Кодексіне түсіндірме жалпы және Ерекше бөліктер алматы «жеті жарғЫ» 2015
жүктеу/скачать 7.26 Mb. Pdf көрінісі
|
| Егемен Қазакстан. 1999. 21 мамыр.
Қылмыстык заңның осы бабында көрсетілген талаптарды бірнеше топқа бөлуге бо- лады. Оның біріншісі, эділ жаза тағайындалуы болып табылады. Әділеттілік принци- пі Қылмыстық кодекстің 4- бабында арнайы көрсетілген. Осы бапка сәйкес, адамның кылмыстық құқық бұзушылық құрамының белгілері бар іс-әрекеті гана қылмыстық кұқық бұзушылыктардың жауаптылық негізі болады. Бір кылмыстық кұқык бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық қүкық бұзушылык үшін жауапқа тартуға болмайды делінген. Жазаның эділеттілігі істелген қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына, оны істеу жағдайларына жэне кінэлінің жеке басының кім екендігіне сай келуі қажет. Тагайындалган жаза қылмыскердің іс-әрекетінің зандылық зардабы, нәтижесі болуы ке- рек. Жазаның шегі оның іс-әрекетінің шегіне сайма-сай дәл келуі керек. Осыған байланыс- ты тым жеңіл немесе тым ауыр жаза тагайындалуға жол берілмеуі керек. Тағайындалган жаза істелген қылмыстық құқык бұзушылықка пара-пар келетін эділ болғанда ғана ол өз максатына жетері анық. Жаза Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің тиісті бабында белгіленген шекте гағайындалады. Ягни, сот жаза тағайындағанда кінэлінің істеген қылмыстык кұқық бұзушылық үшін жазаның мөлшерін, түрін сол баптың санкциясы көрсеткен шектен шықпай тағайындауға міндетті. Сондықтан да эділ жаза тағайындаудың алғышарты іс- әрекетті дұрыс саралау, яғни істелген іс-әрекет белгілерінің нақты қылмыстык кұқық бұзушылық құрамы белгілеріне дэлме-дәл болуын аныктау өте қажет. Қылмыстык кұкык бұзушылыкты дұрыс сараламау әділетсіз жаза тағайындауға әкеліп соғады. Қылмыстық заңның нақты құрамының санкциясында көрсетілген жаза мөлшерінің ең жоғарғы шегінен шығып, жаза тағайындауға заң ешкандай жол бермейді. Керісінше, сот жаза тағайындағанда кылмыстық заңның 55-бабында көрсетілген шарттарды еске ала отырып, кінэліге белгілі бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңіл жаза тағайындауға кұқылы. Сондай-ақ сот жаза тағайындағанда Ерекше бөлімнің нақты бабы санкциясының шегін ескермеумен бірге Кодекстегі Жалпы бөлімнің ережелерін де басшылыққа алуға міндетті. Ягни, сот адамды қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылыққа тарту үшін алдымен оның іс-әрекетінде қылмыстық кұкық бұзушылық құрамы бар ма, жок па, осы мәселені анықтайды. Егер кылмыстық құкык бұзушылык құрамы бар болса, ол біткен немесе бітпеген қылмыстық кұқық бұзушылық па, қылмыскер оны жеке өзі не- месе басқалармен бірге істеді ме деген мәселелерді анықтайды. Бұл сұрақтарға жау- ап алу үшін ең алдымен Қылмыстык кодекстің Жалпы бөліміндегі кылмыстық кұкық бұзушылықтың ұғымы, оның сатылары, қылмыстық құқық бұзушылыққа катысу ұғымы, іс- 180 әрекеттің қылмыстылығын жоятын жағдайлар, қылмыстық заңның уақыттағы, кеңістіктегі, қылмыстык құқык бұзушылық жасаған адамдарға қатысты қолданылуы сияқты мәселелерді анықтау керек. Қылмыстык кұқық бұзушылықтың құрамы бар іс- әрекеттерге жаза тағайындағанда сот ең алдымен адамды қылмысты жауаптылыктан жэне жазадан босатуга негіздер бар ма, жоқ па деген мәселелерді аныктауға міндетті. Егер сот жасаған кылмыстық құқық бұзушылық үшін жаза тағайындау кажет деп тап- са, онда ол Қылмыстык кодекстің Жалпы бөлімінен жаза туралы негізгі қағидаларды - жазаның ұғымы мен максаты, жазалау түрлері, жаза тағайындаудың жалпы негіздерін басшылыққа ала отырып, біткен немесе бітпеген қылмыстык кұкық бұзушылық, қайталанган, қатысып жасалған қылмыстық құқық бұзушылык үшін, қылмыстық құқык бұзушылыктардың, үкімдердің жиынтығы үшін жаза тағайындаудың ерекшеліктерін ескереді. Сондай-ақ мерзімдерді қосу кезінде оларды белгілеу, жаза мерзімдерін есептеу жэне жазаны есепке алу туралы Жалпы бөлімнің ережелері негізгі басшылыққа алынады. Егер жасалған кылмыстык құқық бұзушылық үшін көзделген жазаның онша қатаң емес түрі жазаның мақсатына жетуді қамтамасыз ете алмайтын болса ғана сол үшін көзделгендердің арасынан неғұрлым қатаң жаза тағайындалады. Бұл жерде балама санк- цияларды қолдану туралы сөз болып отыр. Қылмыстық кодекстің 40-бабында жазаның түрлерінің тізбегі онша қатаң еместен, катаң түріне қарай тізбектеліп берілген. Осыған орай сот жазаның мақсатына жету үшін қажет деп тапса, санкцияда көрсетілген бала- ма жазалардың қатаң түрін тағайындауға құқылы. Қылмыстық кодекстің 46-бабының 3- бөлігінде қылмыстардың жэне үкімдердің жиынтығы бойынша жазаның катаң түрін тағайындаудың тэртібі және оның шегі арнайы көрсетілген. Сот жаза тағайындағанда істелген қылмыстық құқық бұзушылықтың сипатын жэне қоғамға қауіптілік дэрежесін, айыптының жеке басының кім екендігін, істің жауаптылықты жеңілдететін жэне ауырлататын мән-жайларын еске алады. Осы айтылған факторлардың ішінде есепке алынатын екі негізгі белгі бар. Ол біріншіден, істелген қылмыстық құқык бұзушылықтың қоғамға қауіптілік дэрежесі, екіншіден, кінэлінің жеке басының кім екендігі, баска айтылған жағдайлар мен мэн-жайлар бұл жоғарыда айтылған екі факторлардың мазмұнын нактылап толықтыратын, оларға бағынышты түсінік болып табылады. Осы жоғарыда айтылған екі негізгі факторға сипаттама берелік. Бірінші, істелген қылмыстық құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілік дәрежесін анықтау арқылы жаза тағайындау. Заң бойынша эрбір істелген нақты қылмыстык құкық бұзушылыктың коғамға қауіптілігі екі жағынан: сапалық (қоғамға қауіптілік сипаты) жэне сандық (оның дәрежесі) белгілері арқылы белгіленеді. Қылмыстық кұқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілік дәрежесі қылмыстық құқық бұзушылықтың объективтік жэне субъективтік белгілері арқылы анықталады. Мұның ішінде объективтік белгілері (кылмыстык құкык бұзушылықтың объективті зардабы, іс-әрекеттің мэні, қылмыстық құқық бұзушылықтың істелген уақыты, тэсілі, оның жағдайы), субъективтік белгілері, кінэнің формасы, қылмыстық ниет немесе мақсат жан-жакты еске алынады. Қазақстан Республикасы Жоғаргы Сотының 1999 жылғы 30 сәуірдегі «Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылыкты сактауы туралы» нормативтік каулысының 2- тармағында: «Соттардың назары ауыр жэне аса ауыр қылмыстык кұқық бұзушылық, әсіресе қылмысты ұйымдасқан топ немесе қылмыстық қауымдастык болып жасаған, коррупциялық қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін кінэлі бо- лып танылган, сондай-ақ бұрын сотталған, бірак түзелгісі келмейтін адамдарға занда көрсетілген жазалаудың қатаң шараларын міндетті түрде талкылап, қолдану керектігіне аударылады. Жасалған кылмыстык құкық бұзушылықтың қоғамдык кауіптілігінің дэрежесін анықтағанда, соттар қылмыстык кұкық бұзушылықтың ауырлығын анықтау тәртібін реттейтін ҚК-нің 11-бабының талаптарын, сондай-ак накты қылмыстық әрекет (кінэнің түрі, себебі, тэсілі, жасаған қылмыстық жағдай мен кезеңі, одан болған ауыртпалық, сотталушылардың эрқайсысының кылмыстық құкық 181 бұзушылыкты катыстылығының дәрежесі мен сипаты, т.б.) жағдайының барлығы ескерілуі тиіс», - деп жогарыда айтылған заң талаптарының мазмұны ашып көрсетілген 1 Қылмыстық кодекстің 52-бабының келесі бір маңызды талабы айыптының жеке басының кім екендігін анықтау болып табылады. Өйткені оны сипаттайтын мән- жайларды дұрыс аныктаудың жазаны даралаудағы маңызы зор. жүктеу/скачать 7.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|