеттік консерваториясының ашылуы (1944, қазан), Қазақстан композиторларының тұңғыш сьезі.

Симфониялық музыка. Е.Брусиловский “Сарыарқа” (1943), А.Жұбанов “Абай” 1941), В.Великанов “Қазақ симфониясы” (1947), Қ.Қожамияров “Ризвангүл” (1950), Қ.Мусин “Жайлауда” (1948) симфониялық поэмалары. М.Төлебаев, Е.Брусиловскийдің “Коммунизм оттары”, “Советтік Қазақстан”, кантаталары. Еліміздегі музыка мәдениеті туралы партия- қаулылары (1948, 10 ақпан, БКП (б) ОК-нің В.Мураделидің “Великая дружба” операсы туралы қаулысы; 1958, 28 мамыр күнгі СОКП ОК-нің қателіктерді жөндеу туралы қаулысы). Т.б.

Концерт жанры. Е.Брусиловский. Фортепиано мен оркестрге арналған концерт (1957). Ғ.Жұбанова. “Ақсақ құлан” (1956), Е.Брусиловский “4 симфония” (1957), камералық-аспаптық, вокалдық (ән, романс,хор) шығармалар.

11-тақырып: 60-70 жылдардағы қазақ музыкасы.

Опера жанры. Қ.Қожамияров, Н.Тлендиев. “Алтын таулар” (1960), Е.Рахмадиев. “Қамар сұлу” (1963, 2 ред..1983-2), “Алпамыс” (1972), “Песень о целине”, С.Мұхамеджанов. “Айсұлу” (1964), Ғ.Жұбанова “Еңлік-Кебек” (1975), “Жиырма сегіз”, Қ.Қожамияров “Садыр палуан” (1977).

Балет жанры. “Аққұс туралы аңыз”, “Хиросима”(Ғ.Жұбанова), “Чин Темир”(Қ.Қожамияров), “Әлия” (М.Сағатов) балеттері.

12-тақырып: Қазіргі дәуірдегі қазақ музыкасы.

Қазақстан композиторларының орта буын өкілдері мен жастар шығармашылығы:М.Маңғытаев,М.Сағатов,Ж.Дастенов,Ж.Тұрсынбаев,т.б.

Б. Ерзакович, И. Дубовский, М. Ахметова, Н.Тифтикиди, П.Аравин, И.Дубовский, З.Қоспақов, А.Темірбекова, Қ.Жүзбасов, Т. Бекхожина, Б. Қарақұлов, Ә.Мұхамбетова, С.Елеманова, т.б еңбектері мен зерттеулері.

Өздік жұмыстарына ұсынылатын тақырыптар тізімі

1. Көне түркі дәуірі туралы ұғым, уақыт пен кеңістік әлеміндегі шегі

[3] 50-72;

2. Хандық дәуір музыкасы туралы ұғым. Ұсынылған әдебиет

[6] 135-51;

3. Айтыс және суырып-салма дәстүрі [6] 70-87;

5 Әдебиеттер тізімі:

Негізгі

1. 
   Жұмалиева Т., Ахметбекова Д., ЫсқақовБ., Қарамендина Ә., Қоспаков З. «Қазақ халқының дәстүрлі музыкасы». - А., 2005
   
2. 
   Қоңыратпай Т. «Әлемдік өнертану», - А., 2009
   
3. 
   Кузембаева С., Егинбаева Т. Лекции по истории казахской музыки – А., 2005
   
4. 
   Жұмақова Ү., Кетегенова Н. Қазақтың музыкалық әдебиеті. –А., 2000
   
5. 
   Жұбанов А.Ғасырлар пернесі. –Алматы., 1978.
   
6. 
   Жұбанов А. Замана бұлбұлдары. –Алматы 1967.
   

7. 
   Аманов Б., Мухамбетова А. «Казахская традиционная музыка и XX век»- Алматы: Дайк-Пресс 2002.
   
8. 
   Замана сазы. /Күйші Қ.Медетовтің 100 жылдығына арналған халықаралық құраст: А.И.Мұхамбетова, Г.И.Омарова. –Алматы, 2003
   
9. 
   А.Сейдімбек. Қазақтың күй өнері. - Астана, 2002
   
10. 
    Әнші Майра /көркем шығармалар, зерттеулер, естеліктер, арнау өлеңдер/ құраст: Бәделхан А. – Павлодар: ҒӨФ “ЭКО”, 2001.