К Ә сіптіко қ ытуж ә н е е ң б е к әок 08 АҚпараттылық ЖӘне компьютерлік технологиямен оқыту

Хегай М.Н. Глава 3. Гендер и культера. (Уч.пособие.Отв.ред. к.э.н. Хегай)

Әйелдердің дауыс беру құқығын алу уақытына тәуелсіз көптеген мемлекеттерде әйел лидерлігі және саясаттағы әйел-ер адамдардың серіктестік мәселесі әлі де шешілмеген. Мына кестедегі мәліметтер жеке мемлекеттердің парламенттеріндегі әйелдердің үлес салмағын көрсетеді.

Саясатқа белсенді араласатын әйелдердің қатал саясат ойындарында топтар арасын бітістіруші және жұмсақтық пен нәзіктік беретін тұлға ретіндегі өзіндік орны ерекше. Швеция, Норвегия, Финляндия, Дания, Нидерланды мемлекеттерінде әйелдердің үлкен саясаттағы үлес салмағы басым. 1997 жылдың өзінде әйел-министрлер Швецияда – 38, Финляндияда – 36, Дания мен Норвегияда 26 пайызға жеткен. Ал Скандинавия елдерінде депутат әйелдердің үлесі – 38,9 пайызды құраған.

Көптеген елдердің қоғамдық-саяси саласында әйелдердің аутсайдер болуының себебі тек қана олардың үй шаруашылығында және жанұядағы жұмыс бастылығында және саяси, сайлау компанияларын жүргізу үшін жеткілікті қаражаттардың болмауында ғана емес. Бұл билік тілектері мен олардың орындалуы қаржылардың жиналуы ер адамдардың қолында болғандығында еді. Нәтижесінде әйелдер әлеуметтік дискриминациясында қалды. Әйелдердің лидерлігінің жолында жыныстардың әлеуметтендірілуімен байланысты кедергілер маңызды роль ойнайды: көптеген адамдар әйелдердің төмен саяси мәртебесін әлеуметтік әділетсіздік деп санамайды /2/. Дүниежүзінің әртүрлі елдеріндегі әйелдердің әлеуметтендірілуі олардың карьералық және саяси ұмтылыстарының дамытуға мүмкіндік бермейді. Негізінен әйелдердің өздері саясатпен айналысуды аса қаламайды.

«Саясат» ұғымын әйелдер «интрига», «қару-жарақ», «арам ақша» және т.с.с. жағымсыз құбылыстармен теңестіреді. Әйел адамдардың саяси үдерістерге араласуын түсіну үшін «саясат» ұғымын қарастырайық. Саясат – ресурстар мен мүмкіндіктерге қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін әр түрлі мүдделердің арасындағы келісім жүргізу үрдісі. Саясат барлық деңгейлерде және барлық институттарда, соның ішінде жанұяда, жергілікті кеңестерде, жұмыс орындарында, Парламентте жүргізіледі. Билік саясатының тенденциясы – билік басындағылардың әйелдердің, кейбір этникалық топтардың және т.б. ресурстар мен мүмкіндіктерге қол жеткізу жолында кедергілерді азайту /1/. Дегенмен, бұл топтар саясатқа қатысатын болса, олар ресурстардың әділетті бөлінуін қамтамасыз ете алар еді. Саясатпен айналысу – бұл берілген мәселені шешудің міндеттерін жаңа салаға өткізу болып табылады.

Әйелдердің парламентке өтуін қамтамасыз етудің әртүрлі әдістері бар. Біріншіден, бұл – заң квоталар, яғни сайлауға түсетіндердің белгілі-бір бөлігі әйелдер болуы тиіс. Мұндай әдіс көптеген мемлекеттерде орындалады: Италияда әйелдер жалпы кандидаттардың 50 %, Аргентинада – 30 % және Бразилияда – 20 % құрайды. Екіншіден, сайлау заңы партиялардан белгілі-бір мөлшерде әйел-кандидаттарды қатыстыруын талап етуіне болады. Мұндай шара Бельгия мен Намибияда жүзеге асады. Ал Аргентинада әйелдерді сайлау кезінде «ұтымды» позицияларға орналастыру ережесі қолданылады. Үшіншіден, саяси партиялар парламенттік орынға әйел-кандидаттар үшін бейресми квоталарды қабылдауы мүмкін. Бұл механизм әйелдердің саяси өмірге қатысуын ынталандыруда жиі қолданылады.

Саясатқа әйелдерді тарту үшін, саяси құрылымдардағы гендерлік балансқа жету үшін әйел адамдардың өздері азаматтық белсінділікті, саяси қызметтегі тәжірибені, лидерлік дағдыларын дамытуы қажет. Ер адамдарға берілген саяси құқықтарды алғанның өзінде әйелдердің үлкен бөлігі саясатты, саясатқа қатысуды, саяси лидерлілікті әйел заты үшін екінші орында болуы тиіс деген қоғамдық стереотиптер ықпалында жүреді. Әйелдерге тең саяси құқықтарды бере тұра, ер адамдар оларды саяси процестің мүшесі ретінде қабылдауға дайын болмады. Әйелдер де, ер адамға тең саясат субъектісі болған жоқ /3/.

Жыныстық теңсіздік мәселесіне қоғамның назарын үнемі аударып отыру қажет. Әйелдер өздерінің құқығы үшін күресуде нақты қадам жасаудың орнына қоғамдық салада өздерін көлеңкеде ұстайды /4/. Бұған 2003 жылдың 20 қыркүйегінде өткен және 2007 жылдың 18 тамызында өткен Қазақстан Республикасының облыстық, қалалық және аудандық мәслихат сайлауының нәтижелері мысал бола алады: әйел-лидерлер әйел-дауыс берушілерге өздерінің саяси бағдарламаларын дәлелдей алмады (2 кесте, 3 кесте). Яғни әйелдер әйел қорғаушыны қажетсінбейді, олар ер адамдарға көбірек сенім артады.

2 кесте

*http: /www.election.kz/press/ Предвыборные сведения о качественном составе избранных 20.09.03 депутатов областных, городских, районных маслихатов РК.

3 кесте

2007 жылғы 18 тамызда өткен Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын кезекті сайлаудың қорытындылары туралы

		Сайланған депутаттар						Барлық маслихат депутаттары	%
		Облыстық маслихат бойынша	%	Аудандық маслихат бойынша	%	Қалалық маслихат бойынша	%
Барлық маслихат депутаттары,		550	100	2159	100	644	100	3333	100
Соның ішінде	Ерлер	490	89,1	1785	82,7	489	78,4	2764	82,9
	Әйелдер	60	10,9	374	17,3	135	21,6	569	17,1

Election.kz/pls/portal/url/paqe/election_kz/election_Maslihat/ - 32k -

Соңғы уақытта саясаттағы әйелдің орыны туралы мәселе өзекті мәселердің бірі болып табылады. Әйел-кандидатқа дауыс берген дұрыс па, жоқ ер-кандидатқа сенім артқан дұрыс па?! Ер адамның да, әйел адамның да өзіне тән нақты қасиеттері пайда болуы мүмкін екенін есепке алу керек, және сол қасиеттерді дұрыс қолдана білуді үйрену керек.

Бұл жағдайдағы қателіктер неде? Біз адамдар туралы ой-пікірді олардың нақты іс-әрекеттеріне, қабілеттеріне байланысты қалыптастырудың орнына, жиі оларды қаржылық жағдайы, сыртқы бейнесі, жынысы бойынша бағалаймыз. Лауазымды қызметтерге сайлау кезінде адамдарды саяси қызметке қажетті білімдері, қабілеттері және сіңірген еңбектеріне байланысты бағалауды үйренуіміз қажет. Дегенмен, қоғам санасында, әсіресе, орта және егде жастағы адамдардың санасында «саясаткер – ер адам» деген стереотиптің қалыптасуы тағы да бір маңызды мәселе болып табылады. Саясатпен айналысатын адамның жеке өмірі оның кәсіптік қызметіне ықпалын тигізбеуі керек. Саяси салада орын алатын адам әйел ме, жоқ еркек пе, айырмашылығы жоқ, қоғам үшін адамның кәсіптік қызметінде алдына қойған мақсаттары және оларды жүзеге асыру үшін жасайтын шаралары маңызды.

Дәстүрлі әйелдер мерекесі қарсаңында ХХ ғасырдың соңы мен үстіміздегі жүз жылдық тоғысында әлемдік саясат аспанында жарқырап көрінген жарқын бейнелі әйелдер туралы айтуға ниет білдіргенде, әрине, әйгілі «темір ханым» Маргарэт Тэтчер есімі ауызға алдымен ілігеді. Қарапайым отбасында дүниеге келген қаршадай қыздың кейін әлем­ді аузына қаратқан атақты премьер-министр дәрежесіне көтерілуі, шыны керек, жиі қайта­лана беретін қатардағы оқиғадан оқшау тұрары анық. Бір заман­дары қуатты импе­рия болған Британияның басына бұлт төнген ауыр кезеңде барша жауапкер­шілікті мойнына алып көзсіз батылдық танытқан Тэтчер­дің тағылымды өмір мектебін білуге деген қызығушылық ешқашан төмендеген емес.

Мыңжылдықтар тоғысындағы қазіргі кезеңде халықаралық саясат сахнасында әйел қайрат­керлер қатарының молайып, Америка Құрама Штаттарының Мемлекеттік хатшысы Кондолиза Райстың қауырт қимылы, Ангела Меркельдің Германия канцлері болып тағайындалуы, Латын Америкасының тарихындағы сирек оқиға — Чили президенті тағына Мишель Бачелет ханымның отыруы, Филиппин басшысы Глория Арояның өзіне қарсы мемлекеттік төңкерісті ұйымдастырушыларға тегеурінді тойтарыс беріп, бірқатар беделді халықаралық ұйымдарда әйелдердің белсенді әрекеттерімен көзге түсуі шынында да жаңа бір үрдістің нышанынан хабар бергендей.

Бұл тұрғыдан қарағанда, қазақ қоғамындағы әйелдің орны өткен ғасырлардың өзінде өзге мұсылман елдеріндегі ахуалмен салыстырғанда анағұрлым прогрессивті, жаңа тілмен айтсақ, демократиялық талаптарға жақын болғаны белгілі. Алайда, тарихтың желі теріс соғып, қазақ елі отарлық қамытына тап болған кезеңдерде қалың жұрттың, әсіресе, әйелдің тауқыметі көбейе түсті. Әйел теңсіздігіне қарсы күрес ұлт зиялыларының ұлы мақсаттарының бірі болатын.

Тәуелсіздіктің келуі қазақ халқының көптеген ұл-қыздарының қарым-қабілеті мен талантының түрлі салаларда іске асуына даңғыл жол ашты. Ел аманатын арқалап, алысқа аттанған дипломатиялық мамандар қатарында Ақмарал Арыстанбекова, Бірғаным Әйтімова, Мәдина Жарбосынова сынды қазақ әйелдері шет жұрттарға ұлтымыздың жоғары мәдениетін көрсетуге үлкен үлес қосты. Қазақстанды әлемге танытуға елеулі әсері бар Еуразиялық медиа-форум тәрізді халықаралық іс-шараларды ұйымдастырудың ұйытқысы болып жүрген Мәжіліс депутаты Дариға Нұрсұлтанқызының қайраткерлік іс-қимылы да үлкен үміттерге жетелейді.

Ақыл-ойдың кемеңгері Мұхтар Әуезов «Адамдық негізі – әйел» деген әйгілі мақаласында «...адамды хайуандықтан адамшылыққа кіргізген – әйел. Адам баласының адамшылық жолындағы таппақ тарақияты әйел халіне жалғасады. Сол себепті әйелдің басындағы сасық тұман айықпай халыққа адамшылықтың бақытты күні күліп қарамайды. Ал қазақ, мешел болып қалам демесең, тағылымыңды, бесігіңді түзе! Оны түзеймін десең, әйелдің халін түзе» деген болса, бұл сөздің мағынасы тым тереңде жатыр.

2. Рыбцова Л.Л. Общественно-политическая активность женщин. //Высшее образование в России - №4, 2001.

3. Козлова Н. Гендер как инструмент политологического анализа. // Пути и перспективы интеграции гендерных методов в преподовании социально-гуманитарных дисциплин. Материалы научно-практической конференции. – Тверь, 2-4 июня, 2000 - 38-44 бб.

4. Константинова В. Женщины и проблемы политического лидерства. //Женщины и социальная политика (гендерный аспект). М., 1992

5. Темкина А. Теоретическое подходы к проблеме политического участия: гендерное измерение. //Гендерное измерение социальной и политической активности в переходный период. СПб, Центр независимых социальных исследований, 1996. С. 13-18

6. Темкина А. Женский путь в политику: гендерная перспектива. //Гендерное измерение социальной и политической активности в переходный период. СПб, Центр независимых социальных исследований, 1996. С. 19-32

(Алматы қ., Қазмемқызпи)

Халықаралық балалар құқықтарының нормаларының талаптарына сай, уақытша немесе өмір бойына жанұя қамқорлығынан айырылған балалар мемлекеттің ерекше қамқорлығы мен көмегіне құқылы (Бала құқығы туралы Конвенция. 20 бап).

Неке және Отбасы құқығы туралы заңның 13 тарауында ата-ана қамқорынсыз қалған балалардың құқығы мен оларды қорғау туралы жалпы айтылған. Осы тарауда ата-ана құқығынан қандай жағдайда айырылуы көрсетілген;

а) ата-анасының қайтыс болуы, олардың ата-ана құқықтарынан айырылуы, олардың ата-ана құқықтарының шектелуі немесе сот арқылы ата-анасының әрекетке қабілетсіз деп танылуы.

б) ата-аналарының балаларын тәрбиелеуден немесе олардың құқтары мен мүдделелерін қорғаудан жалтаруы, соның ішінде ата-аналарының тәрбиелеу, емдеу және басқа да осыған ұқсас мекемелерден өз балаларын алудан бас тартуы

в) ата-аналарының ұзақ уақыт бойы болмауы, ата-аналарының науқастығы немесе басқада жағдайлар (ата-аналарының бас бостандығынан айыру органдарында жазасын өтеуіне байланысты, олардың тергеу жүргізу кезінде қарауылда болуына байланысты, ата-аналарының жоғалып кетуіне, олардың алимент төлеуден жалтару себебімен іздеуде болуына байланысты)

ҚР Неке және Отбасы туралы заңымен анықталғандай ата-аналарының қамқорлығынан айырылған және өзгеде жағдайларда балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау қорғаншы және қамқоршы органдарға жүктеледі. (ҚР Неке және Отбасы туралы заңы. 106 бап. 14 тармақ)

Қорғаншы және қамқоршы органдардың келесідей нұсқауланған атқаратын міндеттері бар;

а) ата-аналарының қамқорынсыз қалған балаларды анықтайды, осындай балалардың есебін алуды жүргізеді.

б) ата-анасының қамқорынсыз қалудың нақты мән-жайларын негізге ала отырып, балаларды орналастырудың нысандарын таңдайды (осы заңның 102 бабы)

в) оларды асырау, тәрбиелеу және білім беру жағдайларына одан әрі бақылау жасауды жүзеге асырады.

Қорғаншылық және қамқоршылық органдарына – жергілікті өзін-өзі басқару органдары жатады, олар-сайлаулы және басқа да органдар, жергілікті мәселелерді шешуге байланысты өкілеттіліктері бар, бірақ мемлекет иелігндегі жүйеге кірмейтін органдар. (ҚР Неке және Отбасы заңының 14 тарау)

Неке және Отбасы заңында қорғаншылық және қамқоршылық органдардың құрлымдық жүйесі мен алдына қойған міндеттеріне түсінік берілмеген. Бұл сұрақтардың шешімі муниципалдық білім жарғысында заңға сәйкес көрсетілген. Республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті атқарушы органдары қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын;

• 
  кәмелетке толмағандарға қатысты білім беру мен денсауық сақтаудың жергілікті уәкілетті органдары арқылы;
  
• 
  кәмелетке толмағандарға қатысты халықты әлеуметтік қорғаудың уәкілетті органдары арқылы жүзеге асырылады.(ҚР Неке және Отбасы туралы заңы. 106 бап 2 тармақ)
  

Осы жағдайларға байланысты Ресей Федерациясында қорғаншылық және қамқоршылық органдарының қызметі туралы соның ішінде жетім балалар мен ата-ана қамқорынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау туралы арнайы заң қабылданған (Мысалыға, Мәскеу қаласының "Мәскеу қаласында қамқоршылыққа алу және қорғаншылық бойынша жұмысты ұйымдастыру туралы" Заңының 5 бабы).

Методикалық көмек көрсетуді ұйымдастыру, қорғаншылық және қамқоршылық органдарына көмек көрсету міндеті РФ-да білім министрлігіне жүктелген. РФ-да бұндай жұмыстарды сәйкесінше басқармалармен (департаменттер мен комитеттер) РФ-ң білім басқармасының субьектілерімен орындалады. Ендеше Мәскеуде қорғаншылық және қамқоршылық органдарының методикалық басқару жұмыстарындағы балаларды беруге байланысты сұрақтар және ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды отбасына тәрбиеге беру білім Комитетіне жүктелген. Осылайша қорғаншылық және қамқоршылық органдарының қызметі басқа да мемлекеттік басқару органдарымен өзара тығыз байланысты жүзеге асырылады.

Неке және Отбасы туралы заңның 100 бап 2 тармағында орнықтырылған. Қорғаншы жіне қамқоршы органдардан басқа, ата-анасының қамқорынсыз қалған балаларды орналастыру жөніндегі заңды және жеке тұлғаларды қызметіне жол берілмейді. Көрсетілген тыйымға балаларды асырап алуға, қамқоршылыққа беруге немесе отбасылық тәрбиеге беруге байланысты делдалдық қызметтер де қатыстырылады.

Жоғарыда және басқадай көрсетілген себептерге байланысты ата-ана қамқорлығынан айырылған балаларды өз уақытында анықтау және тіркеу, оларға сәйкесінше алдын-ала көрсетілген көмек болып табылады. Неке және Отбасы заңының 101 бабына сәйкес балалардың нақты тұрып жатқан орны бойынша осы сұрақтардың жауабы қамқоршылық және қорғаншылық органдарының құзыретінде. Түсінікті жағдай, бұл мақсатта оларда толық және нақты ақпарат болуы тиіс, аталған мәліметтер өз кезегінде әр түрлі мекемелер мен ұйымдарда (мектепке дейінгі білім беру, жалпы білім беру) кәмелетке толмағандардың білім алу орны бойынша, емдеу және басқада мекмелерде тұрып жатқандықтары туралы болуы тиіс.

Неке және Отбасы туралы заңның 100 бабында айтылғандай аталған балалар туралы мәліметтері бар мекмелердің (мектепке дейінгі білім беру, жалпы білім беру, емдеу және басқа да мекемелердің) лауазымды адамдары және өзге де азаматтар олар туралы қорғаншы және қамқоршы органдарға балалардың нақты тұрған жерін хабарлауға міндетті.

Бәлкім кейбір жағдайларда, ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын тәрбиелеу мүмкіншіліктерінің болмауына байланысты (шетел мемлекетіне жұмыс бабымен кетуіне, ұзақ уақыт науқастануына, т.б. байланысты) қорғаншылық және қамқоршылық органдардарға балаларын орналастыру туралы өтініштерімен жүгіне алады.

Қорғаншы және қамқоршы органдар осындай мәліметтер алған күннен бастап үш күн ішінде баланың тұрмыс жағдайына зерттеу жүргізуге тиіс (ҚР Неке және Отбасы туралы заңының 13 тарау, 101 бап) Ата-аналарының немесе оның туыстарының қамқорлығы жоқ екендігі фактісі анықталған кезде баланы орналастыру туралы мәселе шешілгенге дейін оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге міндетті (олардың мүліктері мен тұрғын үйге иеліктерін қорғауға), сонымен қатар олардың уақытша тәрбиеленуімен орналасу жағдайлары бойынша сұрақтары шешілгенге дейінгі уақытта оларды тек туысқандарына асырап алуға беру ғана емес және де оларды тәрбиелеу мекемелерінеде орналастыру мәселесі де қамтылады.

Барлық ата-ана қамқорынсыз қалған балалар оларды анықтағаннан кейін, міндетті түрде есепке алынып, тіркелулері тиіс, ал олар туралы мәліметтер мемлекеттік балаларды орталықтандырылған есепке алу ұйымында есепке алынуы керек (ҚР Неке және Отбасы туралы заңының 101 бабының 3 тармағы). Балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алу ең алдымен аудандық бөлімшелерге бөлініп, қорғаншылық және қамқоршылық органдары арқылы сәйкесінше Қазақста Республикасының атқарушы билік органдарының субъектілерімен білім министрлігімен жүзеге асырылады.

Бірінші кезекте қорғаншылық және қамқоршылық органдарының ата-ана қамқорынсыз қалған балалар туралы нақты жиналған мәліметтері мен зерттеулерінің нәтижелері қорғаншылық және қамқоршылық органдары арқылы заңды түрде алғашқы түгендеу формасы орнатылған журналға тіркеледі. Егер аталған мәліметтер түскен күннен және алғашқы тіркелген күннен бастап бір ай ішінде баланы отбасы тәрбиесіне орналастыру қамтамасыз етілмесе, қорғаншы және қамқоршы органдар оған орнатылған формадағы сауалнама толырып, оның көшірмесін орталықтандырылған есепке алу үшін осындай бала туралы мәліметті Қазақстан Республикасының тиісті әкімшілік аумақтық бөлінісінің білім беру басқармасының органына жібереді. (ҚР Неке және Отбасы туралы заңы 101 бап 3 тармақ)

Қорғаншылық және қамқоршылық органдарының мәліметтеріне негізделе отырып Қазақстан Республикасының тиісті атқарушы органдары ата-ана қамқорынсыз қалған және республика аумағында тұратын балалар жайлы әкімшілік-аумақтық орталықтандырылған есепке алу мәліметтерін қалыптастырады. Қорғаншылық және қамқоршылық органдары аталған мәліметтер түскен күннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді және баланы отбасы тәрбиесіне беруге мүмкіндігі болмаған кезде, орталықтандырылған есепке алу үшін және кейіннен баланы Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматының отбасына тәрбиелеуге орналастыруға жәрдем көрсету үшін, осындай балалар туралы мәліметті тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің білім беру басқармасының органына жібереді.

Балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді (ҚР Неке және Отбасы туралы заңы 101 бап 3 тармақ).

Ата-ана қамқорынсыз қалған балалар туралы мәліметтер және оларды орталықтандырылған есепке алу Білім Басқармасында қалыптасады, ол тиісті Республикалық атқарушы органдардың қызметіне негізделе құрылады. Білім Министрлігі балаларға тіркеу жүргізіп, сонымен қатар Білім Министрлігіне тікелей жүгініп, отбасы тәрбиесінде бала асырап алуға тілек білдірген азаматтарға оларды беруге мүмкіншілік жасайды және баланың нақты тұрғылықты орнына барып тұруға, оларды отбасы тәрбиесіне беруге байланысты басқада сұрақтар бойынша тиісті республиканың атқарушы билік органдарына бағыт береді. Сонымен қатар Білім Министрлігі республиканың тиісті атқарушы билік органдарының субъектілеріне (олардың сұрақтары бойынша) балалардың орталықтанған есепке алу ұйымындағы ата-ана қамқорынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді пайдалануға береді.

Баланы орталықтандырылған тіркеуге алу уақыты болып, сол баланың нақты тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық және қамқоршылық органдарының сауалнама толтырған уақыты есептелінеді.

Қорғаншылық және қамқоршылық органдары, республиканың атқарушы билік органдары мен Білім Министрлігі ата-ана қамқорынсыз қалған балаларға тиісті алғашқы аудандық тіркеу жүргізетін органдар мынандай қызметтерді: Қазақстан Республикасының азаматтарына, бала асырап алуға кандидаттыққа тұрған азаматтарға, қорғаншылар мен қамқоршыларға, сонымен қатар шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ бала асырап алуға тілек білдіруші азаматтарға отбасы тәрбиесіне берілетін балалар туралы мәліметтерді пайдалануға береді.

Ата-ана қамқорынсыз қалған балалар тұратын тәрбие, емдеу және басқа да мекемелердің басшылары, баланы отбасы тәрбиесіне беру мүмкін екендігі белгілі болған күннен бастап жеті күн мерзім ішінде бұл туралы осы мекеменің тұрған жері бойынша қорғаншы және қамқоршылық органдарға хабарлауға міндетті. (ҚР Неке және Отбасы туралы заңның 101 бабы 2 тармағы).

Ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды тіркеу және анықтау міндеттерін орындамаған және олардың орналасу жағдайларын, отбасы тәрбиесіне беруге байланысты бағдармаларын жасырған тәрбиелеу мекемелерінің басқарушылары және атқарушы билік органдарының қызметкерлері мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметкерлері, сондай-ақ бала туралы көпе-көрнеу жалған мәліметтер бергені үшін лауазымды азаматтар сәйкесінше «Неке және Отбасы туралы»заңының 101 бап. 4 тармағы белгіленген тәртіппен жауапқа тартылады. Бұдан басқа кәмелетке толмағандарды орналастыруға байланысты заңсыздық қылмыстық жауапкершілікке әкеледі. Сонымен ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша «заңсыз бала асырап алу мен оларды отбасы тәрбиесіне қорғаншылыққа және қамқоршылыққа беруге» тыйым салынады, ал ҚР Қылдмыстық Кодексінің 133 бабы бойынша кәмелетке толмаған балаларды сату – аса ауыр дәрежедегі құқық бұзушылық пен жауапкершілікке әкеледі.

Ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды жоғарыда аталып өтілген отбасыларына немесе мекемелерге тәрбиелеуге орналастырғанға дейінгі (ҚР Неке және Отбасы туралы заңының 101 бап. 3 тармағы) белгіленген уақытта болмаған жағдайда балаларға қорғаншылық және қамқоршылық міндеттерін атқару қорғаншылық және қамқоршылық органдарға уақытша жүктеледі (ҚР Неке және Отбасы туралы заңы 102 бап. 2 тармағы).
ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   ҚР Конституциясы. 1995 ж.
   
2. 
   ҚР Азаматтық кодексі. 2003 ж.
   
3. 
   ҚР Неке және отбасы туралы заңы. 2007 ж.
   
4. 
   ҚР қылымыстық кодексі. 16.07.1997 ж.
   
5. 
   Беляков А.М. Охрана прав несовершеннолетних: Пособие. – М., 1983.
   
6. 
   Джайнатт Х.Дж. Родители и дети. – М., 1986.
   
7. 
   Ершова Н.М. Опека и попечительство. М., 1971.
   
8. 
   Лишенные родительского попечительства. Хрестоматия. – М., 1991.
   

ТҮЙІН

В статье рассматриваются пути реализации функции защиты прав и интересов детей, оставшихся без попечительства родителей, а также порядок их учета и регистрации.

ӘОК 340.1(574)