«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры
СОҚЫР ЕСЖАН /XIX ғ. II жартысы/
жүктеу/скачать 1.63 Mb. Pdf көрінісі
|
| СОҚЫР ЕСЖАН /XIX ғ. II жартысы/
318. «Соқыр Есжан» өткен ғасырда Есжан деген атақты күйші болыпты. Есжан бала жасынан әділетті, бірбеткей болып өскен. Кішкентайы- нан өзінің еңбегімен күн көріп, азаптың ауыр жүгін арқа лай- ды. Бірақ он саусағынан өнері тамған домбырашы-жігіт ха лық алдында қадірлі болады. Бір күні Есжан байдың ауылына келіп, одан еңбегінің ақысын сұрайды. Әңгімеге құлақ қою былай тұрсын, бай сөзге келместен, нөкерлерін шақырып, Есжанды қызыл жон етіп сабатады. Таяқ етінен өтіп, салы суға кетіп қайтқан Есжан қалайда кегін қайтаруға бел байлайды. Араға біраз айлар са- лып, бір күні жаңағы байдың жылқысынан бір жақсы атты ұстап мініп кетеді. Бұл қылығы үшін бай Есжанды ұстатып, екі жылға соттатады. 302 303 күй және күйшілер туралы аңыздар Екі жылдан соң Есжан еліне қайтады. Жаздың аңызағында тілі аузына сыймай, сусап келе жатқан жаяудың алдынан бір ауыл кездеседі. Бір ақ үйдің есігін ашып кіріп келсе, үйде жан жоқ екен, сабадан өзі бір зерең қымызды құйып алып ішеді. Кеп- кен таңдай жұмсап, көзі шырадай ашылған кезде жан-жа ғына қараса, керегенің басында ілулі тұрған домбыраға көзі тү се ді. Есжан домбыраны алып бірнеше күй шертеді. «Би келіп қал ған екен» деп даладан асып-сасып үйге бәйбіше мен бикеш кел се, на- шар киімді бөгде адамның домбыра тартып отырға нын көреді... —Бидің домбырасын рұқсатсыз неге аласыз, қандай адам едіңіз, енді ол мына бізді де, сізді де жазалайды,—деп екі әйел зар қағады. Есжан үнсіз ғана «жаздым-жаңылдым» дегендей ишарат білдіріп, үйден шығып кетеді. Көп ұзамай үйіне орал- ған би домбырасының бұрынғы орнынан қозғалғанын сезіп, қолына алып қағып көреді де: —Мына домбыраны кім ұстады, әлде бөтен біреу келді ме?— дейді. Бәйбіше мен қыз оқиғаның шынын айтады. Би дереу шауып- келдерін жіберіп, ауыл шетіндегі қараша үйде отыр ған Есжан- ды сүйрелеп алып келеді. Жолшыбай Есжанды қам шы ның асты на алып сабаумен болады. Бірге-бір келгенде есесін жібер- мей тін Есжан, бұл жолы да шабарманның біреуін қағып жібе- реді. Бірақ осы арпалыстың кезінде бидің екі сойыл соғары ның сілтеген қамшыларының ұшы Есжанның бір көзіне тиіп, со дан көрмей қалады. Би де кәріне мініп отыр екен, Есжанды көр- ген соң бұрынғыдан жаман қатуланады. Есжан өзінің белгілі домбырашы екенін, бір жаламен екі жыл түрмеде болып, содан күні бітіп шығып келе жатқанын, онда домбыраны, әнді, күйді сағынғанын айтып, бидің домбырасын байқаусыз ұстаға нына кешірім сұрайды. Би бұрынғысынан босағандай болып: —осы айтқандарың бәрі рас болса, маған бірнеше күй тартып бер, сонда ғана сенемін,—деп домбырасын Есжанға ұсынады... Домбыраны сағынған саусақтар перне бойлап жорғалайды. Қаншама қатулы болғанымен, күйді түсінетін би, мына домбырашының тартысының ерекше екенін сезеді. Домбы- рашы жаңа күйге көшкен сайын ол екі көзі Есжанда, құлағы күйде болып, басқа дүниені ұмытқандай болады. Есжан өнер иесі адам екенін би білген соң, оған өзінің іс- те ген озбырлығы үшін кешірім сұрайды. Есжанды қонақ етіп 304 күй аңыздар сый көрсетеді. оны өз қарауына қалдырғысы келеді. Бірақ би қаншама жалынғанмен, күйші байдың ауылында қалғысы келмейді. Қанша жібиін дегенімен, мына бір түскен өмірлік таңба, оны келісімге келтірмейді, бидің құл домбырашысы бо- лып жүруді ар көреді. Есжан соқыр көзін бидің қызының бер- ген жібек орамалымен таңып, қош айтысып, Жайыққа қарай жол тартады... Есжан сол жүргеннен жүріп отырып Жайыққа жетіп, ар- дақ ты анасы, сүйікті қарындасымен көріседі. Күйшінің еліне оралуы бұл аймаққа тез тарайды. Халық бұрынғысындай жи на- лып, оның күйін тыңдайды. Алыс сапардан, ауыр жолдан қайт- қан Есжан енді бұрынғы күйінің үстіне күй қосады. Ай дау, түр- ме, байдан жеген таяқ, биден көрген қорлық, туған жер, ұш қан ұяны сағынған жүрек—бәрі қосылып, домбыра ның көмейі нен күй болып төгіледі. Қаумалап отырған әлеуме тіне Есжан: —Елге аман-есен оралғаныма қуанамын, сендерді көріп, алдарыңа күй тартқаныма мақтанамын, өмірдің талай тас өт- келін кештім, талай ауыртпалықты да бастан өткіздім, сендер- ден кеткенде Есжан едім, енді бір көзді бидің ашуы алып, «Соқыр Есжан» болдым, оған налымаймын, халқым тұрғанда, он саусақтың өнері тұрғанда Есжан әлі де Сіздермен бірге бо- лады, болаттай бір күй шығып та қалып еді, соны тыңдаңыз- дар,—деп домбырасын тарта жөнеледі. Сондағы Есжанның сол са парда шығарғаны—«Соқыр Есжан» күйі екен деседі. жүктеу/скачать 1.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|