Кол Гали кысса-и йусуф һӘза кыйссәи йусеф гәЛӘЙҺИ Әс-сәлям бисмилляһи-р-рәхмани әр-рәхим
жүктеу/скачать 0.67 Mb.
|
| Кол Гали
КЫССА-И ЙУСУФ ҺӘЗА КЫЙССӘИ ЙУСЕФ ГӘЛӘЙҺИ ӘС-СӘЛЯМ Бисмилляһи-р-рәхмани әр-рәхим [Мөкәддимә] 1. Әлхәмдү шөкер вә сипас ул әхәдә, мөлке даим би-зәуаль ул самәдә, мөлкәт эчрә биля шәрик ул әхәдә,— аны баки зүл-җәлял белдек имди. 2. Андан соңра — аның дусти Мөхәммәдә, пәйгамбәрләр гөзидәси ул әхмәдә, ңабу-ңәүсәйен мәңамли ул әхмәдә,— аның үзрә тәлим дөруд улсун имди. 3. Андан соңра — әүүәл сиддик, сахибе гар, гар эчендә Мостафани дутди ул йар, йар улмагә хазир кэлди, дутмади гәр,— аның сидкы ңамулардан артук имди. 4. Андан соңра — дәхи Гөмәр Хәттаб углы, галәм эчрә мәшһүр ирди аның гәдле, йүз бең ирдән артык ирди аның фазле,— түрт бең түрт йүз мәсжед бина кылмыш имди. 5. Андан соңра эзги Госман шәһиди вар, аның васъфен Көръан эчрә үкди җәббар, зәһи диккәт рәта вирмеш аңа гәффар,— җәмиг Көръан хәтасызин дүзмеш имди. 6. Андан соңра — хәшәмгир* Рәли кәррар, йүз бең Һәзар рәскәр үзрә сәйасәткәр — мәшһүрлеки “ля-сәйф илля Зөлфекар — ля фәта илля Гәли кәррар” имди. 7. Аның күңли дүшән-меш ики йегет, дин мөрәүүәт икиләси ики рашид, берси Хәсән, берси Хөсәйен — ики шәһид — шөббан әһле җәннәт анлар имди. 8. Андан соңра — хөләфаи рашидин-ләрә, ғөләмаи, шөһәдаи табигин-ләрә, әүлиа вә әткиа һәммәи динләрә,— җөмләсендән халик рази улсун имди. 9. Андан соңра—ул бәхтиар ирәнләрә, хак хәбибе Мостафани күрәнләрә, һич эксәксиз утуз үч мең ирәнләрә * — барчасени мөктәда беләлүм имди. 10. Андан соңра бер ир кубмыш ғилем кяни, аның берлә мөзәййән бу ислам дини, заһир-гәйан белүрмүсиз сезләр ани,— Сабит углы Ногман аңа дирләр имди. 11. Андан соңра—дин сәрвәре ирәнләрә, иман әркян, ислам нуры һөмам-ләрә, хакдин рәхмәт даим улсун һәм анларә,— һәзаран афәрин-ләр улсун имди. 12. Иляһем рәхманемгә сығынмайынму, рәхмәтендән мәгфирәтләр уманмайынму, сөбханемдән мәдәд-йари теләмәйенмү,— морад хасил кылмак аңа кәңес ** имди. 13. Мәүлем, сәңа сыгынурмен мән бер зәгиф, тәүфик сәндән уманурмен мән бер нәхиф, хатеримни рәушан кылгыл, изем лятиф,— фазлең берлә фәһме хәйер виргел имди. 14. Тәүфик сәндән уманурмен мән зәғиф к°л. дәлил сәни дутан-ләр башарур йул, әгәр тәүфик вирер ирсәң кодрәтең мул,— бу бәндә үзрә дәлилем сән улгыл имди. 15. Бән зәгифи хикмәт таба сән йандыргыл, пәнд-ү хикмәт айытмагә сән кандырғыл, садрем эчрә мәдәд шәмгин сән йандыргыл,- хатеримни сән мөнәүүәр кылгыл имди. 16. Күнелүм-гә фикр-ү фәһем суви виргил, фазлең берлә бәңа хикмәт куви виргил, бән зәгифә илһам-тәүфик кувви виргил,— көдрәтең вар, “Ул!” дидекең улур имди. Сабит урлы Ногман аңа дирләр имди. 11. Андан соңра—дин сәрвәре ирәнләрә, иман әркян, ислам нуры һөмам-ләрә, хаңдин рәхмәт даим улсун һәм анларә,- һәзаран афәрин-ләр улсун имди. 12. Иляһем рәхманемрә сырынмайынму, рәхмәтендән мәрфирәтләр уманмайынму, сөбханемдән мәдәд-йари теләмәйенмү,— морад хасил ңылма. аңа кәңес имди. 13. Мәүлем, сәңа сырынурмен мән бер зәгиф, тәүфиң сәндән уманурмен мән бер нәхиф, хатеримни рәушан ңылрыл, изем лятиф,— фазлең берлә фәһме хәйер виргел имди. 14. Тәүфик. сәндән уманурмен мән зәриф ңол, дәлил сәни дутан-ләр башарур йул, әгәр тәүфиң вирер ирсәң ңөдрәтең мул,— бу бәндә үзрә дәлилем сән улгыл имди. 15. Бән зәрифи хикмәт таба сән йандыргыл, пәнд-ү хикмәт айытмарә сән ңандыргыл, садрем эчрә мәдәд шәмрин сән йандыррыл,- хатеримни сән мөнәүүәр кылрыл имди. 16. Күңелүм-гә фикр-ү фәһем суви виргил, фазлең берлә бәңа хикмәт ңуви виргил, бән зәрифә илһам-тәүфик. ңувви виргил,— ңөдрәтең вар, “Ул!” дидекең улур имди. двдәси исхак. сәүчи, дин табибе — хәлилуллаһ Ибраһимең углы имди. 21. Мундин соңра хикмәт таба кэчи-сәрмен, гөл вә рәйхан, дөрр-ү мәрҗан сачи-сәрме! Йусеф нәби әхуалени ачи-сәрмен,— мөэмин-ләрә нафир-дер, аңлаң имди. 22. Ңыйссә-ләрдәң, хикмәт-ләрдән күрклүрәк усанмадан * дыңламагә датлураңи, К,өръан эчрә, би шәк, аның мәзкүрлеки,- ушбу ңыйссә ирдеки заһир имди. ФАСЛ: ЙУСЕФ ГӘЛӘЯҺИ ӘС-СӘЛЯМ ДҮШИ 23. Рәзиз Иусеф тәмам ун бер йәшзр ирди, Иагңуб сәүчи уйлуңында уйур иди, уйуркән бер гәҗәб дүш Иусеф күрдн,— тәэвилени атасындан сурар нмди: 24. “Дугар күн, тулун ай, ун бер йулд|у]з дүшүм эчрә сәҗдә ңылди бәңа дүб-дүз, ушбу дүши буйлә күрдем һич гөмансиз,— йа әбәти, боңа тәэвил айгыл ймди. 24'. Бу дүшемнен тәэвилени ңыйлу виргил, раңибәт нә буласын билу виргил, бу дүшүмә күреклү тәэвил ңыйлу виргил,— бу дүш ичрә изгү саңынч сангыл имди”. (Ссу.) 242-10 см. дополнительиые строфы. 25. Анда Иарңуб Иусефең дүшин йурди, тәэвилени мөбарәк әйтүр ирди: “Өмиддер-кем, мәүлядән мәдәд ирди,— сәңа РИЗЗӘТ вә рифгәт күренүр имди. 26. Өмиддер-кем, мәүля сәңа вирә мөлкәт, фазле берлә рузи ңыйлә үкүш НИРМӘТ, ңәрдәшләриң җөмлә-си ңыйлә хезмәт,— ун бериси сәңа хезмәт ңыйлә имди. 27. Раләм эчрә сәнең адың мәшһүр ула, Мәшриң-Мәгриб улулари сәни билә, ңыйәмәтә дикен адың баңи ңала,— Хәлил-зәбих дәүләти күрнүр имди. 28. Нөбүввәт-рисаләт булдачи сән, һәм мәмләкәт ийәси улдачи сән, рахәт-легә бәшарәт булдачи сән,— бу душ эчрә РӘЗИМ дәүләт күрнүр имди. (ңучы-лардан * бэкләсүн халиң сези),— варыб [ул] ңәрдәшләринә әйтүр имди: 33. “Ңәрдәшеңез Иусеф [дәйүр] бер дүш күрмеш, ай, күн, ун бер йулдыз аңа сәҗдә ңылмыш, атаңыз Иагңуб ани изгү йурмыш,— бән ишетдем, изгү тәэвил ңылди имди”. 34. Ңәрдәшләри аны ишдеб кәйед ңылди, хәсәдләри, кәйедләри галиб улди, җөмлә-си-нең хатеринә РОССӘ йарди,— дирнешүбән батил тәдбир ңылур имди. 35. “Әгәр ул дүш йэринә кэлүр улса, Йусеф улур падишаһ улур улса, җөмләмез аңа хезмәт ңылур улса,— ул безләрә ңати рәрдер”,— дирләр имди. 36. “Иусефи без ңатумезә үндәйәлүм, нә дүш күрмеш — сурайалум, изләйәлүм, аңа лаиң рәййе-тәдбир әйләйәлүм,— бу әхуали хәңыйңәт без беләлүм имди!” 37. Үндәйүбән Иусефи кэлтүрдиләр, ун ңәрендәш йыглашуб утурдилар, җөмләси тәуазерлиң кэтүрдиләр: “Нә дүш күрдең, безә ирлям кылрыл имди!* 38. Иусеф дүшин анларә әйтү вирмәз, ата к.әулён бузмара рәуа күрмәз, йуйудубәя йалан сүз һәм сүзләмәз,— хәйран улуб, рәҗаибә ңалур имди. 39. Ңәрдәшләри җөмләси үрә д о рди, икен-икен Иусефә кәнә сурди, ңамулари Иусефә чук. йалуарди,— һәр береси тәуазеглың ңылур имди. 43. “Кэл варалум, атамызә сүйләйәлүм **, Йусефи атамыздан деләйәлүм, алиб илтеб, бер дөрлү иш әйләйәлүм,— йә үлдерәлүм, йә ираңгә сатам имди. 44. Атамыз ңашында без ңалалум, һәмишә сәүклү без улалум, атамызә игү тимар без ңылалум,— без мөхтәрәм, без мөкәррәм улалум имди. 45. Атамыз ани бездән артуң сәүәр, аның йүзин күрмәкгә йаулак. а у а р, инчи *** вирсә, бездән аңа артың вирүр,— ани бездән ики артуң сәүәр имди”. 46. Кэлдиләр, сәлям-хезмәт әйләдиләр, мөшфиңин ру[й] әйләйүбән сүйләдиләр, Исраилдән **** Йусефи деләдиләр: “Безүмилә буйлә варсун”,— дирләр имди. 47. “Безүмилә Иусефең буйлә варсун, ңуй ңатында беземилә буйлә йүрсүн, фәһме артсун, хатери рәушан улсун,— кичә йәнә хезмәтеңә кэлсүн имди. 48. Әлуан йэрләр, аңар сулар — җөмлә күрсүн, Сәхраләрдә раузәләрдән сачәк дирсүн, күрдекендән сезә кэлүб хәбәр вирсүн,— сез дыңлаңыз, ул сүзләсүн”,— дирләр имди. 53. Анлар бу гәз Иусефи алдадылар: “Атамыздән сән дәстүр алгыл, дирләр, безүмилә тәмашайә кэл, диделәр,— раузәләрдә дөрлү ңушлар ңунар имди”. 54. Иусеф әйдүр: “Дәстүр вирсәң, үрә дорсам, улуларим берлә анда буйлә варсам, тәфәрреҗ мәңамләрин үзем күрсәм — кичә йәнә хезмәтеңә кэлсам имди”. 55. Исраил Иусефә дәстүр вирмәз, бер дәм андан айрылмага рәуа күрмәз, бу мәгбун-нең күнли ңубди, ңәрар ңылмаз,— буйынинә салынубән йалуарыр имди. 55 '. Иусеф әйде: “Белурәм, мәни сәуәрс ә н, сәүмәкең-нең дәлиле нәдүр, айгил сән, сәүмешен-нен сүзи берлә йуремәзсән,— улуларим берлә мәни изгил имди”. (КБ.) 552. Иаруб ани ишедүбән үрә ңубди, Иусефен азаңи астындә агнади: <Иусефем, нэтәк сузүң с[у]йайын, диди, хаң хөкмигә риза булдим”,— дәйүр имди. (КБ.) 55'. “йәрин ңәрдәшләринә цушуб изэйеи, бу кэчә ңуйнимдә бәгримрә кысайын, ул күрүклуг йүзүң туйанчә курәйен”,— буни әйдүб, аглаб-аглаб дәшәр имди. (КБ.) 56. “Иза җа'ә әл-ңәза, РОМИ әл-бәсар” — ңаза кэлсә, бәсарәт әлдин кидәр, иляһедин хөкем улса, кимә батар — лябуддер-кем, аның хөкми ула имди. 57. Иарлы Иарк.уб бу тәдбирә рази улди, Иусефи вирмәк-лек[к]ә иңрар к.ылди, урланлари берлә мәхкәм ВӘРДӘ ңылди: “Сезнең билә йәрин варсун”,— дәйүр имди. 62. Ул дүн кэчди, йәрендәсе иртә булди, ун ңәрендәш рәля-с-сәбах үрә д о рди, җөмлә-ләри Исраилә сәлям ңыйлди,—• игү сүзлә Йусефи деләрләр имди. 63. Ани ишдеб, Йарңуб нәби: “Варсун”,— диде, үзи дәхи йыглайу үрә дурды, кәнде әлилә Иусефең башин йуды,— дарайубән узун сачин үрәр имди. 64. Аш издерде, кәндеси су эчүрди, игненә дөрлү әлуан тун кидерди, туныни йопар берлә йэзләндерди,— күзләринә с ө рмә ДЗРЫЙ тартар имди. 65. Ибраһим рәммамә-син башә чалди, Исхаң-зәбих кәмәрини ңушандырди, Исхаң сәүчи зәнбилинә азың ңуйди,— бардагинә сувин дагый ңуйар имди. 66. Күндерде Йусефи үбә-ңуча, асмарлады һәр беринә учдин-уча: “Иртә кэлең сезләр, диди, ушбу кичә... Аһ, ул кичә ңачан кэлүр?!” — дәйүр имди. 67. “Әманәт-дер: Йусефи саклайасез, нәүбәтләшү игнеңезгә күтәрәсиз, җөмлә-ңез игү тимарлар ңыйласиз”,— бу сүз илә Йусефи күндерер имди. 67'. Аялар әйдүр: “Ңабул ңыйлдуң барча сүзүа, РӘМКИН улмаң йалгузлыкдан бу күн үзең (тәмашамез Йусеф улсун бүгүн безем),— кун батмаздан хезмәтеңә кэлсун имди”. (Ссу.) 67 2. Йарцуб күзендә Йусефи Рубил алди, андин Иәһүдә һәм андин Шәмһун алди, нәүбәт-ләшу иген-ләр[и]гә күтәрди,— Иагк,уб аһ уруб, йыглайу алур имди. (КБ.) 69. Иагңуб әйдүр: “Йә к.ызим, нә варырсән, нә мәгнәдән аглайу йүгерерсән? ТӘРҖИЛ берлә Иусефә йэтәлмәзсән,— ңәрдәшләри тәмашайә илтәр имди”. 70. Динә мескин дүнмәди, йүгреб йэтди, йэтүбән Йусеф әлин мәхкәм тутди: “йа Иусефем, дүнгил!” — тәйү чук, йалуарди,— ңәрдәшләри ңайра дүнеб бушар имди. 71. Йарлу Динә йалуарыр — кирү дүнмәз, ңәрдәшләри бушдырыни һич ишетмәз, бэрк тутди, йусефең әлин ңуймаз: “Йа Иусефем, дүнгил!> — тэйү йалуарыр имди. 72. Айлар анда йусефи күтәрдиләр, бер ңашың арңасинә ашурдилар, йарли Йарңуб баңа ңалди зари арлар,— Динә дагы аглайу дүнәр имди. 73. Динә әйтүр: “Бән бу СЗРӘТ йатур идем, дүшум эчрә аглайу үрә д о рдым, йа әбәти, дөшемдә ун цорд күрдем,— Йусефи әлемездән ңапар имди”. 74. Йарңуб аны ишедеб, мәхзүн улди, һәмандәм РОССӘ берлә бэңзи сулди, йусефи вирдегинә пошиман улди,-' икеләси үкенеч берлән аглар имди. 75. Йусефи һәм бер цашә ашурдилар, ңашдин ашңач, итеб (атыб-?) йэрә дүшердиләр, азуңыни итә виреб йэдердиләр,— бардагындан сувин ДЗРЫЙ түгәр имди. 76. Йарли Йусеф йанларынчә йәйәи йэлди, ңәрдәшлэри ңәсд ҢЫЛДЫРИН бәйан белди, хәңыйңәт, анларә бәд-гөман ңылди,— гөман берло әхуалләрин сурар имди. оу күн сэка авын мәкри дигди имдиэ. (Ссу.) 80. Шәмрунә сыгынур-сә, ңаршу ңапар, Рауил ур[у]б дүгүбән, сачин чикәр, г[ә]йри-ләри ңәсд ңылурлар андан ( һәр бери-си урар үчүн ңуар имди. 80'. Рауил сачен чэкубән йэрә сүрәр: “Кэлтүрүн Йусефи, үлтурүн!”—дир, Дунә әйтүр: “Эсиркәмәң, йэтүрең!”—дир.— Шарте-нәк.ел, икәүләси урурлар имди. (Ссу.) 80*. һәр берингэ баңыб тилмерә башлади, һич береси Иусефә рәхим ңыйлмади, кәрдәшләри һәр бери йанак.лади: “Палан дүшең йардәм ңылсун!”—дирләр имди 80', “Ачыктым — тәгам, сусадум —сув бирүң”,—ти. “Агаларим, бәңа рәхим ңылын”,— тиди. Азаңларига агнайу чуң йалуарди.— “Палан дөшең тәгам вирсүн!”—дирләр имди. 804. Йусеф анлариң йауыз тәдбирени билди, улур цәрдәше Рауил узә СЫРЫНДИ: “Мәни боларднн ңутраррил! — диб йалуарди,— Атам кеби агам сәнсен”,— дәйүр имди. (К.Б.) 805. “Ңамугындин улуграц агам сәнсен, ата урнира ушбу күн атам сәнсен, к.әсд ңыйлдилар, бәгерләрим цутк.аррил сән>.— Рувил әйдүр: “Дүшең йардәм ңыйлсун имди!> 80*. Иусеф Рувилдин изгү сүз ишетмәди, Шәмрун йүзингә тилмерүб зари ңылди, Шәмрун йәмә йүзингә бер йанацлади,— Иусеф ушал йэрдә йүзин дүшәр имди. (КБ.) 80т Иусеф ңатыг үнен берлә йыглайу башлади, йәнә Иәһүдә азаңирә арнади: “Ңамугындин миһербанем сәнсен,— диди,— Эсиркәгил гәрибенни”,— дәйүр .имди. (К.Б.) 82. Ңәсд ңылдыңыз, байың мәни үлдереңез, тулун ай-тик йүземни сулдырыңыз, атамызә әхуаль нэтәк белдерәсиз,— сурар исә, җәуаб вирмәк кэрәк имди. 83. Мәхрүм-мәхзүн ңуйасиз Исраили, хәсәд берлә күйдерерсиз ул зәлили, әй, ңәрдәшләр, күрмәзмүсиз ул җәлили? — Ушбу эши җәлил рәуа күрмәз имди. 84. Халем дишвар, тәнем мәҗрух, күңлүм мәгмүм, нәгяһ дүшдем бу михнәт-кә мән бер мәзълум, әй, дәрига, атам Йагңуб ңалди мәхрүм,— мондан сонра бәни ңанда күрәр имди? 85. Үзем сиддиң, атам Йагңуб, дәдәм Исхаң, ңәрдәшләрим җәфасындан таңәтем таң, уныласи ңәсд ңылдилар, улдилар гаң,— ңамулари ңәсд ңылдилар бәңа имди!” 86. Муни ишдеб, Шәмгун йаулаң ачигланди, пычаң* тартыб, Йусеф үзә хазир кэлди, пычаң илә улдермәкгә хәмлә ңылди,— аны күрүб, йусеф ңәһ-ңәһ күләр имди. 87. Шәмгун әйдер: “йа йусеф, нидән күлдең? йетег пычаң күрмәг-лә шадемән улдың, б о ндан уңдан нәухә-зари тәлим ңылдың — бу күлиәкең сер[р]ин иглям ңылгыл имди”. 88. Йусеф әйдер: “Улуларим, бән күлдегүм, эүдә икән мән бер саңынч ңыйас ңыйлдым, тәңре бәңа тәңдир итмеш халэ[н] белдем,— ңол тәдбире рәуа улмаз, байың имди. УЗ. Сезләр аны мәслихәт күрәр ирсә, бән үлүб, морад хасил улур ирсә, бәнем әгәр йүз бең җанем улур исә — җөмлә-сени сезгә фида ңылдым имди!” 94. Бу сүзә Иәһудәнең җани күйди, миһер уды Цайнади, бәрри йанди, батил ишдән кирү дүнеб, тәүбә ңылди: “Ля-тәңтөлү Йусефә!” — дәйүр имди. 95. Ңәрендәшлек шәфңәтин заһир ңылди, сунубән Иусефең әлин алди, итәке-нең алтынә сырындырди,— к.әрдәшләри үфкәсендән саңлар имди. 96. Йарли Йусеф Иәһүдәдән шәфңәт күрди, халик. ани Йусефә мөшфиң к.ылди, туңыз ңәрдәш Йусефә эл тикүрди — Иәһүдәйә тәрн-ү үфкә ңылурлар имди. 97. “Иа Иәһүдә, рәһдемездән нәчүн ңалдың, нә МӘРНӘДӘН антымызни саңыт ңылдың, Иусефи исеркәдең, мөшфиң улдың — би-вәфалың күстәрдүң?!” — дирләр имди. 98. Иәһүдә әйтүр: “Бу эшеңез рәуа улмаз, ңәрендәш ңәрендәшни һич үлдермәз, муни ңылган халивдан рахәт булмаз,— иәгрәк улдур, тәүбә ңылыб дүнүң имди! 99. Тәңридән ңурк.ың, батил РӘМӘЛ ңылмаң, ахирәтдә вәбальдүр, раси улмаң, уҗмах виреб, тәмур утин сатун алмаң,— тәмур эчрә бак.и ңалмаң сезләр имди. 100. Ушбу ишни, әй ңәрдәшләр, сез ңыйласиз, бу иш илә атамызә гаң, уласиз, байың. мәүля рәхмәтендән айруласиз,— рөҗур идүб, истирфар ңылың имди. 101. Буның улу дәдәси — мәгруф хәлил, удә атди ани ул Нәмруд җаһил, уд эчендә сак/шди ани җәлил,— хәлил үчүн утни бустан ңылди имди. 102. Андан соңра вәхи изди ул хаң җәлил, Ибраһимгә җәлил әйде: “Әйа хәлил, бәнем үчүн урылыңни ңорбан ҢЫЛРЫЛ...” — дыңладисә: “...Сәүдегең...” — дәйүр имди. 103. Пычаң анда ИСМЗРИЛГӘ кяр ңылмади, хәлил-уллаһ удә йаңын һич кэлмәди, Иагңуб сәүчи ХЗҢРӘ гаси һич улмади,— сезләр ДЗРЫ тәңридән ңурңың имди!” 104. Йәһүдә сүзин анлар ишетмәзләр, тәүбә-тәүфиң йулыйнә һич баңмазлар, ахирәт рәзабендән ңуруңмазлар,— җөмлә-ләри Йусефә ңәсд ңылур имди. 105. Йәһүдә һәргиз дәрман .улумади, үгүт берлә асла МЗНИР ңылумади, Иусефи әлләрендән алумади,— жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|