Костанай мемлекеттік педагогикалық институты Тарих және өнер факультеті Қазақстан тарихы кафедрасы «Археология»

мамандығына арналған үздіксіз

2 кредит (90 сағат)

Қостанай 2009.

Бұл курстың міндеті студенттерді аталмыш ғылыммен, оның әдістері мен проблематикаларымен таныстыру, пәннің негізгі теориялық танымын көрсету болып табылады.

Археологияны оқытудың басты мақсаты – тарихи үрдістерді қалайша археологиялық деректер жаңғырта алатындығын көрсету, сондай-ақ тарих ғылымы үшін археологияның танымдық маңызы мен рөлін айқындау, археологияның қазіргі дәрежесі мен деңгейіне, оның шешімдері мен міндеттеріне, болашағына студенттер назарын аудару деуге болады.

Археология жаратылыстану ғылымдарының зерттеу әдістерін, олардан алынған қорытындыларды археологиялық мәліметтерді дұрыс пайымдау үшін қолданып қана қоймай, өз тарапынан осы сала ғылымдарын дамытуға елеулі үлес қосып та отырады. Ол әсіресе гуманитарлық пәндермен үнемі аса тығыз ғылыми байланыста болады. Олардың арасынан алғашқы қауым тарихын, этнологияны, антропологияны, өнер тарихын, архитектураны және қосалқы тарих пәндерді ерекше атап өткен жөн.

Пәнді оқыту барысында студенттерге мынадай тапсырмаларды меңгеру жүктеледі:

- Археология пәні жөнінде анықтама алу;

- Тарихи оқиғалар мен факторларға талдау жасап үйрену;

- Археологияның деректерді өңдеу әдістерін түсіндіру және т.б.

№	Тақырыбы	күндізгі	сыртай
1	Кіріспе.	1	1
2	Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу жүйесі.	2	1
3	Археологиялық барлаушылар және ескерткіштерді қорғау.	2	1
4	Тас дәуірі. Төменгі, орта палеолит.	1	1
5	Соңғы палеолит.	1	1
6	Мезолит.	1	1
7	Неолит.	1	1
8	Металл дәуірі. Энеолит.	1	1
9	Қола дәуірі. Кавказ бен Еуразияның солтүстік қоласы.	1	1
10	ТМД елдерінің орманды даласының қола дәуірі.	1	1
11	Еуразияның жазық даласы мен Орта Азияның қола дәуірі.	1	1
12	Қазақстанның қола дәуірі.	2	1
	Барлығы__15__15'>Барлығы	15	15

№	Тақырыбы	к	с
1	Палеолит	2
2	Қазақстан палеолиті	2	1
3	Тас ғасырындағы қару-жарақ техникасы	1
4	Мезолит	1	1
5	Қазақстандағы мезолит және неолит	1	1
6	Ежелгі энолит пен қола дәуірінің керамикалық кешендері	1
7	Қазақстан энолиті	1	1
8	Қола дәуіріндегі Қазақстан	2
9	Кавказ, Орта Азия және Сібір антикалық және феодалдық мемлекеті	2	1
10	Дала археологиясы және зерттеу әдістері	2	1
	Барлығы	15	6

Әр лекцияға бақылау сұрақтары берілген. Осы сұрақтарға жауап беру үшін әдебиетпен міндетті түрде жұмыс істеу керек.

Р/н	Тақырыптың аты мен мазмұны
1.	Кіріспе. 1.Пәннің міндеті мен мақсаты 2.Археология пәнінің ғылым болып қалыптасуы. Тарихнамалық деректер. 3.XVIII-XIX ғғ. негізгі археологиялық ашылымдар. Х.Томсен, Мортилье, Дж. Леббок, т.б. Мазмұны Пәннің міндеті мен мақсаты Археология пәнінің ғылым болып қалыптасуы. Тарихнамалық деректер. XVIII-XIX ғғ. негізгі археологиялық ашылымдар. Х.Томсен, Мортилье, Леббок, т.б.
2.	Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу жүйесі. 1.Археологиялық үш тип ескерткіштерімен таныстыру-қәбірлер, тұрақтар, мегалитті құрылыстар 2.Жердің мәдени қабаты дегеніміз не? 3.Ескерткіштін жасын белгілеу жүйесі. 4.Қазба жұмыстарының жүргізілуі, ұйымдастырылуы. Мазмұны Археологиялық үш тип ескерткіштерімен таныстыру-қәбірлер, тұрақтар, мегалитті құрылыстар Жердің мәдени қабаты дегеніміз не? Ескерткіштін жасын белгілеу жүйесі. Қазба жұмыстарының жүргізілуі, ұйымдастырылуы.
3.	Археологиялық барлаушылар және ескерткіштерді қорғау. 1.Барлаушылардың екі түрі. Атқаратын міндеті. 2.Ізденіс жоспарын құрастыру, маршрут ұзындығын белгілеу. 3.Ізденіс жұмыстарын жүргізу әдісі. Стратиграфия, авиабарлаушылық. 4.Су астындағы ізденіс жұмыстары. Ескерткіштерді картаға түсіру. Мазмұны Барлаушылардың екі түрі. Атқаратын міндеті. Ізденіс жоспарын құрастыру, маршрут ұзындығын белгілеу. Ізденіс жұмыстарын жүргізу әдісі. Стратиграфия, авиабарлаушылық. Су астындағы ізденіс жұмыстары. Ескерткіштерді картаға түсіру.
4.	Тас дәуірі. Төменгі, орта палеолит. 1.Палеолит дәуіріндегі кезеңге хронологиялық шеңберін беру. 2.Адамның пайда болуы, антропогенез деңгейін көрсету. 3.Олдувай мәдениеті. Шелль, Ашель мәдениеттері. 4.Малта тас мәдениеті. Архантроп, палеоантроп дамыған адам. 5.ТМД елдеріндегі төменгі палеолит. 6.Қазақстандағы – Тоқмалы I-III, Арыстанды. Қазақстанда табылған клектон типті ескерткіштер – Бөріқазған, Тәніқазған. Орталық Қазақстандағы – Құдайкөль, Жаман – Айбат, Обыласай. Шығыс Қазақстандағы – Қозыбай, Ш.Уалиханов тұрақтары. Қырым, Кавказ, Орта Азия мәдениеттері. Мазмұны Палеолит дәуіріндегі кезеңге хронологиялық шеңберін беру. Адамның пайда болуы, антропогенез деңгейін көрсету. Олдувай мәдениеті. Шелль, Ашель мәдениеттері. Малта тас мәдениеті. Архантроп, палеоантроп дамыған адам. ТМД елдеріндегі төменгі палеолит. Қазақстандағы – Тоқмалы I-III, Арыстанды. Қазақстанда табылған клектон типті ескерткіштер – Бөріқазған, Тәніқазған. Орталық Қазақстандағы – Құдайкөль, Жаман – Айбат, Обыласай. Шығыс Қазақстандағы – Қозыбай, Ш.Уалиханов тұрақтары. Қырым, Кавказ, Орта Азия мәдениеттері.
5.	Соңғы палеолит. 1.Жоғарғы палеолитте қалыптасқан ауа райы мен өсімдіктер. Жануар әлемі. 2.Соңғы палеолитте тас өндеу техникасының ерекшелігі. 3.Пластиналар, қыстырма техникасы. 4.Ресей, Қырым, Кавказ, Орта Азияның соңғы палеолиті. Миграция мәселесі. Мазмұны Жоғарғы палеолитте қалыптасқан ауа райы мен өсімдіктер. Жануар әлемі. Соңғы палеолитте тас өндеу техникасының ерекшелігі. Пластиналар, қыстырма техникасы. Ресей, Қырым, Кавказ, Орта Азияның соңғы палеолиті. Миграция мәселесі.
6.	Мезолит. 1.Мұздықтан кейін қалыптасқан ауа райы мен табиғи жағдай. 2.Жеке мәдени облыстардын пайда болуы. 3.Қырым, Ресей, Солтүстік Сібір мезолиті. Садақ пен жебе. 4.Индивидуалдық аңшылық. 5.Егін шаруашылық аудандары – Шығыс жерлердегі. Қазақстанның мезолиттік тұрақтары – Есіл бойындағы, Торғай даласындағы тұрақтарға сипаттама. Дұзбай 6, Дачная, Евгеньевка. Мазмұны Мұздықтан кейін қалыптасқан ауа райы мен табиғи жағдай. Жеке мәдени облыстардын пайда болуы. Қырым, Ресей, Солтүстік Сібір мезолиті. Садақ пен жебе. Индивидуалдық аңшылық. Егін шаруашылық аудандары – Шығыс жерлердегі. Қазақстанның мезолиттік тұрақтары – Есіл бойындағы, Торғай даласындағы тұрақтарға сипаттама. Дұзбай 6, Дачная, Евгеньевка.
7.	Неолит. 1.Өнім өнірі шаруашылығының белгілерін – ыдыс жасау, мата өндеу, тасты жаңа әдіспен өндеу арқылы көрсету. 2.Неолиттік төңкеріліс. 3.Джейтун мәдениеті – ең ежелгі өндіріс неолиті, егін егу, суырмалы егістік мал шаруашылығы. 4.Ресейдегі Льялов мәдениеті. Олненостров қәбірі, аңшылар мен балықшылар. 5.Қазақстан неолиті – кельтеминар мәдениеті. Атбасар, Маханджар мәдениетіне мінездеме беру. Дұзбай 1-4, Сор 2, Бестамақ және т.б. 6.Неолит мәдениеті. Мазмұны Өнім өнірі шаруашылығының белгілерін – ыдыс жасау, мата өндеу, тасты жаңа әдіспен өндеу арқылы көрсету. Неолиттік төңкеріліс. Джейтун мәдениеті – ең ежелгі өндіріс неолиті, егін егу, суырмалы егістік мал шаруашылығы. Ресейдегі Льялов мәдениеті. Олненостров қәбірі, аңшылар мен балықшылар. Қазақстан неолиті – кельтеминар мәдениеті. Атбасар, Маханджар мәдениетіне мінездеме беру. Дұзбай 1-4, Сор 2, Бестамақ және т.б. Неолит мәдениеті.
8.	Металл дәуірі. Энеолит. 1.Мыс – тас дәуіріне сипаттама беру. 2.Алғашқы мыстан жасалған құралдар. 3.Энеолит кезіндегі еңбек бөлінісіне мінездеме беру. 4.Қазақстанның энеолиті: Ботай мәдениеті және Алтайдағы Афанасьев мәдениеті. 5.Шығыс Қазақстандағы – Үстнарын, Орынбордағы – Тұрғанник мәдениеттерінің ұқсастығы. 6.Орталық Азияның – Анау мәдениеті. 7.Кавказдың – Куро – Аракс. 8.Оңтүстік Ресейдің энеолит мәдениеті – Триполье мәдениеті. Мазмұны Мыс – тас дәуіріне сипаттама беру. Алғашқы мыстан жасалған құралдар. Энеолит кезіндегі еңбек бөлінісіне мінездеме беру. Қазақстанның энеолиті: Ботай мәдениеті және Алтайдағы Афанасьев мәдениеті. Шығыс Қазақстандағы – Үстнарын, Орынбордағы – Тұрғанник мәдениеттерінің ұқсастығы. Орталық Азияның – Анау мәдениеті. Кавказдың – Куро – Аракс. Оңтүстік Ресейдің энеолит мәдениеті – Триполье мәдениеті.
9.	Қола дәуірі. Кавказ бен Еуразияның солтүстік қоласы. 1.Қола дәуіріне жалпы сипаттама. 2.Кавказдағы – Триолетти қорғандары. Майкоп қорғанында табылған тұрақтар. 3.Куро – Аракс мәдениеті мен Таяу Шығыспен байланысы. 4.ТМД елдерінің жазық даласындағы Срубной мәдениет. Мал шаруашылығы мен кетпен егіншілігі. Мазмұны Қола дәуіріне жалпы сипаттама. Кавказдағы – Триолетти қорғандары. Майкоп қорғанында табылған тұрақтар. Куро – Аракс мәдениеті мен Таяу Шығыспен байланысы. ТМД елдерінің жазық даласындағы Срубной мәдениет. Мал шаруашылығы мен кетпен егіншілігі.
10.	ТМД елдерінің орманды даласының қола дәуірі. 1.Фатьянов мәдениеті, ерекше шар тәрізді қыш ыдыстары. 2.Осы мәдениеттің Солтүстік Кавказ, Днепр, Балттық елдер мәдениетімен байланысы. 3.Шығыс Еділ бойында пайда болған – Абашев мәдениет. 4.Оралдың – Турбинск мәдениеті. Мазмұны Фатьянов мәдениеті, ерекше шар тәрізді қыш ыдыстары. Осы мәдениеттің Солтүстік Кавказ, Днепр, Балттық елдер мәдениетімен байланысы. Шығыс Еділ бойында пайда болған – Абашев мәдениет. Оралдың – Турбинск мәдениеті.
11.	Еуразияның жазық даласы мен Орта Азияның қола дәуірі. 1.Еуразияның жазық даласына жататын жерлер. 2.Ресейдің даласындағы – катакомбалық мәдениет. 3.Орта Азиядағы б.з.д. III-II мың. Оңтүстік Өзбекстанда табылған Саппали кәбір комплексіне анықтама. Джаркутан комплексі. Намазга – тепе 4-6 қабаты. Анау 3 тұрағында табылған үйлер мен ескерткіштерге жасалған құралдар мен қоланың пайдаланған түрлеріне анықтама беру. 4.Б.з.д. II мың. Орта Азиядағы дәстүрлі егіншіліктің орнына – Үрбандылау мәдениетінің пайда болуы. 5.Кемели. Хорезмдегі – Тазабагьяб мәдениеті. 6.Үнді – еуропа және үнді – иран халқы. Мазмұны Еуразияның жазық даласына жататын жерлер. Ресейдің даласындағы – катакомбалық мәдениет. Орта Азиядағы б.з.д. III-II мың. Оңтүстік Өзбекстанда табылған Саппали кәбір комплексіне анықтама. Джаркутан комплексі. Намазга – тепе 4-6 қабаты. Анау 3 тұрағында табылған үйлер мен ескерткіштерге жасалған құралдар мен қоланың пайдаланған түрлеріне анықтама беру. Б.з.д. II мың. Орта Азиядағы дәстүрлі егіншіліктің орнына – Үрбандылау мәдениетінің пайда болуы. Кемели. Хорезмдегі – Тазабагьяб мәдениеті. Үнді – еуропа және үнді – иран халқы.
12.	Қазақстанның қола дәуірі. 1.Сібір мен Қазақстанда табылған Андронов мәдениетіне сипаттама беру. 2.Қазақстан қоласын өзара Грязнов М.П. берген периодизациямен кезеңдерге бөлу – ерте қола орта қола соңғы қола 3.Марғұлан А., Қ.А. Акишев, Максимова А.Г., Оразбаев А.М. зерттеулері бойынша қола кезеңіне сипаттама беру. 4.Орталық Қазақстандағы – ерте қоланың Нуринск кезеңі, орта қоланың – Атасуск кезеңі, соңғы қоланың – Беғазы-Дандыбай кезеңі. Солтүстік – Батыс Қазақстанның – ерте, орта, соңғы кезеңдері. Мазмұны Сібір мен Қазақстанда табылған Андронов мәдениетіне сипаттама беру. Қазақстан қоласын өзара Грязнов М.П. берген периодизациямен кезеңдерге бөлу – ерте қола орта қола соңғы қола Марғұлан А., Қ.А. Акишев, Максимова А.Г., Оразбаев А.М. зерттеулері бойынша қола кезеңіне сипаттама беру. Орталық Қазақстандағы – ерте қоланың Нуринск кезеңі, орта қоланың – Атасуск кезеңі, соңғы қоланың – Беғазы-Дандыбай кезеңі. Солтүстік – Батыс Қазақстанның – ерте, орта, соңғы кезеңдері.

1. 
   Дәуірленуі, хронология, ескерткіштер түрлері.
   
2. 
   Төменгі палеолит тас индустриясының дамуы.
   
3. 
   Төменгі палеолиттегі тұрғын үйлер және жерлеулер.
   
4. 
   Жоғарғы палеолит тас индустриясы.
   
5. 
   Жоғарғы палеолиттегі тұрғын үйлер мен жерлеулер.
   
6. 
   Археологтар айтуынша Орталық Евразияның қоныстану жолдары.