Основные направления внешней политики РК

В конце 2001 г. был утвержден «Стратегический план развития Республики Казахстан» до 2010 г., и определены важнейшие приоритеты по двенадцати направлениям социально-экономической политики «на рубеже нового этапа социально-экономической модернизации и политической демократизации» [6]. В этом смысле оправданно желание видеть Казахстан страной, развивающейся в соответствии с глобальными экономическими тенденциями, занимающей в системе мирового хозяйства пусть небольшую, но свою конкретную «нишу», и способной «быстро адаптироваться к новым экономическим условиям».

В 2006 г. был взят курс на вхождение в число 50-ти наиболее конкурентоспособных и динамично развивающихся государств мира. Предполагается дальнейшая модернизация и диверсификация отечественной экономики, реализация около 80-ти инвестиционных проектов. При этом заметно диверсифицировалась география внешней торговли, которая в первые годы независимости в основном включала Содружество Независимых Государств. На первое место в 2005 г. вышли государства-члены ЕС, Россия, Швейцария и Китай, а в структуре товарооборота Казахстана произошли заметные изменения [7]. Это свидетельство тому, что «сегодня Казахстан успешно интегрируется в мировую экономику. Наша республика заключила торгово-экономические соглашения с более чем 60 странами, осуществляет экспортно-импортные операции со 177 государствами мира». Для реализации транзитного потенциала страны была принята Транспортная стратегия до 2015 г., в соответствии с которой Казахстан становится крупным трубопроводным, железнодорожным, автомобильным, морским и воздушным транспортным «узлом» Евразии.

По словам Н. Назарбаева, «наша страна ежегодно демонстрирует 10-ти процентный рост экономики. Высокие темпы роста экономики позволяют нам планировать уже в 2008 г. двукратное увеличение ВВП по сравнению с 2000 г., а к 2015 г. - в три раза» [8].

В 2009 г. несмотря на мировой кризис, продолжает присутствовать оптимистическая уверенность в том, что «трудности переживаемого нами периода … наше будущее зависит от дальнейшей модернизации экономики и развития базовой инфраструктуры. Мы продолжим финансирование и реализацию действующих перспективных инвестиционных проектов» [9].

Интеграции Казахстана в глобальную экономику способствует участие в многосторонних экономических проектах международных экономических объединений и ассоциаций. Если в 2001 г. ставился вопрос о недостаточном использовании возможностей интеграционных процессов и региональных объединений и вместе с этим ограниченность политики «экономической экспансии в СНГ», то в 2005-2006 гг. устойчивое значение получает Евразийское Экономическое Сообщество (ЕврАзЭС) и формирование Единого Экономического Пространства (ЕЭП). Уже в 2009 г. в качестве приоритетного направления внешней политики РК названо «активное продвижение региональной интеграции в ЕврАзЭС и создание в его рамках Таможенного Союза» совместно с Россией и Беларусью.

Ближайшей перспективой и важным приоритетом названа успешная интеграция Казахстана в мировую экономику. В стратегических интересах РК стоит «скорейшее вступление в ВТО как основа качественного прорыва в экономическом развитии страны». В этом смысле Президент РК неизменно подчеркивает важность сотрудничества со странами, которые выступают партнерами Казахстана, оказывают всемерную поддержку внутренним реформам, процессу вступления в ВТО, поддерживают инициативы Казахстана на международной арене.

В приоритетах внешней политики РК, о чем было заявлено в декабре 2008 г., традиционно остается «двустороннее сотрудничество» с окружающими Казахстан государствами-соседями. Одним из главных приоритетов на традиционной ежегодной встрече Президента страны с главами дипломатического корпуса, аккредитованного в РК, названо «укрепление союзнических отношений с Российской Федерацией» и «углубление стратегических связей с КНР» [10].

Казахстанско-российский вектор внешней политики подразумевает высокий уровень сотрудничества. Его достижению способствует конструктивный диалог, учет взаимных интересов в политической и экономической сфере. Важное место в двусторонних отношениях занимают совместные проекты в сфере энергетики, транспорта и космоса. Товарооборот между РК и РФ в 2007 г. достиг 16 миллиардов долларов и вырос за один год почти на 25%.

На основе конкретных двусторонних инициатив и договоренностей выступают перспективы успешной реализации политики безопасности совместно с Китайской Народной Республикой. Как с Россией, так и с Китаем снята напряженность в вопросе делимитации границ, с обеими странами Казахстан подписал и ратифицировал исторические договоры, впервые юридически оформившие государственную границу Казахстана с Россией и Китаем. В отношениях с Китаем также стоит задача по увеличению торгового оборота до 10-ти млрд. долларов к концу 2010 г. И Россия, и Китай названы в приоритетах сотрудничества с Казахстаном не только в двусторонних контактах.

Примером сбалансированности и в тоже время активности во внешнеполитических действиях выступают отношения Казахстана с Китаем, когда двусторонний уровень подкреплен многосторонними контактами в решении региональных и даже глобальных проблем. Совместная «активная деятельность» в сфере безопасности в рамках ШОС сближает Казахстан с Россией и с Китаем, найдено взаимопонимание по вопросам укрепления региональной безопасности и взаимовыгодного экономического сотрудничества, включая согласование правовых вопросов, область миграции и др. В данном направлении казахстанская сторона предлагает расширить Диалог по сотрудничеству в Азии.

В 2009 г. намечено «расширение стратегического партнерства» с США, в казахстанско-американских отношениях наши страны сближают вопросы взаимодействия по обеспечению в целом международной безопасности, включая энергетическую стабильность, вопросы взаимодействия в борьбе с терроризмом и религиозным экстремизмом.

С Европейским Союзом Казахстан также сближает общая заинтересованность региональной и международной безопасности, сотрудничество в области экономики, социального и культурного развития, в проведении инвестиционной деятельности, крупных международных проектов, привлечения в Казахстан передовых технологий и знаний. С 2007 г. для Центральной Азии действует конкретная и цельная Стратегия ЕС, ответным шагом явилась Государственная программа «Путь в Европу», утвержденная Президентом Казахстана в
2008 г. с целью активизации связей с европейскими странами и Европейским Союзом, сотрудничество с которым выходит на уровень стратегического партнерства.

Таким образом, крупные направления внешней политики РК включают измерения глобального и регионального масштаба – Россия, Китай, США, Европейский Союз. Вместе с ними немалое значение имеют отношения со странами исламского мира в Азии и на Ближнем Востоке.

Следует назвать ряд международных инициатив Казахстана, которые направлены на снижение потенциала угроз региону и национальной безопасности, а также усилению имиджа страны во внешнем мире.

Противостоять существующим угрозам XXI века – «распространение нестабильности и религиозного экстремизма в регионе», «непрекращающийся наркотрафик, в центре которого оказался Казахстан, «международный терроризм», эпидемии и эпизоотии возможно только совместными действиями с ведущими странами мира. Это ясно всем. Но то, что в конце января 2005 г. в Алматы проводилось выездное заседание Контртеррористического комитета Совета Безопасности ООН, и в нем приняли участие руководители 40 международных организаций, где обсуждали проблемы мировой безопасности, стало уникальным событием для страны и для ЦА. Казахстан, предоставивший саперный отряд в рамках коалиции по стабилизации ситуации в Ираке, получил опыт международного участия военных за пределами страны, но оно, скорее исключение.

Заметим, многовекторный подход внешней политики предполагает прежде всего диалоговый формат.

Так, в сфере внешней безопасности обозначен еще один приоритет – это конструктивный диалог в рамках Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии (СВМДА). Развитие данного объединения продвигается на весь азиатский континент с учетом двух составляющих – безопасности и социально-экономического сотрудничества, продолжается укрепление его организационных структур, принят важный документ «Каталог мер доверия» для государств региона. Участники и наблюдатели Совещания уже высоко оценили деятельность Казахстана, который в 2008 г. являлся Председателем СВМДА, в долгосрочной перспективе СВМДА может стать новой региональной организацией по сотрудничеству и безопасности в Азии.

Председательство РК в ОБСЕ в 2010 г. уникальное явление, обязывает с особой ответственностью относиться к демократическому процессу, социальной и политической модернизации страны, поскольку именно эти вопросы вызывали долгие споры относительно места и роли Казахстана в Организации. Казахстан «надеется придать новый импульс деятельности ОБСЕ, так как она и сегодня остается оптимальной платформой для решения вопросов по укреплению общей архитектуры безопасности на евро-атлантическом пространстве» и для формирования Евразийского пояса безопасности. Казахстан в период Председательства намерен реализовать идею созыва саммита ОБСЕ, уже приступил к определению конкретных приоритетов председательства с учетом динамично меняющейся международной обстановки, будет стремиться обеспечить соблюдение принципов и стандартов ОБСЕ.

На Конференции, проходившей впервые в Астане в октябре 2008 года под названием «Общий мир: прогресс через разнообразие», присутствовали руководители внешнеполити-ческих ведомств стран Запада и мусульманского мира. Еще раз была подтверждена «востребованность подобной диалоговой площадки» и по предложению Н. Назарбаева «Астанинская декларация» послужила «практической основой для построения политического диалога на высшем уровне».

Казахстан подтверждает свою готовность быть одним из центров межкультурного и межконфессионального диалога на международном уровне. Было заявлено о возможностях Астаны стать площадкой Евразии, где происходит «сближение Востока и Запада по ключевым проблемам современного мироустройства», направленное на «создание мира без разделительных линий и свободного от центров силы, без вмешательства во внутренние дела и навязывания политических установок» [11].

Международная инициатива Казахстана становится формой так называемого диалога цивилизаций с целью обеспечения толерантности, межконфессионального и межкультурного согласия. Так, Съезд лидеров мировых и традиционных религий в июне 2009 г. проводился в Астане в третий раз под эгидой ООН. Страны Востока, по словам Посла Азербайджанской Республики в РК Лятифа Сейфеддина оглы, поддерживают усилия Казахстана, направленные на «развитие толерантности и взаимопонимания между религиями и культурами, межнационального согласия, терпимости и экономического роста».

Понятно, что в ходе 62-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН была поддержана инициатива Казахстана о провозглашении 2010 года «Международным годом сближения культур», была принята резолюция.

В этом же ключе предстоящее Председательство РК в министерской конференции ОИК в 2011 г. поставлено в качестве внешнеполитического приоритета Казахстана. Это будет еще одна возможность укрепить отношения с ведущими государствами этой организации и уникальный шанс расширить и углубить открытый диалог между различными цивилизациями и религиями Востока и Запада.

С другой, транзитно-коммуникационная связь между Европой и Азией, имеющая точки пересечения на территории Казахстана, находится и в фокусе геополитических интересов ведущих держав: ЕС-Россия-Казахстан-Китай-Япония и др. Казахстан уже в 2005 г. заявлял о перспективе укрепления своих транзитных возможностей, «став поставщиком ценных на мировом рынке товаров – нефти, газа, руды и сельскохозяйственного сырья. Уже видны контуры новых нефтегазопроводов, авто- и железных дорог XXI века, которые идут примерно по маршрутам древнего Шелкового пути».

Тенденция к соперничеству за обладание удобными каналами транспортировки энергетических ресурсов в ЦА и Закавказье, а тем самым за экономическое доминирование в Центральной Азии, заставляет Казахстан и другие страны региона сделать тот правильный выбор, который позволил бы им преодолеть и кризисные годы, и может занять правильную позицию по отношению к этой глобальной геоэкономической проблеме.

Сегодня в условиях мирового экономического кризиса центральноазиатские государства делают упор на национально значимых приоритетах. Казахстанская политика нацелена на дальнейшую модернизацию экономики и развитие базовой инфраструктуры. В 2009 г., по словам Президента РК, продолжится финансирование и реализация действующих перспективных инвестиционных проектов. Прежде всего, это модернизация нефтеперера-батывающих заводов. Вместе с тем в 2009 г. планируется начало строительства магистрального газопровода «Бейнеу-Бозой-Акбулак», реконструкция автодорожного транзитного коридора «Западная Европа-Западный Китай», начата подготовительная работа. В реализации данного проекта будут работать 5 тысяч человек, а в 2010-2012 годах - до 50 тысяч человек. «Это будет артерия, которая сделает Казахстан транзитным коридором от Европы в Азию» [12].

Таким образом, внешняя политика страны в ее концептуальном измерении и в намеченных приоритетах заявляет о Казахстане как о евразийском факторе международных отношений. Несмотря на то, что на протяжении последнего десятилетия важнейшие приоритеты внешней политики РК остаются неизменными, казахстанское руководство вполне прагматично стремится диверсифицировать свои отношения, налаживать широкое сотрудничество и проявлять дипломатическую активность через многовекторный курс.

При этом амбициозные инициативы соизмеряются с экономическим потенциалом и политическими возможностями. Только активная, разносторонняя и сбалансированная внешняя политика Казахстана способна противостоять вызовам XXI в. и обеспечить долгосрочные национальные интересы.

2 См.: Токаев К. К. Выступление Министра иностранных дел РК на конференции «Стратегия Казахстан–2030 в действии». Астана, 11 октября 2005 г. // http://www.mfa.kz/rus

3 Концепция внешней политики требует адаптации к современным условиям // Казахстанская правда, 21 февраля 2001 г.; а также Концепция внешней политики. 15 марта 2001 г. // Kazakhstan today. 16 марта 2001 г.

4 См.: Токаев К.К. Под стягом независимости. – Алматы: Бiлiм, 1997; а также Выступление Министра иностранных дел К. К. Токаева на конференции «Стратегия Казахстан-2030 в действии», 11 октября 2005 г., Астана // http://www.mfa.kz/rus

5 Из интервью автора статьи с Государственным министром МИД ФРГ Гернотом Эрлером, Берлин, 31 июля 2008 г.

6 Стратегический план развития Республики Казахстан» от 4 декабря 2001 г. // Казахстанская правда. 5 декабря 2001 г.

7 Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана, 18 февраля 2005 г. // http://www.akorda.kz/

8 Выступление Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева на встрече с иностранным дипломатическим корпусом. 11 декабря 2007 г. // www.kazembassy.com.ua/kaz/china

9 Через кризис к обновлению и развитию. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. 6 марта 2009 г. // http://www.akorda.kz/

10 Ежегодная встреча Президента Н.А. Назарбаева с главами дипломатического корпуса, аккредитованного в Республике Казахстан. Аккорда, 10 декабря 2008 г. // http://www.akorda.kz/www/www_akorda_kz.

12 Через кризис к обновлению и развитию… 6 марта 2009 г. // http://www.akorda.kz/

Көрші мемлекеттерде орын алған ірі саяси қоғамдық оқиғалар бір-біріне әсер етпей қоймайды. Мұндай әсерлері көрші екі елдің бір-біріне деген саяси көзқарастарына немесе экономикалық өміріне белгілі дәрежеде өзгеріс жасап отырады. Ендеше, оның нақтылы мысалдарына тоқталайық.

1916 жылы Қазақстанда орын алған ұлт-азаттық көтерілісі патшалық Ресейдің жаныштауына ұшыраған кезде, Қытай шекарасын асып Шынжаң жеріне 300 мыңдай қазақ босқындары барды. Оларға қытай үкіметі: «Ресей қазақтарының Қытай жеріне қашып келуі – орыстардың оларды қырғындауынан бой тасалау екен. Егер оларға әскер жұмсап шабуыл жасайтын болсақ, онда олар барар жер таппай тәуекелшілдікке басып, жеріміздің тас-талқанын шығаруы сөзсіз... Оның үсіне Ресейден келген қазақтар көп, біздің Тарбағатайдағы әскерлеріміз аз, оларға шабуыл жасағанның өзінде, олардан басым түсіп жеңіске жете қоюымыз неғайбыл. Онда мемлекетіміздің абыройына нұқсан келтіреміз, сондай-ақ ол соғысты тоқтату қиынға соғады. Қысқасы, Ресей қазақтарын қыруға да, бағуға да болмайды. Оларды тек кері қайтарудан басқа шара жоқ» (Ян Цэзньсинь. Bu guo zhai wen du - Өткен жазбалар толықтамасы. 1917 ж. 7 қазан, телеграмма. – Н.Мқұаметханұлы. ХХ ғасырдағы қытайдың тарихи үрдісіндегі қазақтардың әлеуметтік дамуы. –Алматы: Қазақ университеті, 2006. - 126-127 бб.) деген көзқарас ұстанды.

Шынжаң үкіметі Ресейде (1918-1920 жж.) орын алған Азаматтық соғысқа бейтарап тұру саясатын ұстанып, Пекин өкіметінің ақтарға болысып қызылдарға қарсы тұру бұйрығын атқармады. Бірақ ақ патшаның соғыста жеңілген атамандары Дутов пен Анненков 30 мыңдай әскерін бастап Қытай шекарасын бұзып өтіп Тарбағатай мен Ілеге барып, Шынжаң қоғамына қауіп төндірген кезде, Шынжаң үкіметі белсенді түрде Кеңестік Түркістан өкіметімен байланысқа шығып, Кеңестік Қызыл армияның Шынжаңға барып ақтарды жоюына жағдай жасады.

Шынжаңның генерал-губернаторы Яң Зыңшин (Ян Цэзньсинь) Пекинге өзінің ұстанған сыртқы саясатын түсіндіргенде: «Аспан мен жердегі, ғаламдағы сансыз заттарды байқап отырсаң, әрінің де күн өткен сайын жаңарып бара жатқанын байқайсың. Ескілері тозып өшкіндеп, жаңалары жеңіп көркейіп келеді. Ертеде де, қазірде де, Қытайда да және шетелдерде де осылай. Ресейдегі ескі партияның бұрынғы қалпына енді қайтып бара алмайтындығын губернатор (өзін меңзеп отыр – Н.М.) осы қашқын әскердің келуінен әлдеқайда бұрын мөлшерлеген болатын. Сондықтан үкімет Ұлыбритания, Жапония және Франция Одақтастары ескі партияға көмектесіп, жаңа партияға шабуыл жасауды дәріптегенде Шынжаң ғана бейтарап тұру саясатын қолданды. Шынжаңның қоғамдық тәртібінің орнықты болуының механикалық сыры осында жатыр емес пе?!» (Ян Цэзньсинь. Bu guo zhai wen du - Өткен жазбалар толықтамасы.1-ші жинақ, 39 б. – Н.Мұқаметханұлы. Қытайдағы қазақтардың қоғамдық тарихы /1860-1920/. – Алматы, ҚАЗақпарат, 2000. - 238-239 бб.), – деп жазған. Айтса айтқандай, Шынжаң үкіметінің 1916-1921 жылдардағы Қазақстанда орын алған оқиғалардың Шынжаңға қатысты болған күрделі мәселелерге дұрыс көзқарас, тура саяси шаралар қолданғандығын қоғамдық тарихи тәжірибе айғақтады.

Жин Шурін (Цзэнь Шужэн) Шынжаңды басқарған бес жыл (1928-1933 жж.) Шынжаңның әлеуметтік-экономикалық жағдайы өте нашар күйде тұрған еді. Сондықтан Шынжаң үкіметі Қазақстанды Кеңес Одағымен сауда жасауды жүзеге асыратын, әртүрлі техникалық машиналар алып тұратын көрші көлке, өздеріне техник-инжинерлер жібере алатын және кәсіби мамандар дайындап беретін, ауыл шаруашылығы мен мал шаруашылығын жаңартуға көмек көрсететін дамыған аймақ деп санады. Осы негізде олар 1931 жылы «Шынжаң-Кеңес Одағы уақытша сауда шартына» қол қойып, Қазақстанмен кең көлемде экономикалық сауда жасады.

Ал Шың Шысай (Шэн Шицай) басқаруындағы Шынжаң үкіметінің (1933-1944 жж.) Қазақстанға, Кеңес Одағына көзқарасы құбылмалы болды. Шың Шысайдың саяси төңкеріс арқылы билікке келген кезі - Шынжаңның саяси жағдайы өте күрделі жағдайда тұрған мезгіл болатын. Сондықтан ол алыстағы Пекинге арқа сүйеуден гөрі, жақындағы Кеңес Одағымен ынтымақтасып өз билігін нығайтуды жөн санады. Сөйтіп, ол Кеңес Одағының Қазақстаннан барған Қызыл армиясының көмегімен өзінің саяи қарсыласы дүнген генералы Ма Чжунинның екі реткі шабуылын талқандады. Сондай-ақ ол Кеңес Одағының әскери кеңесшісі Малинковтың жетекшілігімен Шынжаң армиясын қайта құрып, оны Кеңес Одағының қару-жарақтарымен жасақтады. Кеңес Одағынан барған генерал-майор Претхоткиннің (Бао Гониң) жетекшілігімен Шынжаң қоғам қауіпсіздік органын құрып, өз билігін нығайтты.

Әрине, Кеңес Одағының Шынжаң үкіметіне жан-жақтылы көмек көрсетуде көздеген өз мақсаты болды. Оны Кеңес Одағының дипломаты Стомониянковтың 1936 жылы 9 желтоқсандағы сөзімен айтқанда: «Кеңес Одағы Шынжаңдағы Қытай билігіне назар аударады, өйткені Жапония және басқа империялистік мемлекеттердің ықпалын ол өлкеге өткізбеуді көздейді. Кеңес Одағының Шынжаңдағы мүддесі тек осы ғана болған еді».

Бірақ халықаралық жағдайдың өзгеруіне байланысты Шынжаң үкіметінің Кеңес Одағына көзқарасы да өзгерді. 1942 жылы Шынжаңның генерал-губернаторы Шың Шысай Кеңес Одағын фашистік Германиямен соғыста жеңіледі деп межелеп, Кеңес Одағына қарсы саясат жүргізді. Шынжаңға Кеңес Одағынан барған әскери саяси және экономика мен техника саласындағы мамандарды күштеп кері қайтарып, Гоминьданның, АҚШ пен Ұлыбританияның саяси күштерін Шынжаңға енгізді. Бұған жауап ретінде Кеңес Одағы Шынжаңда «Үш аймақ революциясын» қозғап, 1949 жылға дейін Шынжаңның жартысын, яғни Тянь-Шаньның батыс-солтүстік бөлігін өзінің бақылауында ұстады. Бұл кезде Қытайдың Гоминьдан үкіметі Қазақстанды немесе Кеңес Одағын өзінің Шынжаңдағы саяси билігіне қауіп төндіруші сыртқы күш деп қараса, Қытай Компартия өкіметі керісінше, оларды өздерін қолдаушы ел деп санады.

1949 жылы Қытай Компартиясы Азаматтық соғыста жеңіске жетіп, Қытай Халық Республикасын құрды. Оны бірінші болып Кеңес Одағы таныды және дипломатиялық қатынас орнатты. ҚХР социалистік лагерьге қосылып, КСРО-ның үлгісінде социалистік құрылыс жүргізді. «Кеңес Одағының бүгіні – біздің ертеңіміз» деп, оларды «аға» атады. Қазақстанды Шынжаңның социалистік құрылысына жақыннан жәрдем беретін Кеңестік Республика деп санады. Іс жүзінде солай да болды.

Бірақ 1956 жылдан бастап ҚХР мен КСРО-ның оттай ыстық сүйіспеншіліктері салқындай бастады. Екі елдің идеологиялық пікір алауыздығынан басталған айтыс-тартыстар 1961 жылы КСРО-ның ҚХР-ға көрсетіп жатқан экономикалық көмектерін кенеттен тоқтатты, оған Қытайдағы ашаршылық қосылып, оның ақыры 1962 жылы «29 мамыр шекара оқиғасының» (Іле-Тарбағатай шекарасынан жүз мыңдаған тұрғындардың Қазақстанға қашып өту оқиғасы) орын алуына апарып соқты. Содан бастап ҚХР-КСРО қатынастарының сипаты достықтан жауласуға ауысты. Сонымен, Қазақстан Кеңес Одағының құрамындағы республика ретінде Қытайға, әсіресе Шынжаңға өте қауіпті аймақ болып саналды. Қытайдағы қазақ тұрғындары күмәнді, сенімсіз адамдар қатарында қаралды. Қытай Компартиясының төрағасы Мао Цзэдун: «Шынжаңға басты қауіп – Кеңес Одағы ревизионизмшілдерінен келеді», - деп, елді «үңгірді терең қазып, астықты мол жинап, соғысқа дайындалуға» үндеді. Ал Шынжаң үкіметі болса, «Шынжаңға Хуан шияң туандар (huan xiang tuan – Қытайдан Қазақстанға қашып өтіп кеткендер) шабуыл жасап келеді» деп, ешқандай негізсіз елді дүрліктіріп, Қазақстанды қауіпті ошақ етіп көрсетті. Шекараны құс ұшпастай қатаң бақылауда ұстады.

ҚХР-КСРО қатынастары 1985 жылдан кейін біртіндеп жақсара бастады. Екі елдің шекара бойы сауда байланыстары ақырындап қалпына келе бастады. Бірақ Кеңес Одағы ыдырай бастаған жылдары Қытай үкіметі Қазақстаннан қауіптенді. Өйткені кейбір ғалымдар Шынжаң үкіметін «Егер Кеңес Одағы бірден тарап кететін болса, ұлтаралық қақтығыс алдымен Қазақстанда орын алады да, жүз мыңдаған босқындар Қытай шекарасынан өтіп келеді» деп сендірді. Бірақ олардың бұл болжамы болмай қалды. Кеңес Одағы ыдырады, Қазақстан тәуелсіздігін алды. Бірақ ұлтаралық қақтығыс Қазақстанда болмады. Болмауының басты себебі, қазақ халқының кеңпейілділігі мен жоғары деңгейдегі мәдени сапасы және оған жетекшілік еткен Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың салиқалы саясаты еді.

Содан бері Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел ретінде Қытай Халық Республикасымен дипломатиялық қатынасты үрдіс дамытып келеді. Екі елдің ұлттық мүддесінің тоғысу деңгейінің жоғарылай түсуіне байланысты, екіжақты қатынастың сапалық деңгейі де биіктеп келеді. Атап айтқанда, екі ел басшыларының 2002 жылы «Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасында тату көршілік, достық және ынтымақтастық туралы Шартқа» қол қоюы және 2005 жылы «Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасында стратегиялық әріптестікті қалыптастыру жөніндегі Бірлескен Декларацияға» қол қоюы – екі ел қатынастарының жоғары деңгейге көтерілгендігін көрсетеді.

Аталған құжаттар арқылы Қытай Халық Республикасы Қазақстан Республикасын өзінің стратегиялық әріптесі деген саяси концепция қалыптастырғандығы айқындалды. Міне, бұны Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың салиқалы сыртқы саясатының тарихи жетістігі деп бағалаймыз. Сондай-ақ оны Қытайдың Қазақстанға ұстанған саяси концепциясының тарихи өзгерісі деп санаймыз.

Демек, Қытайдың Қазақстанға деген саяси көзқарасының тарихи өзгерістерінен, тәуелсіз мемлекет құру және салиқалы сыртқы саясат жүргізу – біздің ұлтымызға, мемлекетімізге Қытай үкіметінің (Қытай ғана емес, әлем елдерінің де) дұрыс көзқарас, тура мәміле жасауының негізі екендігін атап айтқымыз келеді.