Мектеп жасына дейінгі баланың танымдық тілдік құзыреттіліктерін заттық дамыту ортасының маңызы

Тіл әрекеті танымсыз, баланың айналадағы әлемді игерусіз мүмкін емес.

Пәндік - дамытушылық орта - бұл бала әрекетінің материалдық объектілер жүйесі, оның рухани және дене тәрбие дамуының функциональді модельдік мазмұны. Байытылған орта бұл бала әрекетінің әртүрлілігін қамтамасыз ететін әлеуметтік және пәндік құрал бірлігі.

МДМ-де баланың танымдық - сөздік дамуының қалыптасуы.

Дұрыс тілдің қалыптасуы мектепке дейінгі білімнің негізгі бір міндеті болып табылады. Бірақ та соңғы бірнеше жылдағы тәжірибелік жағдайдың динамикалық анализі бойынша мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу ақауларының саны жыл сайын өсіп келеді.

Бүгінгі күнде - бейнелік, синонимдерге, толықтауышқа және сипаттауға бай мектепке дейінгі жастағы балардың тілі - өте сирек болып табылады. Балалардың тілінде көптеген мәселелерге толы. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың тіл дамуына педагогикалық әсерлер - өте қиын жұмыс. Балаларды байланыса, ретпен, өзінің ойын грамматикалық дұрыс айтуға,айналадағы өмірдегі әр түрлі оқиғаларды айтуға үйрету керек.

Жақсы тіл - баланың жан - жақты толық дамуындағы маңызды шарты болып табылады. Баланың тілі неғұрлым бай және дұрыс болса, соғұрлым оған өз ойын айтуға жеңіл, оның айнала әрекетін тану мүмкіндіктері кең болады. Сондықтан баланың тілінің уақытылы қалыптасуын ойлау керек.

Тілдің әр түрлі ақаулары қандай да дәрежеде болмасын баланың мінезі мен әрекетінде көрінуі мүмкін. Жаман сөйлейтін балалар, өзінің жетіспеушіліктерін түсіне келе, жабық, ұялшақ болып, батыл болмайды. Баланың дыбыстар мен сөдерді сауаттылыққа үйрету кезінде дұрыс айтпауы, сонымен қоса жазу тілі де ауызша қалыптасады, ауызша сөйлеудің жетіспеушіліктері баланың үлгерімін төмендетеді.

Танымдық - сөздік дамудың маңызды міндеті:

• 
  Ойлау әрекетінің дамуы.
  
• 
  Өзінің тәжірибесін ұғыну бойынша міндеттерді шешу процессіндегі әлем суретінің толық қалыптасуы.
  
• 
  Сенсорлық даму.
  
• 
  Ойлау әрекетінің белсенділік қабілетінің қалыптасуы.
  
• 
  Туған тілімен танысу.
  
• 
  Тілдің қалыптасуы.
  

Міндеттерін шешуі:

• 
  Диалогтік тілдің, оның сауаттылық жағынан жаңартылуы.
  
• 
  Балалардың сөздік қорын белсендету мен кеңейту.
  
• 
  Ауызша және жазбаша құралдарды қолдана отыра тіл мәнерлілігін дамыту.
  

Балалардың толық танымды - сөздік дамуы үшін жағдайын құру қарастырады: МДМ дамытушылық пәндік - танымдық ортамен қамтамасыз ету; тәрбиешілер мен жеке мамандардың бала әрекетінің барлық түрінде балалардың тілдік дамуындағы мақсатты жұмыс жасау; мектепке дейінгі жастағы балалардың тіл дамуы туралы сұрақтары жайында педагогтардың кәсіби шеберліктерін жоғарылату; баланың ауызша тілінің жағдайын зерттеу; ата - аналардың балалардың тіл дамуына қатысу.

Баланың толық танымдық - сөздік дамуы үшін бір жағдайы МДМ дамытушылық пәндік - кеңестік ортамен қамтамасыздандыруды қарастырады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық дамуы пәндік - дамытушылық ортада сәтті қалыптасады.

Мектепке дейінгі педагог дамытушылық орта деп табиғи жағдай, әртүрлі сенсорлық тітіркендіргіштер мен ойын материалдарымен тиімді ұйымдастрылған, байытылған ұғымды түсінеді. Осы ортада топ балаларының белсенді танымдық-шығармашылық әрекетін қосуға болады.

МДМ сөздік дамытушылық ортаның негізгі құрамы ретінде келесілерді белгілеуге болады:

• 
  Педагог тілі
  
• 
  Бала тілінің жан - жақты тәсіл мен әдістер
  
• 
  Әр топқа арнайы құрал - жабдықтар
  

Е.И.Тихеева айтқандай - баланы бос қабырғанын ортасында сөйлете алмайсын. Топтық кеңістікті бойыта педагогтар біріншіден топта бала қозғалу, таным, үлкендермен және құрдастарымен әңгімелесу деген сияқты маңызды сұраныстарын қанағаттандыруларын ойластыу керек. Топ заманауи ойындармен, дидактикалық құралдармен жабдықталу тиіс.

Пәндік - дамытушылық орта - бұл бала әрекетінің материалдық объектілер жүйесі, оның рухани және дене тәрбие дамуының функциональді модельдік мазмұны. Байытылған орта бұл бала әрекетінің әртүрлілігін қамтамасыз ететін әлеуметтік және пәндік құрал бірлігі.

Айналадағы орта баланың өзгешелігін дамыту, бейімін, қызығушылығын, белсенділік денгейін есептеу мүмкіндігі ретінде қарастырылады.

Топтағы дамытушылық ортаның құру принциптері:

• 
  «Әсерлеудегі қалып,ара-қашықтық» принципі, үлкен мен баланың «көзбе көз» сөйлесу үшін кешенді ұйымдастыруға бейімделген. «Жекешелену» бұрышы арқылы жүзеге асатын, баламен тиімді байланысты құруға мүмкіндігін туғызу.
  
• 
  «Белсенділік» принципі, «үй», «құрылыс», «гараж», «спорт» бұрыштарында жүзеге асыратын, өзінің пәндік айналасын құруға қатысу жолымен балалар мен үлкендерде оны көрсету мен қалыптастыру.
  
• 
  «Қалыптық - динамикалық» принципі, балалардың «талғамы, көңіл - күйі, бала мүмкіндіктерінің өзгеруіне» байланысты айналадағы ортаны құру мен өзгерту жағдайын жасауға бейімделген.
  
• 
  «Аймақтаудың иілгіштігі мен жинақтау» принципі, бос уақытта бір біріне бөгет жасамай, бір уақытта бірнеше әрекет түрімен айналысуға мүмкіндік беретін, белсенділік айналасын тікелей құруға мүмкіндігін жүзеге асырады. Тек аймақтық бұрыштарда: «үй», «аурухана», «құрылыс», «изо-әрекет», «гараж».
  

МДМ-де дамытушы пәндік ортаны тиімді құру мақсатында барлық топтарда тіл белсенділігі орталығы безендірілу керек. Олардың мазмұнына белгілі талаптар құрылу тиіс.

Педагогтармен тіл ойындары мен сабақты ұйымдасытру үшін әр түрлі тәжірибелік материал жүйеленген және жинақталған болуы керек: картотека мен артикуляциялық гимнастика, кешенді саусақ ойындары, дұрыс сөздік тыныс алуының дамуы үшін ойындар мен ойыншық құралдары, тематикалық альбомдер, белсенді және белсенсіз сөздікті байыту үшін ойындар, тіл құрылымының дұрыс салауаты құрылған, ұсақ моторикасы мен фонематикалық естуді дамыту үшін құралдар.

Дамытушылық пәндік - кеңестік ортаны тиімді құру мақсатында, балаға өзіндік әрекет жасауға мүмкіндік беретін топтарда танымдық - сөздік бұрыш безендірілген. Тіл ойындары мен сабақты ұйымдастыру үшін әр түрлі тәжірибелік материал жүйеленген және жинақталу керек: картотека мен артикуляциялық гимнастика, кешенді саусақ ойындары, дұрыс сөздік тыныс алуының дамуы үшін ойындар мен ойыншық құралдары, тематикалық альбомдар, белсенді және белсенсіз сөздікті байыту үшін ойындар, тіл құрылымының дұрыс салауаты құрылған, ұсақ моторикасы мен фонематикалық естуді дамыту үшін құралдар.

Балалар өзіне ертегі кейіпкерлерінің рөлін алғандай, тәрбиеленушілердің диалогтік тілін дамытуға үстел театры алыну керек. Мысалыға, «Буратино», «Үш аю», «Үйшік». Топтарда ойын құралдары, көрнекілік ойыншық және демонстрациялық материалдар болу тиіс. Сюжеттік - ролдік ойындар «Аурухана», «Отбасы», «Автобус» өткізу үшін керекті жағдай жасалу керек.

Ең тиімді түрі ретінде біз ойын - сабақтар, жекешелеме сабақтарды қолданамыз. Әр сабаққа шығармашылық түрде қараймыз, оны тиянақты дайындаймыз, көп көрнекілік материалдарды, көп ойындар мен ойын жаттығуларын қолданамыз. Қозғалыс белсенділігі, драматизация элементтерін қолдану, сабақты жанды, қызықты, нәтижелі өткізу.

Сонымен қатар әр түрлі білім беру құралдары қолданылады: мәтіндер (әңгімелер, ертегілер, жұмбақтар, тақпақтар); балаларды әр түрлі заттармен, табиғат пен құбылыстар, жануарлар мен өсімдік өмірімен, адамдардың қарым - қатынасы, грамматикалық құрылыстар жайлы түсініктермен ғана таныстырмай, баланың өзімен осыны саналы түрде қолданылғанына қол жеткізу.

Пәндік орта ашық мінезге ие, жабық емес жүйе, ол өзгерістер, түзетулер мен дамуға көмектеседі. Тәжірибе көрсетеді: пәндік ортаны топта толық өзгерту қиын. Бірақ баланың айналасындағы пәндік әлем қандай да жағдайда толықтырып жаңарту қажет. Тек сонда ғана орта танымдық, тілдік, қозғалыс және шығармашылық белсенділігінің құрылуына көмектеседі.

Қазақстан Республикасы Павлодар қаласы әкімдігі

Павлодар қаласы Білім беру бөлімінің

«Павлодар қаласы № 44 сәбилер бақшасы»

Мемлекеттік қазыналы коммуналды кәсіпорны