"Ұлт" терминін тарихи аймақты, ортақ мифтер мен тарихи естеліктерді, ортақ экономиканы және барлық мүшелер үшін ортақ заңды құқықтар мен міндеттерді бөлетін адам халқы деп атайды
жүктеу/скачать 18.19 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- "Тіл"
- "Неміс тілінің күші"
- «Этнолингвистика»
|
Ұлт сөзі этимологиялық тұрғыдан латын тілінен шыққан. Бұл термин халықтың этникалық-ұлттық құрамына қарамастан, қан байланысын, сондай-ақ ел тұрғындарын сипаттау үшін қолданылды. Энтони Д. Смит "Ұлт" терминін тарихи аймақты, ортақ мифтер мен тарихи естеліктерді, ортақ экономиканы және барлық мүшелер үшін ортақ заңды құқықтар мен міндеттерді бөлетін адам халқы деп атайды. Смит ұлттарында ортақ мәдениет пен азаматтық идеологияның өлшемі, өз отанында халықты байланыстыратын бірқатар ортақ идеялар мен ұмтылыстар, сезімдер мен идеялар болуы керек. Грек тілінде "ұлт" сөзі - этникалық топтан алынған этникалық топтар. Этнолингвистика - бұл халықтың этногенезін, өмір салты мен дәстүрлерін, тұрғылықты жерін, басқа халықтармен тарихи және мәдени байланыстарды, күнделікті өмірді, материалдық және рухани мәдениетті зерттейтін лингвистиканың жаңа саласы. Сана мен мәдениетке байланысты халықтық дәстүрлерді және тілдік мәселелерді зерттеу өзекті мәселе. Тіл білімінде қалыптасатын екі түрлі аспект бар. Олар негізінен Америка мен Германияда дүниеге келген. Алғашқы этнолингвистикалық зерттеулер ретінде келесі еңбектерді атауға болады: 1921 жылы жарық көрген Эдуард Сепирдің "Тіл", 1929 жылы жарық көрген "Тіл білімі", Б. Уорфтың "Тіл, ойлау және шындық" жинақтары (1959). Е. Сепир көптеген үнді тайпаларының тілдерін зерттеген кезде, неміс линвис Л.Вайсгербер "Неміс тілінің күші" туралы төрт томдық зерттеу жазды. Американдық мектеп тіл мен мәдениетті негізгі мәселе ретінде қарастырады, ал неміс мектебі тіл мен халықты бірінші орынға қояды. Яғни, ол тілдің қызметін, оның қоғамдағы дамуындағы рөлін асыра көрсетеді. Тіл адам санасы мен объективті шындық арасындағы қатынастар тізбегінің бөлігі болып табылады және өзі осы сананың, объективті шындықтың туындысы болып табылады. Деконструкция адам санасы мен объективті шындық арасындағы қатынастар тізбегінің бөлігі болып табылмақ. Этникалық ерекшелік дегеніміз – оларды басқалардан ерекшелейтін адамдардың белгілі бір қоғамдастығының мәдени тәжірибелері мен перспективалары. Этнос өз тілімен қатар антропологиялық лингвистиканың бөлігі болып табылатын этнолингвистика туралы, оны қайта құратындардың тілі мен мәдени мінез-құлқының арасындағы байланысты зерттеу туралы ойлана алады. Басқаша айтқанда, этнолингвистика – этнография мен лексикония арасындағы шекарада пайда болатын және лингвистиканың өзара қатынастарын мұқият зерттейтін лингвистиканың этно-семантикалық, антропологиялық саласы. Лингвистиканың деконструкциясы – лингвистиканың бір саласы. Этнос және тіл. Мәдениеттегі тілдің формасы және керісінше, осы салада айтылған көптеген даулы мәселелер: Тіл қабылдау мен ойлауға қалай әсер етеді? Тілдік заңдылықтар мәдени заңдылықтармен қалай байланысты? Бұл сұрақтар алдыңғы Иоганн Фон Шопан мен Вильгельм Фон Гумбольдт пен олардың ізбасарлары Готфридтің идеалистік-романтикалық дәстүрін неміс ғалымдары қайтадан Америка Құрама Штаттарында американдық антропологиялық лингвистер Эдвард Сапир және оның шәкірті Бенджамин, Л. Корреляция американдық деканат тілінде әр түрлі құрылымның болуы нәтижесінде пайда болды. Этнолингвистикалық ізденістер олардың мазмұнына сәйкес тілдердің тиісті негіздерін білу идеясынан туындауы керек, сондықтан туыстықтың анықтамасынан тіл білімінің этнолингвистикалық саласы бастапқыда зерттеу пәні бойынша жіктеле бастағанын көруге болады, содан кейін тілдердің тарихи негізі тілдің ішкі мазмұнына ауысады. Бұл мәселе бойынша алғашқы пікірлердің бірі - Е.Сепир өзінің мотивінің тарихын ұлттық өзін-өзі тану құбылысын түсіндіруде ашуға тырысады, осылайша ол мәдениетті білдіру тәсілі тіл, тіл мәдениетсіз өмір сүре алмайды деген қорытындыға келді. Е. Сепирдің бұл өрнегі, тіл идеясы, ішкі мазмұны И.Г. Гердер әлемін танудың құралы ретінде, яғни И.Г. Гердер философиясының ұстанымының өзегі – ол өзінің дүниетанымдық қызметі арқылы жасаған халықтың, құндылықтардың тарихи кезеңдерінің ерекшеліктерін тану. И.Г. Гердер түсіндіргендей, жеке ұлт – бұл өзіндік ерекшеліктері бар адамзаттың бөлігі, ал ұлттық мәдениет – оның ерекше ерекшеліктерін көрсететін адамзат мәдениетінің бір түрі. И.Г. Гердердің идеялары негізінде В. Гумбольд «Тіл - адам мен қоршаған ортаның байланысы» деп санайды. Халықтық рух және мәдениеттің белгісі – ішкі форма. Бұл принцип философиялық тіл бағдарламасының негізінде жатыр. Сондықтан ғылымда халық тілін үйрену рухты, табиғатты, халықтың тіршілігін білудің құралы болып табылады. «Этнолингвистика» терминінің орнына американдық ғалымдардың еңбектерінде «антрополингвистика», «этнополингвистика» атаулары жиі қолданылады. Эдвард Сапир өз заманының жетекші американдық лингвистері мен антропологтарының бірі, Солтүстік Американың Үнді тілдерін үйренуге қосқан үлестерімен танымал, мәдениеттің тілмен байланысын қарастырған этнолингвистиканың негізін қалаушы болды. Сапир адам әлемді негізінен тіл арқылы қабылдайды деп ұсынды. Ол тілдің мәдениетпен байланысы туралы көптеген мақалалар жазды. 1931 жылы жазылған сөзінде функция адамның перцептивті және танымдық қабілеттері туралы түсінік бере алады және әртүрлі мәдени декоры бар халықтар арасындағы әртүрлі мінез-құлықты түсіндіруге көмектеседі. Сапир теориясы мәдениеттің тілмен байланысын қарастырады, ол бүгінде негізінен Сапир-Уорф гипотезасы ретінде белгілі. В. Браунның қысқаша мазмұны: Уорф мынадай болжам жасады: жүктеу/скачать 18.19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|