Кафедра меңгерушісі Арынгазин К. Ш

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

«Өмір сүру қауіпсіздігінің негіздері» пәні бойынша

барлық бакалавриат мамандықтарының студенттеріне арналған
ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ (Syllabus)

Павлодар

2013 ж

Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) бекіту парағы

Нысан бағдарламасына ПМУ ҰС Н 7.18.4/19

Факультет деканы

___________ Кудерин М.К.

20_ж «___»_____________

Құрастырушы: ____________аға оқытушы Урузалинова М.Б.

«Өмір сүру қауіпсіздігінің негіздері» пәні бойынша

Барлық бакалавриат мамандықтарының студенттеріне арналған
ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ (Syllabus)
Жұмыс оқу бағдарламасы ҚРҮ 23.08.12 №1080 қаулысымен бекітілген ЖБ және ЖООКББ МЖМС мен ҚР БжҒМ 16.08.13 №343 бұйрығымен бекітілген ТОЖ негізінде құрастырылған.
Кафедра отырысында ұсынылған 20 _ж. «___»____________№_____хаттама.

Кафедра меңгерушісі _________________________ Арынгазин К.Ш.

СҚ Факультетінің әдістемелік кеңесімен құпталған 20 _ж. «_____»____№_ хаттама

СҚФ ОӘК төрағасы__________Жукенова Г. А.

Барлығы – 2 кредит

Курс: 1,2

Семестр: 1,2

Жалпы аудиторияда оқу сағаты – 30 сағат

Дәрістер - 15 сағат

Тәжрибелік /семинарлық оқу сағаттары – 15 сағат

СӨЖ – 60 сағат

Оның құрамында СОӨЖ – 15 сағат

Жалпы көлемі - 90 сағат

емтихан – 1,2 семестрде

Осы пәнді игеру үшін келесі пәндерден білім, білік, дағдылар керек: физика, химия, экология.

Осы пәннен пайда болған білім, білік, дағдылар келесі пәндерді игеруге қажет:

- еңбек қорғау пәні;

- орындау кезінде:

- оқытылмалы пән бойынша орындалатын курстық және дипломдық жұмыс/жобалар.

Сонымен қатар адам қызметінің барлық орталарында қауіпті және зиянды заттардан адамдарды қорғау үшін; тұрмыстық, өндірістік, көліктік аварияларда алғашқы дәрігералды көмек көрсету кезінде және т.б.

«Кәсіби оқыту және қоршаған ортаны қорғау» кафедрасы, сәулет құрылыс факультеті аға оқытушы Урузалинова Меруерт Бериковна. Тел. 8 705 708 1532 Қабылдау сағаттары: дүйсенбі, сәрсенбі, жұма –12.00-ден 14.00-ге дейін ауд. № 133

• 
  өмір сүрудің қауіпсіз және зиянсыз шарттарын ұйымдастыру;
  
• 
  төтенше жағдайларды алдын ала болжау және төтенше жағдайлар кезінде дұрыс шешімдерді қабылдауды үйрену;
  
• 
  тұрғындарды, өндіріс орнындағы жұмыс атқаратын персоналдарды және өндіріс объектілерін мүмкін болатын қауіпті жағдайлардан қорғау, яғни стихиялық апаттар мен катастрофалар жағдайларынан, және бұл үшін заманауи әдістер мен жабдықтарды қолдану;
  
• 
  төтенше жағдайлар мен апаттар негізінде пайда болған зардаптарды жою.
  

• 
  қоршаған ортаның зиянды әсерінің идентифмикациясы;
  
• 
  зиянды факторлардың адам организміне кері әсерін тигізбес үшін алдын алатын шаралар мен қорғау шараларын жүргізу;
  
• 
  зиянды және қауіпті факторлардың әсерінен пайда болған зардаптарды жою;
  
• 
  өмір сүру ортасын жақсарту.
  

• 
  техникалық жүйелер мен технологиялық процесстердің қауіпсіздігін арту үшін қолданылатын әдістер жайында түсінігі болуы керек;
  
• 
  құқықтық, нормативті-техникалық және ұйымдастырулық негіздер жайында түсінігі болуы керек;
  

• 
  адамның функционалдық мүмкіндіктері мен оның қоршаған ортамен үйлесімділігін білуі керек;
  
• 
  қоршаған ортадағы қауіп көздері мен қауіптілік деңгейін білуі керек;
  
• 
  төтенше жағдайлар кезіндегі құтқару шараларын білуі керек;
  
• 
  медициналық білім негіздерін білуі керек.
  

• 
  төтенше жағдайларды тануда;
  
• 
  зардап орнындағы жағдайды анықтау үшін қолданылатын дозиметрлік және химиялық құрал-жабдықтармен жұмыс істеуде;
  

• 
  арнайы қорғау жабдықтарымен қолдану кезіндегі дағдылар;
  
• 
  алғашқы медициналық көмек көрсету кезіндегі дағдылар.
  

• 
  адамзаттың барлық сфераларындағы, адамды қауіпті жағдайлардан қорғау және зиянды факторлдардан қорғау жөніндегі сұрақтар кезінде;
  
• 
  күнделікті өмірде, өндіріс орнында, транспорттық авария кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек кезінде.
  

Академиялық сағаттарды оқу түріне қарай бөлу:

• 
  Төтенше жағдайлар кезіндегі әрекеттер мен алдын алу шаралары жайындағы ҚР-дің мемлекеттік жүйесі:
  

• 
  Оқу пәнінің негізгі жағдайы ӨСҚН
  

• 
  Тұрғындарды, өндіріс орнындағы жұмыс атқаратын персоналдарды және өндіріс объектілерін мүмкін болатын қауіпті жағдайлардан қорғау, яғни стихиялық апаттар мен катастрофалар жағдайларынан қорғау Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатындағы басты бағыт болып табылады.
  

• 
  Адам әрекеті потенцалды қауіпті;
  
• 
  Қауіп – бұл, адамға ғана емес, сонымен қатар қоғам мен біріңғай мемлекетке залал келтіретін құбылыс;
  
• 
  Әрекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету – адамның, қоғамның және мемлекеттің міндеті.
  

1. Қоршаған ортаның зиянды әсерінің идентифмикациясы;

2. Зиянды факторлардың адам организміне кері әсерін тигізбес үшін алдын алатын шаралар мен қорғау шараларын жүргізу;

3. Зиянды және қауіпті факторлардың әсерінен пайда болған зардаптарды жою;

4. Өмір сүру ортасын жақсарту [3, с. 16-18].

Төтенше жағдайлар кезіндегі әрекеттер мен алдын алу шаралары жайындағы ҚР-дің мемлекеттік жүйесі.

Тұрғындарды, өндіріс орнындағы жұмыс атқаратын персоналдарды және өндіріс объектілерін мүмкін болатын қауіпті жағдайлардан қорғау, яғни стихиялық апаттар мен катастрофалар жағдайларынан қорғау Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатындағы басты бағыт болып табылады.

Тұрғындарды және аумақты стихиялық зардаптардан, авариялардан және олардың нәтижесінде пайда болаған катастрофалардан қорғау жайындағы мемлекеттік басқару, мемлекеттік басқару жүйесінен шекелмейді. Азаматтық қорғауды басқару үшін орталық басқарушы орган құрылған болатын – Қазақстан Республикасының төтенше жғдайлар жөніндегі Министрлігі. Министрліктің әрбір облыстарда территориялық органдары бар, Алматы мен Астана қалаларында және ведомства: Төтенше жағдайлар бойынша мемлекеттік бақылау комитеті мен материалдық резервтар бойынша мемлекеттік комитет.

Берілген тақырып бойынша мультимедиалық әрекеттер көрсетілмеген.

Эволюция кезінде адам ағзасында өмірдің түрлі жағдайларына бейімделуін және ағзаның активтілігін тұрақтандыруын қамтамасыз ететін механизмдер қалыстасты. Және белгілі бір функционалдық диапазондарда ағза жүйесі тұрақтанылды. Ағза мен сыртқы орта бірлестігі жүйке жүйесі мен гуморалдық жолмен жүзеге асырылады. Жүйкелік реттелу жүйке жүйесімен анықталады – біздің барлық ағзамыз жабдықтанған, бас және арқа миындағы жүйке арқылы анықталады. Гуморалдық реттелу, ағзаның ішкі ортасын құратын қан мен басқа да сұйықтықтар арқылы жүзеге асырылады. Жүйке жүйесі орталық жүйке жүйесімен жеке органдармен ағза жасушалары арқылы, рецепторлар, анализаторлар, рефлекс пен иммунитет көмегімен жүзеге асырылады.

Жүйке жүйесінің функциясы рефлекс механизмі бойынша жүзеге асырылады.

Адамның қоршаған ортамен әрекеті. Тәжірибелік сабақта қарау керек.

«Адам - орта» жүйесі өнімді жұмыс істеп, адам денсаулығына кері әсерін тигізбес үшін адам мен орта арасында үйлесілімдікті орнату керек: антропометрикалық, биофизикалық, энергетикалық, информациалық, психологиялық, әлеуметтік.

Әдебиет: [3, 43-47 б; 5 5-7 б.]
Тақырып 3: Адамның өмір сүру ортасының қауіптіліктері:

• 
  Антропогендік;
  
• 
  Экологиялық, биологиялық, әлеуметтік;
  
• 
  Техногенді.
  
• 
  Жоспар: «Адам-өмір сүру ортасы» жүйесіндегі қауіптілік классификациясы.
  
• 
  Өмір сүру ортасының қауіпсіздік көздері мен деңгейлері.
  
• 
  Қауіптер: антропогендік [3, 51-69 б].
  

Табиғи қауіптер биосферадағы стихиалық құбылыстар жүрген кезде пайда болады – вулкандардың атқылауы, жер сілікінісі, су тасқыны, урагандар, циклондар, лавиналар, қоршаған ортаның температурасының көтерілуі мен төмендеуі кезінде, радиациондық фондардың өсуі кезінде пайда болады.

Табиғи қауіптің ерекшелігі болып, олардың пайда болуының тосынды болуы, дегенмен олардың кейбіреулерін, мысалға ураган мен цунамиді адамдар алдын ала болжай алады. Органикалық орта құбылыстарының күннін көзі активтілігінен тәуелділігін анықтайтын 20-шы ғасырдың ортасында мәліметтер табылды: дән егістігі, өсімдіктер ауруы, жануарлар мен балықтарды аулаудың көбеюі, төтенше жағдайлардың көбеюі және адамдардың инфекциалық ауруларға шалдығуының артуы.

Жер бітіндегі өмірге күн радиациасы әсер етеді. Күнді айналу кезінде активті аймақтар жер бетінде бірді пайда болып, бірде жоғалып отырады, осылайша жер маныңдағы кеңістікте магниттік тасқындарды шақырады.

Бұл периодтардан жер маңындағы кеңістіктегі магниттік тасқындардың саны тәуелді болады. Тасқын саны наурыз – сәуір және қыркүйек – қазан айларында шектік мәнге ие болады.

Магнитті тасқын уақыты кезінде жүрек тамырлары және нервті-психикалық аурулар қозады, транспорттық апаттар саны 30%-ға артады, сонымен қатар эпидемия да артады.

Өзгеріп отыратын магниттік тасқындар өткізгіштерде қосымша токтың пайда болуына себеп болады. Магниттік тасқын кезінде артық ток көлемі жіберілетін деңгейден асып, энергожүйелері мен байланыстың кабельді сызықтарын жұмыстан шығарады.

Ауа райының өзгеруі атмосфералық қысымның, температураның және ылғалдылықтың өзгеруінін нәтижесінде болады. Климаттың қалымтасуында үлкен рольді жел атқарады. Атмосферадағы ауаның қозғалысы бірінің үстіне бірі салынған және бұрмаланған ағын түрінде жүреді.

Антропогендік қауіптер адамның жұмысмен және оның жұмыс материалдарымен байланысты. Адамның әрекетін табиғатта қалыптасқан тепе-теңдік өзгертеді. Атмосфераның қатты ластануы үлкен қалаларда болады.

Атмосфералық ауаның ластануының негізгі көздері – өндіріс орындары, автокөліктер және теплоэнергетика.

Ластанудың ең қауіпті нәтижесі бұл – күл.

Күл көру қабілетін нашарлатады, металдың және қондырғының каррозиясын күшейтеді, адам денсаулығына кері әсер етеді және ауруға шалдығудың және тұрғындардың өлуінің себебі болып табылады.

• 
  Жер сілікінісі, опырлар;
  
• 
  Су тасқыны;
  
• 
  Табиғаттық өрттер.
  

Төтенше жағдай ахуалына бағаберу. Зардап шеккен орын. Азаматтық қозғалыстың объекті қалпін ұйымдасытру. Дүниежүзілік және әскери уақыттың рөлі мен есептері. Төтенше жағдайлардағы әрекеттері және ескерту жайындағы ҚР-ның мемлекеттік жүйесі. [3, с. 248-255; 8, с. 239-253] [5, с. 33-38].

Төтенше жағдайлар (ТЖ) – бұл бірқалыпты аумақта тұратын адамдардың қалыпты жағдайын бұзу. Мысалы: апаттар, катастрофалар, стихиялық және экологиялық зардаптар және де көптеген инфекциялы аурулар.

Төтенше жағдайлар болады:

А) табиғи: метеорологиялық, тектоникалық және теллургиялық, топологиялық, космостық қауіпті құбылыстар.

Б) антропогендік: транспорттық, өндірістік қауіпті құбылыстар.

Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларының келтірілген зардап көлемі мен таралу аумағы бойынша, объектілі, аумақтан және глобальді болып бөлінеді.

Қазақстан Республиғкасының «Табиғи және техногенді сипаттағы Төтенше жағдайлар» жөніндегі заңына сәйкес стихиялық апаттар анализі, ТЖ зонасының сипаты, ТЖ –дағы жағдай сипатының анализі жүреді. Стихиялық апаттармен күрестегі тәжірибеге сәйкес, қазіргі кезде халықаралық бірлесіп жұмыс жасау қажеттілігі туып отыр. Әсіресе зардап шеккен аймақтар үшін халықаралық бірлесіп жұмыс істеу үлкен пайдасын тигізеді. Осыған орай көптеген тәуелсіз мемлекеттер арасында түрлі келісімшарттарға қол қойылды.

Табиғи сипаттағы ТЖ құрамының мемлекетаралық стандартының классификациясында ерекше орынды биологиялық-әлеуметтік төтенше жағдай алады (Эпидемия, эпизоотия, эпифитотия).

Әдебиет: [1, б. 11-28, 34-43, 252-256; 4, б. 33-34], [1, б. 28-34].

Мультимедиялық әрекет. Жер сілкінісі, опырылу, су тасқыны, табиғи өрт тақырыптарына презентация дайындау.
Тақырып 5. Тұрғындарды қорғау. Алғашқы көмек көрсету.

Жоспар: Тұрғындарды қорғаудың негізгі принциптері мен әдістері. Төтенше жағдай кезіндегі тұрғындар мен территоряны қорғауға негізделген шараларды ұйымдастыру. Өткір сәулелік ауру (радиациялық зардап). Қорғаныс жабдықтарын қолдану, жеке бас қорғану құралдары мен медициналық қорғаныс құралдарын пайдалану.. тұрғындар мен олардың мүліктерін эвакуациялау.

«Табиғи және техногенді түрдегі» Қазақстан Республикасының заңы, тұрғындарды қоршаған, қоршаған ортаны және шаруашылық объектілерін қорғаудың негізгі принциптерін анықтады. «Азаматтық қорғау» жөніндегі Қазақстан Республикасының заңына сәйкес Төтенше жағдайдан қорғау саласында дайындықтар жүргізілген. Дайындыққа ұшырайтындар:

• 
  Тұрғындар, қызмет ету және өндірістік саладағы қызметкерлер, жалы білім беретін орындарда және профессиональді білім орындарында оқитын азаматтар;
  
• 
  Атқарушы биліктің федералді органдарының басшылары, Қазақстан Республикасының субъектілерінің атқарушы билігінің органдары, өндірісті өз бетінше басқаратын органдар;
  
• 
  Өндірістік және қызмет ету ортасында жұмыс атқаратын тұрғындар.
  

• 
  Тұрғындардың барлығын Төтенше жағдайдан қорғану ережелері мен әдістеріне үйрету, алғашқы медициналық көмек көрсету түрлеріне үйрету, жеке бас және коллективті қорғану құралдарымен таныстыру;
  
• 
  Басқарудың барлық саласындағы бастықтарды оқыту
  
• 
  Жұмыскерлердің өз міндеттерін тәжірибелік түрде меңгеруін қадағалау.
  

• 
  Қорғаныс ғимараттарында тұрғындарды жасыру
  
• 
  Жекежәне медициналық қорғаныстың әдістерін қолдану
  
• 
  Қауіпті аймақтан тұрғындарды алдын ала дайндаужәне эвакуациялау
  

Мультимедиялық әрекет: ТЖ кезінде тұрғындарды, аймақтар мен ұйымдарды қорғау бойынша іс-шаралар.

ТЖ-дың нәтижесін жою – тұрғындардың өмірі мен денсаулығын құтқару және сақтау, қоршаған ортаға тигізген зардаптар мен мүліктік шығымдардың мөлшерін азайту, сонымен қатар ТЖ аймағын локализациялау,оған қауіпті факторлар ретіндегі әрекеттерді тоқтату мақсатында өтіледі.

• 
  ТЖ-ды жою бойынша бірінші реттік әрекеттер
  
• 
  Апаттық-қорғау жұмыстары. Бейбіт уақыттағы ТЖ-дың нәтижелерін жою үшін қазіргі ГО-ны қалыптастырулар мен мамандырылған қалыптастырулар негізінде жылдам әсер ететін тұрақты дайындықтағы жасақтар құралады.
  

ТЖ кезінде байланыс жүйесі мен хабарлаудың тұрақтылығы мен тоқтаусыздығы маңызды роль атқарады. Мемелекеттік азаматтық қорғау мекемесі радио желілеріне тура байланысқа ие болады.

• 
  Төтенше жағдайдың мүмкін болатын кіріспесі:
  

Қорғау және басқа тез арада өтілетін жұмыстарды ұйымдастыру менөткізу.

Стихиялық апаттар аудандарында барлауды барлау топтары мен буындар жүргізеді.

Барлауды қалыптастырудың құрамына объекттің орналасу жерін және өндіріс ерекшелігін жақсы білетін мамандарды енгізу ұсынылады.

Апаттар болған объекттер бірінші топтастырылған күш эшелондарына, ал екіншісіне көрші объекттер (аудандар) енгізіледі.

Құтқарушы және тез арада өтілетін жұмыстарды өткізу үшін техникалық жабдықтар қажет: машиналар (экскаваторлар, бульдозерлер, крандар, домкраттар, лебедкалар); пневматикалық құрал (универсалдық құралдар, бұрғылық қондырғылар, ұрғыш балғалар); металлды кесуге арналған құрал-жабдықтар және басқалар.

Мультимедиялық әрекет: ТЖ-дың нәтижелерін жою тақырыбына презентация дайындау.

Жоспар:Өндірістік ортаның залалдық факторларын классификациялау. Қауіпсіздіктің нормативтік көрсеткіштері.

Өндірістік сфера адамның еңбегін өнімдірек әрі физикалық ауыртпалығын азайтатын қуатты техникалық жүйелер және технологиялармен жабдықталады.

Өндірістік үрдістер мен техникалық құрал-жабдықтар адам үшін өте қауіпті. Жеке қауіп әрқашан бар – төтенше жағдайдан мерт болу мүмкіншілігі.

Техникалық құралдар мен технологиялық үрдістердің қажет қауіпсіздік деңгейі сәйкестендірілген көрсеткіштердің көмегімен мемлекеттік еңбек қауіпсіздік стандарттары негізінде қондырылады.

Қауіпсіздік нормативтік көрсеткіштер еңбектің барлық сферасында санитарлық нормаларға сәйкес жетілдіріледі.

Қазіргі өндіріс қоршаған ортаны ластауынан техникалық жүйелері мен технологиялар адам үшін өте қауіпті. Қоршаған ортаны қорғау мәселелері мемлекеттік заң шығарушы бөлімдердің араласуын талап етеді.

Экологиялық сараптама алдын ала бақылаудың ұйымдық-құқықтық түрі болып табылады.

Шектік лақтырындылар мен шектік тастаулар мекемелердің, техникалық құралдардың, технологиялардың негізгі экологиялық нормативтік көрсеткіштеріболып табылады. Лақтырынды мен тастаулар шектік концентрациядан асатын зиянды заттардан құралмауы тиіс.

Атмосферада токсинді заттарға толығымен немесе жартылай химиялық айналымға ұшыраған зиянды заттарды лақтыру кезінде жаңа токсинді заттарды есепке ала отырып жүргізу керек. Атмосфераның жердік қабатында әр жаңа заттың мг/м³ өлшемінде ең үлкен концентрациясы санитарлық нормаларға сәйкес берілген зиянды заттың шектік концентрациясынан аспауы тиіс. Әрекеттердің жиынтығы бар зияндызаттардың атмосферада бір уақытта бірегей қатысуы кезінде, олардың өлшемсіз концентрациясының жиынтығы бірліктерден аспауы керек.
Л₁/ШК₁+Л₂/ШК₂+...Л₁₁/ШК₁₁ ≤ 1
Бұл жерде Л₁,Л₂,... Л₁₁ ШК₁ – мг/м³ аумағында атмосфералық ауадағы зиянды заттардың концентрациясы; ШК₁ ШК₂ ШК₁₁ - мг/м³ атмосфералық ауадағы сәйкестендірілген шектік зиянды заттар концентрациясы.

Зиянды заттардан ауаны қорғау – өндірістік ауадағы лақтырындыларды шаңнан, тұманнан, зиянды газдардан және будан тазалаудың көмегімен жүзеге асырылады.

Сулы орта объетілеріндегі ПДК заттары – бұл, мг/л – мен өлшенетін судағы қоспа, және бұл қоспа белгілі бір мөлшерден асып кетсе, ол қолданысқа жарамсыз болып есептеледі.

Гидрологиялық режимнің қауіпсіздігі үшін және режимнің жақсартылы үшін суды ластанудан қорғайтын арнайы қорғаныс режимі орнатылады. Зона көлемі өзен бағытының ұзақтығына байланысты болып 100-ден 500 м-ге дейіңгі аралықта өзгеріп отырады.

Гидросфераны қорғау сарқынды суларды ластайтын қоспалардан айыру нәтижесінде жүзеге асады.

Топырақтын ластануының өлшеу бағаны болып, топырақтағы радиоактивті заттардың, паразитті бактериялардың, зиянды химиялық заттардың белгіленген нормативті шекті мәні болып табылады. Топырақтағы ластанушы заттардың ПДК-сы мг/кг – мен өлшенеді. Свинец үшін ПДК 30мг/кг, ал сынап үшін – 2,1 м/кг құрайды.

Адамды өндірістік шарттардағы жағдайлардан қорғау үшін, зиянды факторлар әсерінің деңгейін шектік мәннен асырмайтын түрлі әдістер қоданылады.

Үлкен экологиялық мәселе қоқыс орындарын тазарту және қоқыстарды қоқыс орындарына жеткізу болып табылады. ЬБұл мәселенің шешімін табу үшін қоқыс санын азайту керек, не болмаса қоқыссыз технологияны дамыту керек.

• 
  Төтенше жағдайлар кезіндегі әрекеттер мен алдын алу шаралары жайындағы ҚР-дің мемлекеттік жүйесі.
  

• 
  Қазақстан Республикасымен басқарылатын құқықтық қатынастарды білу
  

• 
  Адамзат әрекеттерінің қандай бағыттарын заңдылық акті қарастырады?
  
• 
  Құтқарушылардың мәртебесі қай заңда көрсетілген?
  
• 
  Қызметкерлер мен зейнеткерлердің әлеуметтік қорғау тәсілдері қандай заңда көрсетілген?
  
• 
  Оқытушының айтуы бойынша жоғарыда айтылған заңдардың біріне тоқталу
  

• 
  Түрлі қауіпті жағдайлардағы адам өлімінің тәуекелділігін есептеуді білу;
  
• 
  Жұмыс атқаратын адамның оны қоршаған кеңістікпен үйлесімділігін білу.
  

• 
  Тәуекел ұғымына анықтама беру және жіберілетін тәуекел анықтамасын беру.
  
• 
  Жеке бас тәуекелі мен әлеуметтік тәуекел арасындағы айырмашылық.
  
• 
  Өндіріс орнындағы немесе басқа да жұмыс түрлеріндегі адам өлімінің тәуекелін есептеу не үшін қажет?
  
• 
  Антропометрикалық үйлесімділікке не жатады?
  
• 
  Студенттің көзқарасы бойынша биофизикалық, мәліметтік, әлеуметтік, техно-эстетикалық үйлесімділіктерге сипаттама бер.
  

R=n/N

N – өндірістегі жұмыс атқаратын адамдар саны;

n- бір жылда өлімге ұшыраған адамдар саны.

Төменде берілген мысалдардан жіберілетін тәуекелді есептеп тап:

• 
  Адамның өмір сүру ортасымен үйлесімділігі:
  

Антропогендік сұрақтарды, жұмыс жағдайларын реттеумен айналысатын эргономика ғылымы реттейді.

Күрделі жүйелерде адам көбінесе физикалық үрдістерді басқара алмайды, көбінесе ол орындалатын орынан белгілі бір қашықтыққа алыстатылады. Басқару объектілері көрінбейтін, естілмейтін болуы мүмкін. Адам үрдістің жүріп жатқанын сипаттайтын белгіліерді көруі мүмкін, яғни құрылғылардың көрсеткіштерін, экрандардың, мнемосхемалардың көрсеткіштерін көре алады, сигналдарды ести алады. Осылардың барлығын мәліметті көрсету құрылғылары деп атайды.

Керек жағдайларда жұмыскер иінтіректі, ұстағышты немесе кнопкаларды, сөндіргішті және басқа да басқару органдарын қолдана алады. Мәліметті көрсету құрылғылары мен сенсомоторлы қондырғылар бұл – машиналар моделі.

Информациялық үйлесімділкті қамтамасыз ету үшін адам ағзасының сенсорлық жүйесінің сипатын білу қажет.

Әлеуметтік үйлемсімділік дегеніміз – адам бұл биоәлеуметтік құбылыс деп түсінілетін үйлесімділік түрі. Әлеуметтік үйлемсімділік сұрақтарын шеше отырып, адамның белгілі бір әлеуметтік топқа деген қатынасын және әлеуметтік топтың белгілі бір нақты адмаға деген қатынасын ескереді.

Әлеуметтік үйлесімділік органикалық түрде адамның психологиялық ерешеліктерінен байланысты болады. Сондықтан да, көбінесе әлеуметтік-психологиялық үйлесімділік жайында сөз қозғалады.

Техно-эстетикалық үйлесімділк дегеніміз адамның техникамен жұмыс істеуде түрлі түсті климаттан және еңбек процесінен жағымды сезінулер алғандағы жағдайды айтады.

Психологиялық үйлесімділік дегеніміз адамның психикалық ерекшеліктері. Қазіргі кезде білім аймағында ерекше бір ұғым қалыптасты, бұл – еңбек психологиясы.

Әдебиет: [3. 43-47 б; 73-77], [4, 16-18 б.]
Тақырып 3. Адамның өмір сүру ортасындағы қауіптер

• 
  Антропогенді;
  
• 
  Экологиялық, биологиялық, әлеуметтік;
  
• 
  Техногенді
  

• 
  Адамның өмір сүру ортасына жағымсыз әсер ететін факторларды білу
  
• 
  Түрлі қөауіпті жағдайлар кезіндегі адамөлімінің тәуекелін есептеу.
  

• 
  Атмосфералық ауаның ластану көзі не болып табылады?
  
• 
  Адам ағзасындағы оттегі қоры қанша уақытқа жетеді?
  
• 
  Күл ненің нәтижесінде пайда болады?
  
• 
  Атмосферадағы қышқылдық жаңбырдың және парниктік эффектінің пайда болуы қандай химиялық үрдістедің нәтижесіндеболады?
  
• 
  Тұщы су қоры неге азаяды?
  
• 
  Адам ағзасындағы зат алмасуының бұзылуына су жетіспеушілігінің қанша пайызы әкеліп соқтырады?
  
• 
  Топырақтың ластану көздерін атап шық
  
• 
  Антропогендік қауіптерді атап шық
  
• 
  Жеке бас тәуекеліәдлеуметтіктен қандай айырмашылығы бар?
  

Атмосфералық ластану көздері. Атмосфералық ауа азоттан, оттегіден, көмірқышқыл газынан, озоннан және гелийден тұрады.

Биологиялық үрдістер үшін ең маңыздысы бұл – оттегі. Адам ағзасындағы оттегі қоры шектеулі. Ол тек қана 2-3 минутқа жетерліктей болады, ал 5 минуттан соң адам биологиялық өлімге ұшырайды.

Атмосфералық ауаның ластануын өндіріс орындары, автокөліктер мен жылу энергетикасы тудырады. Нәтижесінде күл пайда болады. Күл – үлкен қалалар мен өндірістік орталықтарындағы атмосфералдық ауаның ластануы: қышқылдық жауын-шашын атмосфераға күкірт пен азот қосылыстарының көп мөлшерде енуі нәтижесінде пайда болады: Парниктік эффект – антропогендік қосылыстарды қарқынды лақтыруларының нәтижесінде және сол қосылыстардың атмосфера қабаттарының арасындажиналуының нәтижесінде жылулық баланстың бұзылуын айтады.

Гидросфераның ластану көздері су адам ағзасының өмір сүру үрдісіне үлкен әсер ететін қосылыс. Адам ағзасындағы су мөлшері 10 пайызға төмендеген жағдайда ағзадағы за алмасу үрдісі бұзылады, ал 15-20 пайызға төмендеген жағдайда өлімге әкелуі мүмкін, ал 25 пайызға төмендеп, сонымен қатар ауа температурасы 30^о С болса, мұндай жағдайда өлімге басқа жол жоқ.

Табиғи судың ластану түрі көп. Бірақ нәтижесінде ластану тұщы су көлемінің төмендеуіне әкеледі, бұл су ауруларына әкеліп, барлық тірі ағзаның зардап шегуіне соқтырады.

Литосфераның ластану көздері. Адам қоректенетін заттардың барлығының химиялық құрамын топырақ қалыптастырады, сонымен қатар су мен атмосфералық ауаның да. Топырақтың қатты ластануы тыңайтқыштарды, улы химикаттарды, өндіріс қалдықтарын шашу негізінде пайда болады. Топырақ шаңыменбірге инфекциялық ауруларды қоздырғыштар таралуы мүмкін.

Жарамды тәуекелді есептеу. Тәуекел – бұл, қауіптің сандық бағалауы. Қолданатын қорғау шараларына қарамастан әрдайым белгілі бір кішкентай көлемде тәуекел болады. Абсолютті қорғанысты қамтамасыз ету мүмкін емес. Сондықтан да қауіпсіздіктін жіберілетін мөлшері немес берілген даму этабындағы қоғамға бере алатын қорғаныстар жасалады. Жіберілетін тәуекелді мына формула арқылы табуға болады:

R = n / N

мұндағы, R - адам өлімінің тәуекелі;

N – өндірістегі жұмыс атқаратын адамдар саны;

n- бір жылда өлімге ұшыраған адамдар саны.

• 
  Жер сілкінісі, опырулар;
  
• 
  Су тасқыны;
  
• 
  Табиғи өрт.
  

• 
  Жер сілікінісі, опыру кезінде зардап шеккендердің әрекеттерінің ережелерін білу.
  

• 
  Мекеме үшін қауіпті тербелістер бірінші тербелістерден кейін қанша уақыттан соң болады?
  
• 
  Жер сілкінісі кезінде қауіптілігі төмен бөлмелер
  
• 
  Жер сілкінісі басталып жатқан кезде бөлмеде қандай жұмыстар жүргізу керек?
  
• 
  Жер сілкінісінен кейін қандай жұмыстар жүргізу керек?
  
• 
  Жер сілкінісі кезінде сіз далада болсаңыз, қандай әрекеттер жасау керек?
  
• 
  Сейілдік ағын кезіндегі сіөздің әрекетіңіз
  
• 
  Лавиналар кезіндегі әрекеттер
  

• 
  Еге де адамдар сейсмикалық қауіпті аумақтарда тұраытын болса, олар міндетті:
  
• 
  Құжаттарды, бағалы заттарды, қалта фонаригін және оған келетін қосымша батарейкаларды оңай жерде ұстауға міндетті;
  
• 
  Тұщы су қорымен, тмақ өнімдерінің консервіленген түрімен, медикаменттермен және жылы киідермен қамтамасыз етілулері міндетті;
  
• 
  Бөлмедегі мүлікті ыңғайластырған кезде, оларды жер сілкінісі кезінде жататын орынға немесе сыртқа шығатын есікті жаппайтындай етіп орналастыру керек;
  
• 
  Жататын орынды әйнектін және сыртқы қабырға жаңына қоймау керек;
  
• 
  Шкафтарды және сөрелерді қабырғаға бекіту;
  
• 
  Жер сілкінісінің өтіп кетуін тосатын қауіпсіз орынды алдын ала дайындап қою керек;
  

• 
  жер сілкінісі кезіндегі әрекеттер
  
• 
  Бастысы – алаңғасарлыққа салынбау керек. Мекеменің тербелісін байқасаныз, шамшырақтар мен аспашамдардың тербелістерін байқаған соң, шынылардың сыңғырлаған дыбыстарын естіген соң, заттардың құлағандарын көргеннен кейін тез арада бөлмеден шығу керек.
  

Егер де сіз мекемеден тез арада шығып кете алмасаңыз, мекеме ішінен қауіпсіз орын тауып, жер сілкінісінің басылғанын күтіңіз, мекеме ішіндегі қауіпсіз орын ретінде сыртқы қабырғалармен құрылған бұрыштар болуы мүмкін. Сонымен қатар мекеме ішіндегі қауіпсіз орын ретінде жататын орындардың астыңғы жағы болып табылады, басыңызды бүгіп жататын орын астында жатсаңыз қауіп деңгейі төмендейді.

Міндетті түрде барлық электр құралдарын сөндіру керек. Пәтердің сыртқы есігін ашып қойыңыз. Егер де жаныңызда кішкентай балалар болса, оларды өзіңізбен бірге ұстаңыз. Тербелістер тоқтатылған соң тез арада пәтерден шығыңыз. Пәтерден шыққын кезде және баспалдақтан түсер кезінде абай болыңыз, баспалдақтың өзі неесе баспалдақ тіректері зақымданған болуы мүмкін.

Егер жер сілкінісі кезінде сіз пәтер ішінде емес, қала орталығында болсаңыз, онда тез арада мекемелерден алыстауыңыз қажет. Сонымен қатар столбтардан және кез келген қоршаулар маңынан алыстаку керек. Үзілген өткізгіштерден аулақ болыңыз.

Ал егер де сілкініс кезінде қоғамдық көлікте болсаңыз, онда көлік жүргізушісі тоқтап, есікті ашпағанша оныңыздан қозғалманыз. Егер де сіз алаңғасарлыққа беріліп, автобус, трамвай немесе троллейбус әйнектерін сындыра бастасаңыз, сіз түлі жарақаттар алуыңыз мүмкін. Ал егер де сілкініс кеінде сіз көлік ішінде болсаңыз, міндетті түрде көліктен тез арада шығуыңыз керек.

• 
  Жер сілкінісінен кейіңгі әрекеттер:
  
• 
  Тербелістерден кейін тез арада зардап шеккен адамдарға алғашқы медициналық көмек көрсету керек, және үйін астында қалған адамдарға көмек көрсету керек.
  
• 
  Егер де сіз үйін астында қалып қойсаныз, есіңізде болсын, адам сусыз және тамақсыз ұзақ уақықа дейін шыдай алады. Сондықтан да ең бастысы қолыңызды түсірменіз.
  
• 
  Сереңкелермен қолданбаныз, егер де екеме ішінде газ болған жағдайда жарылыс тууы мүмкін.
  
• 
  Сілкініске ұшыраған мекемелерге кірменіз.
  
• 
  Сілкініс жайындағы ресми мәліметтерге ғана сеніңіз. Сілкіністің қайталануына дайын болыңыз.
  
• 
  Көшкін кезінде. Келе жатқан көшкіннің белгілері пайда болу кезінде:
  
• 
  Жақында орналасқан көшкін станциясына хабарлау;
  
• 
  Электорлық және газ құрылғыларын, су өткізгіш жүйесін сөндіру;
  
• 
  Эвакуацияға дайындалу.
  

• 
  Сел және лавина кезінде. Селдік ағын кезіндегі әрекет. Селдік ағынның жақындап келе жатқанын білдіретін дыбыстарды естіген соң, электорлық жабдықтарды, газды, су өткізгіштерін өшіріп, үйден шығу керек. Тар жерлерден және басқа да кішкентай көлемді орындардан алыс болыңыз, бұл жерлерде сел күшейтіледі.
  

Тез арада көмек көрсету.

• 
  Жеке бас қорғау құралдары мен прафилактика құралдарын білу.
  

• 
  Зардап шеккен орнында алғашқы медициналық көмекті кім көрсетеді?
  
• 
  Жеке бас дәрі-дәрмек қорапшасына кіретін заттар тізімі.
  
• 
  Антихимиялық жеке бас пакетіне кіретін заттар тізімі.
  
• 
  Тез арада медициналық көмек көрсету үшін қолданылатын функционалдық комплектіге кіретін заттар тізімі.
  
• 
  Арртериалды, венозды қансырау белгілері қандай және олардың арасындағы айырмашылықтары қандай?
  
• 
  Капиллярлы және паренхиматозды қансырау белгілері қандай және олардың арасындағы айырмашылықтары қандай?
  
• 
  Иммобилизация дегеніміз не, және ол қандай уақыттарда қолданылады?
  

Алғашқы медициналық көмек көрсетіледі:

• 
  Қансырау кезінде – қансырау белгілерін білу қажет және қансырауды уақытша тоқтату әдістерін білу керек.
  
• 
  Сынықтар кезінде – зардап шеккен адамда сынық нәтижесінде травмалық шок болуы мүмкін. Ең алдымен антишоктық шаралар қолдану керек. Ал арртериалды қансырау болған жғдайда қанды тоқтату керек.
  
• 
  Өртке шалдыққан кезде – зардап шеккен адамның киімін шешпеу керек, оны стерильді простыняға орау кеек. Және ауруды төмендететін дәрмектерді салу керек.
  
• 
  Клинаикалық өлім кезінде – жасанды дем беру керек немесе жүрекке тура массаж жасау керек.
  
• 
  Шок жағдайында – қансырауды тоқтату керек, жарақатқа асаептикалық байлаулар жасау керек, иммобилиация болса, белгілі бір шаралар қолдану керек, зардп шегушіні жылыту керек.
  

• 
  Транспорттау этабының мәнділігі мен маңыздылығын студенттерге түсіндіру.
  

• 
  Зардап шеккен адамды көтеріп, тасығышқа жатқызу әдістері қандай?
  
• 
  Қабырғасына зиян келген адамды тасығышқа дұрыс жатқызу әдістері қандай?
  
• 
  Кеуде жасушасы зақыданған адамды тасыышқа қалй дұрыс жатқызу керек?
  
• 
  Бетіне зиян келген адамды қалай орнынан қозғауға болады?
  
• 
  Зардап шекен адамды баспалдақ бойынан өткізу әдістері қандай?
  
• 
  Қарын аймағындағы жарақаттары бар зардап шегушіні қалай дұрыс жатқызуға болады?
  

Тасығыш ұзындығы – 221,5 см, ені – 55см, массасы – 8,5-10 кг.

Тасығыштарды ашу ережелері:

Тасығыштарды екі адам ашады:

• 
  Тасығышты сол қолымен ұстай отырып, оң қолымен – белбеуді босатады;
  
• 
  Тасығыштын ұстағыштарын ұстай отырып, тез әрі тепкін күшімен жанына қарай әкетеді, тасығыштарды аша отырып.
  
• 
  Ұстағыштарды жан жаққа тарту арқылы тасығыштын дұрыс ашылғанын тексереді.
  

• 
  Тасығыштарды, аяқтарын көкке қаратып жабады;
  
• 
  Алдымен бір адам өзінің жағын түсіріп, ашу замогын басып оны ашады;
  
• 
  Содан соң екінші адам тасығыштын келесі жағын түсіріп замокты тексереді.
  
• 
  Содан со тасығышты екі бүктеп белбеумен орап тастайды.
  

• 
  Техниклық жүйелер мен технологиялық процесстердің қауіпсіздігінің артуы бағыттарын білу;
  

• 
  Қоршаған ортаны қорғаудағы негізгі бағыт қандай?
  
• 
  Техникалық жүйелердің экологиялық қауіпсіздігі үшін не қолданылады?
  
• 
  Тұрғындады қорғау үшін қандай әдістер қолданылады?
  

• 
  Зиянды заттарды зиянсыз заттармен алмастыру;
  
• 
  Өндіудің және тасымалдаудың құрғақ әдісері дымқыл әдістермен алмастыру;
  
• 
  Ада өміріне қауіп төндіретін технолгиялық операцияларды, вибрация мен басқа да факторлардың қарқындылығын төмендету;
  
• 
  Аппаратура мен құрылғыларды герметизациялау;
  
• 
  Толықтай ағғару және технологиялық лақтырындылардан тазарту, өндірістік науаларды ластаудан тазарту;
  
• 
  Сәуле жылуынан қорғанатын әдістерді қолдану;
  
• 
  Қоршаған ортаны қорғаудағы маңызды бағыттың бірі – азқалдықты және қалдықсыз технологияларды құрастыру.
  

Техникалық жүйелер мен технологиялардың экологиялқө қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін экобиоқорғаныстық қызмет қолданылады. Экоиоқорғаныситық қызмет – қауіпті және зиянды факторлардан адам мен табиғи ортаны қорғаудың әдісі.

Зиянды заттардан атмосфераны қорғау – шаң, тұма, зиягнды газ бен будан туындайтын өндірістік ауа лақтырындырларын тазарту арқылы жүреді. Шаңнан құрғақ әдіспен тазарту үшін шаңұстағыштар, басқ фильтрлер қолданылады, ал шаңды дымқыл әдіспен келтіру үшін газжуғыштар қолданылаыды.

Тұманды тазарту- электрфильтрлер көмегмен жүргізіледі. Ерімейтін улы газдарды тазарту залалсыздандыратын реакторлар көмегімен жүргізіледі. Буды тазалау олапрдың конденсатордағы конденсациясы негізінде жүргізіледі.

Гидросфераны қорғау- арық суларын ластайтын затардан аылу арқылы жүзеге асады. Кезегінше арық сулары механикалық әдістермен тазаланады: арта қалдыру, фильитрлеу, ортадан тепкіш күш жиіліктерін жою.

Дезодарациалау кезінде – жағымсыз иіс шығаратын заттар, дегазациялау кезінде – агрессиялық гадар жойылады, озондауда – су түссізденеді, дәмдер, иістер жойылып су зақфымсыздандырылады.

Соңғы деңгейде микроағзалардың қабілеттеріне негізделген биохимиялық судың тазартылуы жасалады.

Өндіріс жағдайында адамды қорғау, сонымен қатар қауіпті және зиянды факторлардың шектік деңгейге төмендетілген немесе жіберілмейтін өндірістен тыс техникалық құралдардың өзара байланысында жүзеге асырылады.

Желіммен, бояулармен жұмыс кезінде зиянды заттардан қорғану үшін жергілікті соратын желдеткіштер пайдаланылады.

Электр тогынан қорғану үшін жұмыс орындарына төмен қысым беру, токты қорғанышты сөндіру негізінде жерге тұрақтандыру қолданылады.

Қоршау құрылғылары автокөліктің қозғалмалы бөліктерін, станоктар мен механизмдерді, өңделетін материалдардың жиіліктерінің ұшу орнын, зиянды сәулелену мен жоғары температураға ие аймақтарды қорғау үшін қызмет етеді.

Дірілдің зиянды әсерінен қорғану үшін автокөліктік пен вагондық рессорлар, резіңкеметаллдық амортизаторлар, болат серіппелер мен тіректі төсегіштер пайдаланылады.

Дыбыстан қорғану үшін әр түрлі дыбыс жұтатын материалдар қолданылады.

Адамның жеке бас қорғану құралдарына жатады:

• 
  Басты қорғау құралдары (каска, шлемдер)
  
• 
  Көз (қорғаныш көзілдіріктері)
  
• 
  Бет (кесте, перделер)
  
• 
  Тыныс алу алу органдары (респираторлар, қарсыгаздар)
  
• 
  Есту органдары (қадауыштар «Беруши», құлаққалдар)
  
• 
  Арнайы киім мен аяқ-киімдер
  

Әр тақырып бойынша СӨЖ тапсырмалары:

• 
  Дененің әр түрлі кезінде жұмыстарды атқаруға қажет минималды орын көлемін нұсқайтын суреттер дайындау.
  

Әр тақырып бойынша СӨЖ тапсырмалары:

• 
  Техногендік қауіптер
  
• 
  Өзіндік жұмысты реферат түрінде жасау керек.
  
• 
  Келесі сұрақтарды қарастыру керек: механикалық тербеліс, электромагниттік кеңестіктер, лазерлік сәулеленулер, электрлік ток.
  
• 
  Бұл аураларды алдын алу кезінде мүмкін болатын профессионалдық аурулар.
  
• 
  Иондық сәулелену
  

Әр тақырып бойынша СӨЖ тапсырмалары:

• 
  Өзіндік жұмысты реферат түрінде жасау керек.
  
• 
  Келесі сүұрақтарды қарастыру керек: теміржолдағы, автокөліктердегі, су және ауа көліктеріндегі апаттар.
  

Әр тақырып бойынша СӨЖ тапсырмалары:

• 
  Өзіндік жұмыс тақырыбы тәжірибелік сабаққа қосымша болып табылады.
  
• 
  Ұсынылған әдебиет бойынша теориялық мәліметті оқыған соң, тәжірибелік сабақтарда көрсетілмеген алғашқы медициналық көмек алгоритмін құрастыру. Алғашқы көмек көрсету кезінде рұқсат етілмейтін әрекеттерге мән беру қажет.
  

Әртақырып бойынша СӨЖ тапсырмалары:

• 
  Өзіндік жұмысты реферат түрінде жасау керек.
  
• 
  Келесі сұрақтарды қарастыру керек: Салауатты өмір салтының негіздері, мұра және болашақ ұрпақтағы оның ролі, салауатты өмір салты – тіршілік әрекеті кезіндегі қауіпсіздіктің қажет шарты.
  

• 
  ӨСҚН курсының негізгі ұғымдары:
  

Кейбір негізгі ұғымдар: 1) жол апаты, 2) атмосфера, 3) қауіпсіздік, 4) тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі, 5) биосфера, 6) зиянды факторлар, 7) гидросфера, 8) тіршілік әрекеті, 9) аймақ, 10) төтенше жағдайлар, 11) сүргіндер, 12) зілзалалар, 13) литосфера, 14) жағымсыз жағдайлар, 15) қауіп, 16) қауіпті фактор, 17) өмір сүру ортасы, 18) стихиялық апаттар, 19) стихия, 120) техносфера, 21) төтенше жағдай, 22) табиғаттың төтенше жағдайлары, 23) техногендік төтенше жағдайлар (дәрістік және тәжірибелік тапсырмалар).

• 
  ТЖ кезіндегі әрекеттер мен алдын алу жөніндегі мемлекеттік жүйесі.
  

Ол үшін оқу әдебиетінің көмегімен мелекеттік жүйенің құрылымын басқаруды ретке келтіру.

Қазақстан Республикасының Төтенше жағдай бойынша Министрлігінің қызметін, құқықтары мен негізгі тапсырмаларын білу. Бұл министрлікті Қазақстан Республикасының Президентімен тағайындалған төтенше жағжай бойынша Министр басқарады.

Министр қарамағында кеңес алқасы болып табылатын министрдің алқасы бар.

Шаруашылықтағы тұрғыдарды және объектілерді қорғау – ГО- ның алғашқы тапсырмасы болып табылады.

ГО аймақтық-өндірістік ұстаным бойынша ұйымдастырылады.

Басқару органдарының байланысын жұмыс дәптеріне схема немесе мәтін түрінде орындау керек.

• 
  Адам ағзасына зиянды заттаррдың әсері.
  

Улы химикатпен, қышқылмен, дәрілік дәрі-дәрмектер, алкогольмен және есірткімен улану жағдайларын қарастыру.

Иондайтын сәулеленулер.

Иондайтын сәулеленулердің өлшем бірліктері мен оның жүйеден тыс бірліктермен байланысын жақыс ібілу дәрістік мәліметті оқу және оны тәжірибелік тапсырмаларда қолдануды жеңілдетеді.

Иондатылған сәулеленулердің дозиметриясында қолданатын өнімділік бірліктерін және оның жүйеден тыс бірліктерімен байланысын кесте немесе мәтін түрінде, жұмыс дәптеріне орындау, сонымен қатар радионуклеидтармен қоршаған ортаны ласьау сияқты ядролық реакцияның бағалау бірліктері.

• 
  Тіршілік ортасының қауіптері.
  

Берілген әдебиет бойынша мәтін құрап, төмендегі сұрақтарға жауап беру:

• 
  «Күнделікті өмір сүру ортасы» ұғымына түсінік беру;
  
• 
  Қандай үй экологиялық болып табылады?
  
• 
  Бөлмедегі ауада қандай ластаушы заттар бар?
  
• 
  Өрт қаупі және жарылыс қаупі бар болып табылатын қандай заттар?
  
• 
  Жоғарғы радиобелсенділікті қандай құрылыс материалдары иеленеді?
  
• 
  Тіршілік аймағындағы жасыл өсінділер қандай рөл атқарады?
  
• 
  Жүрек-өкпелік реанимацияның әдістері.
  

Ағзаға оттегінің келуі тоқтатылған жағдайда, 4-5 минуттан кейін бас ми қабығының өте сезімтал жасушалары бірден қызметін тоқтатады. Егер осы 4-5 минут ішінде ағзаға оттегіні беруге үлгерген жағдайда, адамды өмірге қайтып әкелуге мүмкіндік бар. Сондықтан да жүрек-өкпелік реанимация әдістерін білу өте қажет.

Дем алу мен жүрек тоқтағандағы әрекеттерді, жасанды дем беру әдістерін жұыс дәптеріне жазып алу керек.

• 
  Техникалық жүйелер мен технологиялық үрдістердің қауіпсіздігін күшейту. Қарастыру:
  
• 
  Техникалық жүйелер мен технологиялық үрдістердің экологиясын жәіне қауіпсіздігін жоғарылатудың жалпы бағыттары;
  
• 
  Өмір сүру ортасын қорғаудағы негізгі бағыттарды белгілеу;
  
• 
  Функционалдық диагностика жүйесінің мүмкіндіктері:
  

Бүкіл консультациялар ағымдағы семестрдің СОӨЖ графигі бойынша өткізіледі.

Дәріс,тәжрибелік сабақтарына қатынасу 0-100 балмен бағаланады.