Кіріспе фирманы үйымдастырудыц негізгі нысандары Фирманыц менеджменті

Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе бірнеше косіпорыннан түратын, пайда табу үшін тауар мен қызметтер жасап шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйым-ды фирма деп атайды. Фирмаларды жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады олардың маңыздысына меншіктің формалары жэне фирманың көлемі жатады.

Фирманың көлеміне сәйкес бизнес кіигі (шағын), орташа жэне ірі бизнес болып бөлінеді.

Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі секторын кұрайды. Бунда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (franchise -жеңілдік) жүйесі мен венчурлік (venture-бел байлау, тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.

Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. «Кәсіпорын» деген категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізілді. Ақырғы уақытқа дейін ол ерекше ұйымдық-құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ коммерпиялық ұйым деп, өйткені жоспарлы экономикада меншік иесі мемлекет. Шынында мемлекет өз кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болды, өйткені косіпорындарының өздерінің мүліктерін «сату» туралы бір-бірімен жасасқан келісім шарттары осы мүлікке деген меншік құқын өзгертпейді, өйткені мемлекет меншік иесі болып қала берді.

Нарық экономикасында, әміршіл-әкімшілік экономикасынан өзгеше, тауар-ақша айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: индивидуалдық кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар. Бұлар үшін экономикалық жағынан да, құқықтық жағынан да, кәсіпорынын құрудың ешқандай мағынасы болмайды. Бұларда басқа мақсат: кәсіпорын құру емес, «бір тұлғаның (адамның) компаниясын» құруды көздейді, яғни шаруашылық қоғамдарды. «Кәсіпорын» деген түсінік тек коммерциялық

емес ұйым ретінде - меншік иесі жоқ, мемлекеттік және муниципалдық секторларда өзін ақтайды.

Фирма теориясы негізін барынша көп пайдаға ие болу принципі құрайды, яғни табыстар мен шығындардың айырымының көп болуы. Фирманың қысқа мерзімдегі және ұзақ мерзімдегі іс-әрекеттерінің критериі - барынша коп пайда табу болады.

Нарыктық экономикада менеджмент фирманы басқарудың негізгі формасы болады. Менеджмент (ағылшынша «managment» басқару)

шешімдер кабылдап,оларды орындауға бағытnалған жүйе. Материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын пайдалану вариантарының мүмкіндігінше ең жақсы оптималдығын жүзеге асыру көзделеді.

Менеджменттің пайда болуы корпоративтік кәсіпкерліктің дамуымен байланысты. Осы болмыста, фирманың мүліктерін баокару кызметі меншік иесінің өкіліне - менеджерлерге көшеді.

Маркетинг теориясы АҚШ-да сату мәселелерінің шиеленісуіне жауап ретінде туып, тек тауарлар мен кызметтерді өткізу сферасын қамтыған (сауданы, жарнаманы, несиені т.б.). Өндіріс сферасы маркетингтік қызметіне жатпаған. XX ғ. 40—50-ші жылдары маркетинг нарықтық басқару теориясымен ұштасып, менеджменттің кұрамды бөлігіне айналды.

Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - фирма туралы толық зерттеп, оның менеджменті мен маркетингін айқындау.

Осы мақсатпен байланысты келесі міндеттерді шешу қажет;

1. Фирманы ұйымдастырудың негізгі нысандары зерттеу;

2. Фирманың іоәрекеттері мен даму стратегиясын айқындау;

3. Фирманың менеджментін зерттеу;

4. Фирманың маркетингітік мәселелрін қарастыру. Курстық жұмыстың

кіріспеден, екі тараудан, корытындыдан және пайдаланылған әдеьиет

тізімінен тұрады.

Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе бірнеше косіпорыннан түратын, пайда табу үшін тауар мен қызметтер жасап шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйым-ды фирма деп атайды. Фирмаларды жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады.

Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрін атап кетуге болады:

• индивидуалдық немесе жеке кәсіпкерлік;

• серіктестік немесе партнерлік;

• корпорация (акционерлік қоғам).

Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсы барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жүргізе алады. Индивидуалдық бизнесмен заңды тұлға болмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кең тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға, заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады.

• шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшы-лығынан қосымша капиталды іске тарту мүмкіндігі шектелген;

• фирма мүшелерінің барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жетіле түсінбеуі;

• фирма табыстары мен шығыстарындагы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі эр кісінің үлес салмағын анықтаудың қиындығы. Брокерлж кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет корсету сферасының мекемелері жэне т.б. кобінесе, серіктестіктер формасында үйымдастырылады.

• акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі;

•акционерлер құкықтарының заттық (мүліктік) құқыққа және жеке құқыкқа бөлінуі. Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма жойылған жағдайда оның мүліктерінің құнының бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік қоғамның істерін басқаруға катынаса алу құқығы жатады. Акционер зандық құқығын жоғалтпай басқаруға қатыспауына болады;

• басқару кызметтерін жүргізуге сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады;

• корпорацияның тұрақты кызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің шығуы фирма қызметіне, оның жабылуына әсер етпейді.

Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік формасының кемістіктері:

• акция ұстаушыларға дивиденд түрінде толенетін корпорация табысының болігіне екі жақты (екі рет) салық салынуы: біріншісі -корпорация пайдасының бөлігі деп, екіншісі - акция ұстаушы табысының бөлігі деп;

• экономикалық бей әрекеттердің, қылмыс жасауға қолайлы мүмкіңдіктердің мол болуы;

• меншіктену мен бақылау қызметтерінің бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп дивиденд алуға ынталы болады, менеджерлер оны азайтып акшаны айналыска жіберуге тырысады.

Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артыкшылықтары одан көп.

Фирманың көлеміне сәйкес бизнес көлемі кішкене (шағын), орташа және ірі бизнес болып бөлінеді.

Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі секторын кұрайды. Бунда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (franchise -жеңілдік) жүйесі мен венчурлік (venture - бел байлау, тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.

нарықтың талабына, сатып алушылар қажеттеріне, шығындардың төмелдеуіне сәйкес келмесе, күйін күту мүмкіндігі мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімнің бір түрін жасауды тез аяқтап, оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналасуға тырысады.

• Қазақстан халқының елеулі бөлігін құратын жағдайы төмен адамдар үшін соншама көлемді капитал салымынсыз тұтыну тауарлары мен қызметтер өндірісін кеңейтуге ат салысады;

халықтың матермалдық және қаржылық қаражаттарын ондіріске тартуі көмектеседі;

• Ірі өндірістен босаған адамдарды жұмыспен қамтуға мүмкіндік береді. Кіші бизнестің әлеуметтік-саяси мағынасы да зор: ол коғамның тұрақтылығының кепілі болып табылатын «орташа» таптың даму негізі. Бірақ шағын бизнестің даму қарқыны қанағаттандырады деп айтуға ерте.

Бұның іиікі және сыртқы себептері аз емес;

Ішкі факторлар;

Банкілермен байланыстың нашарлығы.

Сыртқы факторлар;

Қисынсыз салық жүйесі;

Заңдардың шикілігі, тұрақсыздығы;

Криминалдық прессинг;

Шағын бизнесті жандандыру үшін қажет шараларды үш бағыттан жүрізу қажет;

Шағын бизнестің ішкі ортасын жақсарту керек;

Нақты фирмаларға тікелей көмек көрсету;

Шағын кәсіпорындарының өзін-өзі ұйымдастыруын күшейту.

Орташа бизнестің ролі мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ кәсіпкерлікпен де бәсекелес болады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы мүмкі немесе мүлде күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін (мүгедектерге, жарымжандарға арналған техника жасау, қала сағат-тарын жөндеу) т.б.

Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең түрақтысы. Оның нарықтағы монополдык, болмысы көпшілік түтынуына арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік береді.

Енді мынадай сұрақтардың реті келіп түр:

1. Қандай жағдайлар фирма көлеміне әсер етеді?

2. Фирмалар не үшін құрылады?

Баршаға мәлім, нарык бостандық әкеледі, ал әкімшілдік, иерархия, бақылау және саналы жоспарлаудың болуы туралы бостан-дыққа шек қояды. Мәселе нарық механизмін пайдаланудың арзанға түсуінде. Нарықтың оз мүшесі өздерінің жеткізушілері мен жаб-дықтаушылары және сатып алушылары туралы, келіссөз жүргізу және келісім-шарт талаптарының орындалуы туралы информация алуға мәжбүр болады. Осы үшін шығын жасалынады. Осындай шығындар трансакциондык (лат. trnsасtіо «келісім») шығындар деп аталады.

фирманың ішінде жасау арзан түседі екен. «Иерархия» (фирма) мен

нарықтың бір-бірінен артықшылығы жоқ.

Нарықтық және әкімшілік реттеу тетіктерін салыстыру арқы-лы,

фирманың қажетті көлемін анықтауға болады. Ол нарықты пайдаланудың

шекті шығындары мен әкімшілік бақылауды қолда-нудың шекті шығындарының тендесу нүктесі арқылы белгіленеді. Осы шекараға дейін «Иерархия» (фирма) пайдалы болады, ал содан кейін - нарық пайдалы.

*Фирманың оптимаддық көлеміне өндірістің саласы, технология, фирманың

интелекциялану дәрежесі, т.б. әсер етеді.

Фирма теориясында фирмалар тік және көлденең интеграци-яланған

фирмалар болып бөлінеді.

сатысына дейін (мысалы, мұнайды өндіруден бастап одан шығарылған

өнімдерді сатуға дейін) айналысатын фирмалар бірлестігін атайды.

Көлденең интеграция — бір түрлі бизнеспен айналысатын фирмалардың

бірлстігі. Көлденең интеграцияның бір түрі - - диверсификация (ағылшынша

diverсаtіоn - саналуан, көптүрлілік). Бүл, бір-бірімен технологиялық

байланысы болмайтын, саналуан фирмалардың бірлестігі. Мысалы,

химиалық концерн «Дюпон-де-Немур» химиялык тал жіп (талшык), дәрі-

дәрмек рефрижератор-лар, үшақтар ондірістерін біріктіріп отыр.

Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. «Кәсіпорын» дегең категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізілді. Ақырғы уақытқа дейін ол ерекше ұйымдык-кұқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншікті жоқ коммерциялық ұйым деп, өйткені жоспарлы экономикада меншікті иесі мемлекет. Шынында мемлекет өз кәсіпорындары арқылы тек озімен өзі іс-әрекетте болды, өйткені косіпорындарының өздерінің мүліктерін «сату» туралы бір-бірімен жасасқан келісім шарттары осы мүлікке деген меншік құқын өзгертпейді, өйткені мемлекет меншік иесі болып кала берді.

Нарық экономикасында, әміршіл-әкімшілік экономикасынан өзгеше, тауар-ақша айналымына, номиналдык, емес, ақиқат меншік иелері қатысады: индиімідуалдық кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық үйымдар, Бүлар үшін экономикалық жағы-нан да, құқықтық жағынан да, кәсіпорынын құрудын ешқандай мағынасы болмайды. Бүларда басқа мақсат; кәсіпорын кұру мес, «бір түлғаның (адамның) компаниясын» құруды көздейді, яғни

шаруашылық қоғамдарды. «Кәсіпорын» деген түсінік тек коммер-циялық

Нрықтық түсінім жағынан «кәсіпорын» кәсіпкерліктің ерек-ше ұйымдастыру қүқықтык формасы емес, ол тек мүліктік кешен ғимараттардың, қүрылыстардың жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болы табылады. Ол унитарлык бола-ды, ойткені оның мүліктері жалғыз меншік иесінде (мемлекеттің, муниципалдық құрыльмдардың) болады, сондықтан жүмыскерлердің арасьнда бөлініске түспейді.

Санитарлық кәсіпорының бір түрі федералдық қазыналық

кәсіпорындар. Мемлекеттік және муниципалдык унитарлық кәсіпорындар заңды түлға болады.

Коммерциялық ұйымға пайда табуды қызметтерінің негізгі мақсаты деп түтатын үйымдар жатады.

Коммерциялық ұйымдардың формалары:

Шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар;

Өңдірістік кооперативтер;

Мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар. Шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдардың мынадай формалары болады:

толық серіктестік;

сенімді серіктестік (коммандиттік серіктестік);

жауапкершілігі шектелген қоғам;

қосымша жауапкершілігі бар қоғам;

акционерлік қоғам (ашық, жабық); балалық және тәуелді қоғамдар.

Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарама-ғындағы мүліктер шамасында іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық серіктестік деп аталады. Толық серіктестіктің пайдасы мен шығындары осының мүшелері арасында олардың жалпы қосынды капиталдағы үлес салмағына пропорционалдық түрде бөлінеді. Бір толық серіктестіктермен қатар осы серіктестікте бір, немесе, бірнеше мүше салымшылар (коммандистер) болса, онда бүндай серіктестіктер сенімдегі (коммандиттік) серіктестік деп аталады. Коммандистер салығын қауіпіне өздерінің салымдарының мөлшерінде ғана жауапты болады және олар осы серіктестіктің кәсіпкерлік қызметіне қатыспайды. Бұлар серіктестіктің пайдасьнан қосынды капиталдағы өздері салымдарына сәйкес бөлімін алады.

қосымша жауапкершілігі бар қоғамдардың мүшелері жауапкершілікті өздері қосқан салымдарының құнына сәйкес, барлығына ортақ есе көлемінде жауапты болады. Егер бір мүше банкрот болса, оның жауапкершілігі қалғандарына, солардың салымдарына пропорционалды бөлінеді.

Барлық шаруашылық қоғамға капиталының мөлшері барлық қоғамның жарғылық капиталы мөлшерінің басым көбін кұрамайтын қоғам жатады. Сондықтан бұндай қоғам, барлық қоғам шешімдеріне шешуші ықпал ете алмайды. Балалық қоғам негізгі қоғамның қарыздары бойынша жауапты болмайды.

Өндірістік кооператив өздерінің бірлескен жеке еңбектеріне және қосылған төлемдеріне негізделген, бірлесіп өндірістік, немесе, басқа да қызметтер атқару үшін қосылған адамдардың еркін бірлестігі.

Коммерциялық емес ұйымдар, тұтыну кооперативтері, қоғамдық, неме, діни мекемелер, кайырымдылық және басқа қорлар формасында құрылуы мүмкін.

Материалдық және басқа қажеттерді қанағаттыру мақсатпен, адамдардың жарна төлемі негізінде құрған еркін бірлестігі, тұтыну коопира тиві деп аталады. Тұтыну кооперативтердің кәсіпкерлік қызкерлерден түскен табыстары солардың мүшелері арасында бөлінеді.

Қоғамдық және діни ұйымдарға рухани және басқа материалдық емес қажеттерді қанағаттандыру мақсатпен құрылған азаматтардың еркін бірлестіктері жатады. Бұлар коммерциялық емес құрылымдар. Бірақ, бұлардың тек құрылғандағы мақсаттарға жету үшін (мысалы балауыз шам, крест, шіркеулердің тізбек бауларын жасау) кәсіпкерлік кызметпен айналысу құқы болады.

Осы ұйымдардың мүшелерінің сол ұйымның мүліктеріне құқығы болмайды.

Қор деп еркіндік негізде жарналар арқасында құрылған коммерциялық емес ұйымдар аталады. Бұлардың әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, ағарту немесе басқа мақсаттары болады. Қор өз алдына қойған қоғамдық пайдалы мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету үшін, кәсіпкерлік қызметтермен айналыса алады.

Коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар ассоциация және одақтасып бірлесуі мүмкін.

Нарықтық экономикада менеджмент фирманы басқарудың негізгі

формасы болады. Менеджмент (ағылшынша “management” басқару)

шешімдер қабылдап, оларды орындауға бағытталған жүйе. Материаддық,

еңбек және қаржы ресурстарын пайдалану варианттарының мүмкіндігінше

ең жаңа оптималдығын жүзеге асыру көзделеді.

Менеджменттің пайда болуы корпоративтік кәсіпкерліктің дамуымен

байланысты. Осы болмыста, фирманың мүліктерін басқару қызметі меншік

иесііліне — менеджерлерге көшеді.

Менеджер деп акционерлердің пайда алуын мақсат ететін, ақы алып

Фирма қызметтерін ұйымдастыратын жалдама жұмысшылар аталады.

менеджмент XX ғ. басында қалыптасқан. Осының негізін калаушылар

американдық инженер Тэйлор және франциялық А Файоль.

Өндірістің тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік тудырған еңбекті

рационалдау мен оның қарқындылығын арттыру шарттарын ашқан Тэйлор

болды мұның пікірі бойынша, осы мақсатқа жету үшін басқару саласында

төрт қызмет орындалуы керек: мақсатты тандап белгілеу, мақсатқа жету

құралдарды таңдау, құралдарды дайындау, нәтижелерді бақылау. А.Файоль

бойынша, менеджердің міндеті: болжау, ұйымдастыру, жарлық ету (жүргізу),

келістіру бақылау.

Осы замаңда менеджменттің төрт қызметі аталады: жоспарлау, ұйымдастыру, мотивациялау, бақылау.

жоспар — жоспарлаудың негізгі элементі. Есеп беру құжаты және

инвестициялардың басты дәлелі болатын осы бизнес-жоспар, фирма дамуының кешендік жоспарын жасаудың мақсаты басқарушыларға фирманың жағдайы туралы толық мәлімдеме беру болады.

бизнес-жоспарды жан-жақты дәлелдеп жасау инвесторлар жағынан олардың инвестицияларының тұрақты болатыңдығына және компанияның басқа ушыларына сенімділік тудыруды көздейді. Бизнес-жоспар 3—5 жылға жасайды. Ол мына бөлімдерден тұрады:

- нарыққа талдау жүргізу және маркетингтік стратегия;

- өнімдік стратегия; ондірістік стратегия;

- ирманы басқару жүйесінің және меншіктің дамуы;

- қаржылык; (экономикалық) стратегия.

Өздерінің даму дәрежесіне байланысты, әрбір жеке фирмалар жоспардың жекеленген бөлімдеріне бірдей маңыз бермейді. Жұмысқа жаңа, кіріскен фирмалар каржылық стратегияға назарын көбірек аударады.

дамыған, қалыптасқан фирмалар көбінесе өнімдік және өндірістік стратегияның қамын ойлайды. Көпшілік үшін бизнес-жоспар кысқаша рефератпен толықтырылады. Ұйымдастыруға фирманың құрылымын құру және көзделген мақсаттарға жету үшін оның бөлімдерінің өзара әсері мен үйлесімдігін қамтамасыз ету жатады.

Басқарулық шешімдер қабылдау үшін фирманың экономикалық іс-әрекеттерінің көрсеткіштеріне талдау жасаудың маңызы зор болады. Көрсеткіштер жүйесінен мыналарды бөліп атауға болады:

• экономикалық потенциалдық көрсеткіштері;

• шаруашылық кызметтер нәтижесінің көрсеткіштері;

• фирманың төлем қабілетін сипаттайтын қаржы болмысының көрсеткіштері.

Соғысымен танысайық. Талдаумен маман-аудиторлар айналысады. Кейдс фирманың өз құрамында аудиторлар болады, бірақ көбінесе олар сырттан шақырылады.

Олардың қызметі - фирманың нарықтық позицияларының мықтылығы (сенімділігі, тұрақтылығы) туралы ресми қорытынды жасау туралы мәлімет алуды калаушылар:

Банктер — фирманың несиені өтеу кабілетін айқын білу үшін;

Партнерлер фирманың өндірістік-сауда операцияларының тұрақтылығын айқындау мақсатымен;

Фирманың акцияларын сатып алушылар капитал нарығындағы фирманың күнделік (ағымды) және болашақ (перспектива) жағдайы туралы акиқат алу үшін.

Олардың қаржы көрсеткіштерінің аса маңыздылары:

Қылметтегі капиталдың мөлшері. Бұл айналым капиталы мен ағымды қарыздар сомасының айырмасына тең болады және фирманың несие берушілермен қатынасуға «мықтылығын» сипаттайды; ияларды өтеу коэффициенті. Бұл фирманың құнды қағаздарына ақша ағымының сенімділігін, тұрақтылығын сипаттайды. Коэффициент жоғалтылған сайын фирма облигацияларын сатып алу кауіпі төмен болады; ^:лигациялардан түсетін проценттік табыстың өтелу коэффициенті. Бұл облигацияларды ұстаушыларға уәде бойынша осы облигациялардан түсетін табыс жиынтығы мен осы табысты қамтамасыз ететін түсіндің арасындағы еселік қатынас. Бұл фирма облигацияларының сенімділігін көрсетеді;

Акция әперетін табыс пен оның нарықтық бағасы арасындағы сәйкес

- Девиденттер төлеу коэффициенті;

- Меншікті капиталдың рентабльдігі.

- Фирманы басқару оның құрылымының жасалуын талап етеді.

• 
  Директорлар кеңесі
  
• 
  Президент, вице-президент, басқа басқарушылар;
  
• 
  Функционалдық штабтар мен кызметтер;
  
• 
  Тындаушылар.
  

Менеджмент құрылымы үш бөлімнен тұрады:

дірістік менеджмент; ' :; жы менджменті;

^ықтық (өткізу) менеджмент, немесе, маркетинг.

( гістік менеджмент белгілі көлемде, белгіленген сапада, келісімді мерзі жэне шығындарды барынша томен жүмсап, тауарлар өндірумен айна] Іч.а ын баскарушы қосалкы жүйе болып табылады.

і ^:сы менеджменті фирманъщ қаржы күралдарынын, қалыпта-суын, табы чың барынша мол болуын жоне шығындардың барынша аз болуын қамт; :лз ететін қосалқы жүйе.

1 а-І щтъщ менеджмент - - маркетинг - - бүл нарыққа бағыт-талған фир^; ц коммерциялық қызметтерін басқару болады. Маркетинг (агьп, :ша «тагісеі;» — нарық) нарықтарды тандау үшін, нарыққа кірудің24

уакыт:,: мен эдістері үшін, жаңа өнім жасалуы үшін, тауардың нарықтағы жылжугл үшін, баға саясаты үшін жауапты болады.

... ; мерзімге үнемі езгеріп түратын ондіріс дәрежесіне байланысты, фирд: 'І өздерінің қүрылыстары мен жабдықтарының қуатын өзгертуге мүмі; ; беретін, уақыт мерзімі жатады.

^; • мерзімде фирма барлық ондіріс факторларының колемін өзгерте ападі.і. ^үлардың барлығы озгермелі болады. Бүл мерзімде фирма фаю.4 ")ды келісімді түрде қиыстыруға тырысады, шы-ғарылатын өнімнің бері^ :чөлеміне жүмсалатын шығындардың барынша аз болуын коздеп, еңбе; І . тшталмен ,немесе, керісінше алмастырып отырады.

;алардың кобінде қауіп-қатерлік мэселелерімен айналаса-тын мене, болады. Ол фирма кызметтершің барысында қауіп-қатерлердің

боль: .,. ::у мумкіндігін зерттеп анықтайды, осы жағ-дайдағы оның салдарын баға. г, -Іқтандырудың жэне озін-озі сақтандырудың түрін таңцайды.

істің тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік тудырған еңбекті раци ;ау мен оның қарқындылығын арттыру шарттарын ашқан Тэйлор болд. яың пікірі бойынша, осы мақсатқа жету үшін басқару саласында торт ;., :ет орындалуы керек: мақсатты тандап белгілеу, мақсатқа жету күра. ы таңдау, қүраддарды дайындау, нэтижелерді бақылау. А.Файоль29

бойынша, менеджердің міндеті: болжау, үйымдастыру, жарлық ету (жүргізу), келістерін бақылау.

Маркетингтің көпсалалығы оның мәнін белгілеу туралы аз емес түсінбеушілік тудырды. Маркетингпен айналысу екі бағыттта жүргізіледі: фираның көзқарасы бағытынан (микромаркетинг) және қоғам көзқарасы (макромаркетинг) бағытынан.

Маркетинг саласындағы жетекші маман Ф.Котлер оны айыр-бас арқылы қажетерді қамтамасыз етуге бағытталған адамдардың іс-әрекеттерінің түрі, анықтайды.

Фирма тарапынан маркетинг тауарлардың жасалуын, өндірісін және өткізілікті қамтитын қызметтердің кешенді бағдарламасы. Бүл қызметтер нарықтық болмысын, нарықтық тармақтардың және сатып алушылардың нақты жеттерін талдап зерттеу негзінде жүргізіледі. Мақсат: кажеттерді қанағатандыру, фирманың барын-ша жоғары пайда алуын қамтамасыз ету.

теория: Учебник.- М.: РШФРА-М, 2003.

современность): Курс лекций. - М.: Издательство БЕК, 1996.

2002.
6. Макконнелл К., Брю С. Экономикс: Принципы, проблемы

и политика. М.:ИНФРА-М, 1999.
7. Носова С.С. Экономическая теория: Учебник. М.: «Дашков и К», 2003.
8. Самуэльсон П, Нордхаус Э. Экономика. М: «Вильяме», 2001.
9. Сидорович А.М. Курс экономической теории. - М: Изд-во МГУ им.

М.В.Ломоносов, 2001.

2003.

А.И.Добрынина, Г.П. Журавлевой, Л.С. Тарасевича - М.: ИНФРА-М,

Чечелевой. - М.: Изд-во «Экзамен», 2004.

Л.С. Тарасевича. - Спб.: Изд. «Питер», 2001.