Кәріпжанова айнұр оралқызы фразеологиялық коннотацияның прагмастилистикасы
Махаббат – сәулесі зор, Құдай нұры
жүктеу/скачать 275 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сұм дүние
| Махаббат – сәулесі зор, Құдай нұры,
Көрген жан сол сәулені қалмас құры. Мәшһүр Жүсіп махаббат ұғымының кең екенін аңғартады. Ол махаббат концептісін ер адам мен әйел адам арасындағы сүйіспеншілік сезім ретінде түсіндірмейді. Ақын танымындағы махаббат – Аллаһ Тағаллаға, яғни Жаратушыға сүйіспеншілігі, іңкәрлігі. Ақын дүниетанымы бойынша махаббат иесі – Алла, Алла шүбәсіз, дүниедегі бардың есімі. Сондықтан да ол өлеңдерінде адамдарды Аллаға құлшылық етуге шақырады, оның қайтарымы болатынын насихаттайды. Мысалы, Шын ниетпен бір Аллаға құлшылық қыл, Түзу түс алдыңдағы жолға таман; Тағат қыл бір Аллаға ақ ниетпен, Бұл күнде түк болмайсың жүрген бетпен; Болады кімге залал, кімге пайда, Әр істің ықтияры бір құдайда; Бір адам қылар қияс шариғатқа, Құранға, қарамайды жазған хатқа. Осындай қисық сөзден бойыңды тарт, Алланы ұқсатпаңыз ешбір затқа; Бір Алла діліне алмай, фазылына алсын, Жұмақты біз ғаріпке қылсын несіп; Махаббат күннен-күнге артады екен, Оралып шырмауықтай тартады екен. Басқаны бір Құдайдан сүйгендіктен, Бір залал ақырында тартады екен және т.б. Мәшһүр Жүсіп қолданысындағы бір Алла фразеологизмі қатысқан өлеңдерін сараптай отырып, төмендегідей ойтүйін қалыптастырамыз: ақын дүниетанымы бойынша әлем мен Алла ұғымы бірлікте жүреді. Бұл екеуі бір ғана мәннің шеңберінде топтасқан дүниелер. Дүние бір қалыпта тұрмайды, ол өзгеріп отырады. Өзгермейтін – жалғыз Алла дегенді ақын философиялық тұрғыдан басып айтады. Сондықтан да Аллаға деген махаббаттың шексіз болуы заңды құбылыс. Мәшһүр Жүсіп ұғымы бойынша Алланы сүю адамның жеке басындағы асыл қасиеттерді қастерлеу, адамгершілікті негізгі қағидаға айналдыру. Алланы сүю – ізгілікке байланысты жол. Ақынның тұжырымы бойынша, махаббат – Алланың қасиеті, құдіреті, қуаты, рухы. Алланы сүю арқылы, оның сүйген құлы – Адамды сүюге шақырады, имандылықты, мейірбандылықты, биік адамгершілікті күйттейді. Сол сияқты ақын шығармаларындағы өмір концептісіне келетін болсақ, төмендегідей фразеологизмдердің қатысуымен дәйектелгені анықталды: Жалған дүние кеткен соң көзді жауып; Жарық дүние – жалғанға келген шақта; Сұм дүние әуре қылған жұрттың көбін; Адамды жас күнінде алдайды екен, Батшаған сұм дүниенің көп апаты; Біз келдік сұм дүниеге қайдан туып, Мұздаған әлдеқашан көңіл суып; Баянсыз өтірікші дүние пәни, Көп жасап, өлмей кеткен бар ма, қане, ей?!. Адам тіршілігінің шектеулі екендігі, фәнидің жалғандығы, дүниеде мәңгілік ештеңе жоқтығы, қамшының сабындай қысқа өмірді мәнді өткізу, күліп-ойнап, дүниенің қызығын көру керектігін баяндайды. Бұл өмір – мәңгілік мекеніне қарай жолаушылап бара жатқан адам баласының бір аялдамасы ғана. Ислам діні мұсылмандардың осы сапар барысында бұл өмірге және осы өмірдің ләззаттарына алданып қалмай, ақыретке және ақыретте оңды жетістікке жетелейтін негіздерге көңіл аударуды бұйырады. Аллаһ Тағала Құран Кәрімде: «Сіз бұл өмірді қалайсыз, алайда ақырет өмірі одан да жақсы, әрі мәңгі» (Ағла сүресі, 16) немесе «Мына өмір тек қана бір ойын мен көңіл көтеру ғана, ал ақырет болса, ол – нағыз өмір» (Анкәбут сүресі, 64), - делінеді. Мәшһүр Жүсіп өмір концептісі бойынша идеяларын Құран сүрелерімен сәйкестендіреді. Поэтикалық мәтінде концептілер дүние құндылықтарын танытады: санадағы ұғымды бейнелейді, тіл арқылы объективтенеді ұлттың мәдени болмысы мен менталитетін көрсетеді, әрбір ұлттың танымдық белгілерінің мазмұнын береді. Фразеологизмдер қатысқан суреттеулер арқылы ой бейнелі шығады. Мәшһүр Жүсіптің тілдік тұлға ретіндегі дүниеге деген көзқарастарын, тілдік құрылымын қарастыра отырып, оның өзіне тән даралық стилі ажыратылды. Ақынның шығармаларындағы фразеологизмдерде діни дүниетанымдық түсініктер мол қамтылған. Ақын қолданысындағы фразеологизмдерді саралай отырып, автордың поэтикалық санасының бірлігі іспетті индивидуалды-авторлық концептілері анықталды және олар діни ұғымдармен астасып жатқандығы байқалды. Фразеологизмдер мағынасына интерпретациялық талдау жасау барысында: 1) әлем, дүние туралы ақпарат алмасу жүзеге асады; 2) құбылысқа баға беріліп, ол қабылданады; 3) фразеологизм коннотациясының әсер етушілік қабілеті айқындалады; 4) автор қолданысындағы фразеологизмдер оқырманның эмоцияналдық қарым-қатынасын туғызуға уәждейді. жүктеу/скачать 275 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|