Мікалай Гогаль рэвізор
жүктеу/скачать 0.49 Mb.
|
Дзея трэйцяя Пакой першае дзеі Зьява І Ганна Андрэеўна, Мар'я Антонаўна стаяць ля вакна ў тых-жа самых паставах. Ганна Андрэеўна. Ну, вось ужо цэлую гадзіну не дачакаемся, а ўсё ты із сваім дурным жамонствам: зусім надзелася, не! яшчэ трэба поркацца... Ня слухаць-бы яе зусім. Гэткая дакука! Як знарок, ні душы! Як быццам-бы вымерла ўсё. Мар’я Антонаўна. Ды праўда-ж, мамуленька, часінкі за дзьве ўсё даведаемся. Ужо неўзабаве Аўдоцьця павінна прыйсьці. (Узіраецца ў вакно й скрыквае). Ах, мамуленька, мамуленька! нехта йдзе, вунь, на канцы вуліцы. Ганна Андрэеўна. Дзе йдзе? У цябе вечна якія-небудзь фантазіі. Ну але, ідзе. Хто-ж ідзе? Невялічкага росту... у фраку... Хто ж гэта? Га? Гэта, аднак-жа, дакука! Хто-ж бы гэта такі быў? Мар’я Антонаўна. Гэта Добчынскі, мамуленька! Ганна Андрэеўна. Які Добчынскі! Табе заўсёды раптам уроіцца гэтакае... Зусім ня Добчынскі. (Махае хусткаю). Гэй, самі, хадзеце сюды! хутчэй! Мар’я Антонаўна. Праўда-ж, мамуленька, Добчынскі! Ганна Андрэеўна. Ну, вось знарок, абы толькі папярэчыць. Кажуць табе — ня Добчынскі. Мар’я Антонаўна. А што? а што, мамуленька? бачыце, што Добчынскі. Ганна Андрэеўна. Ну але, Добчынскі, цяперака бачу, — чаго-ж ты пярэчыш? (Крычыць праз вакно). Хутчэй, хутчэй! самі заціха йдзяцё! Ну што, дзе яны? Га? Ды кажэце-ж адтуль — усё ‘дна. Што, вельмі строгі? Га? муж, муж? (Крыху адступаючы ад вакна, з дакукаю). Такі дурніла: пакуль ня ўвойдзе ў пакой, нічога не раскажа! Зьява ІІ Тыя самыя й Добчынскі. Ганна Андрэеўна. Ну, скажэце на ласку: ну, ці-ж ня сорам самім? Я на саміх на адных спадзявалася, як на прыстойнага чалавека: усе раптам выбеглі, і самі туды сама за імі! і я вось, ад нікога дасюль ладу не дайду. Ці-ж ня сорам самім? Я ў саміх хрысьціла вашага Яначку й Лізачку, а самі вось як са мной абыйшліся! Добчынскі. Дальбог, кумухна, гэтак бег засьветчыць пашану, што не магу адсапнуцца. Маё шанаваньне, Мар’я Антонаўна! Мар’я Антонаўна. Дабрыдзень, Пётра Іванавічу! Ганна Андрэеўна. Ну, што? Ну, расказвайце: што й як тамака? Добчынскі. Антон Антонавіч прыслалі самім пісульку. Ганна Андрэеўна. Ну, ды ён хто гэткі? гэнэрал? Добчынскі. Не, не гэнэрал, а не паддасца гэнэралу. Такая адукацыя й важнецкія абыходкі. Ганна Андрэеўна. Га! дык гэта той самы, пра якога было пісана мужу. Добчынскі. Запраўдны! Я гэта першы выкрыў разам ізь Пётрам Іванавічам. Ганна Андрэеўна. Ну, раскажэце, што й як? Добчынскі. Ды, дзякуй Богу, усё шчасьліва. Спачатку ён прыняў быў Антона Антонавіча крыху засурова; але-ж, злаваў і казаў, што ў гасьціньніцы ўсё нядобра, і да яго не паедзе, і што ён ня хоча сядзець за яго ў турме; ды пасьля, як пазнаў бязьвіннасьць Антона Антонавіча і як бліжэй разгаварыўся зь ім, адразу-ж зьмяніў думкі і, дзякуй Богу, усё пайшло добра. Яны цяперака паехалі аглядаць богугодныя ўстановы... ато, прызнаюся, ужо Антон Антонавіч думалі, ці ня было патаёмнага даносу. Я сам таксама спалохаўся крышку. Ганна Андрэеўна. Дык-жа самім чаго баяцца? Самі-ж ня служыце. Добчынскі. Ды так, ведаеце, калі вяльможны гаворыць, пачуваеш чалавек страх. Ганна Андрэеўна. Ну, што-ж... гэта ўсё, аднак-жа, дурніна; раскажэце, які ён ізь сябе? што, стары ці малады? Добчынскі. Малады, малады чалавек, год дваццаць тры; а гаворыць зусім як стары. “Калі ласка, — кажа, — я паеду й туды, і гэнтуды...” (вымахвае рукамі) так гэта ўсё слаўна. “Я, — кажа, — і напісаць, і пачытаць люблю; ды шкодзіць, што ў пакоі, — кажа, — крышку зацёмна”. Ганна Андрэеўна. А зь сябе які ён, брунэт ці блёндын? Добчынскі. Не, болей шантрэт, і вочы такія шпаркія, як зьвераняты, гэтак да замяшаньня ажно даводзяць. Ганна Андрэеўна. Што тут ён піша мне ў сваёй пісульцы? (Чытае). “Сьпяшаюся табе паведаміць, сэрцайка, што стан мой быў вельмі жаласны; але, спадзеючыся на міласэрдзе Боскае, за два салоныя гуркі асобна й паўпорцыю ікры рубель дваццаць пяць капейкаў...” (Спыняецца). Я нічога не разумею: да чаго-ж тут салоныя гуркі й ікра? Добчынскі. А, гэта Антон Антонавіч пісалі на чорнай паперы, з насьпеху: там нейкі рахунак быў напісаны. Ганна Андрэеўна. А, але, праўда. (Чытае далей). “Але, спадзеючыся на міласэрдзе Боскае, здаецца, усё будзе на добры канец. Падрыхтуй як хутчэй пакой для важнага гасьця, той, што выклеены жоўтымі паперкамі; да абеду дадаваць ня турбуйся, бо закусім у богугоднай установе, у Арцёма Піліпавіча, а віна накажы якболей; скажы купцу Аўдуліну, каб прыслаў самалепшага, а не, дык я перапару ўвесь ягоны склеп. Цалуючы, сэрцайка, тваю ручку, застаюся твой Антон Сквозьнік-Дмуханоўскі...” Ах, Божа мой! гэта, аднак-жа, трэба якхутчэй! Гэй, хто там? Міхалка! Добчынскі (бяжыць і крычыць празь дзьверы). Міхалка! Міхалка! Міхалка! Міхалка ўваходзіць. Ганна Андрэеўна. Слухай адно: бягай да купца Аўдуліна... чакай, я дам табе пісульку (сядае да стала, піша пісульку і тымжачасам гаворыць): гэтую пісульку ты аддай хурману Сідару, каб ён пабег да купца Аўдуліна і прынёс адтуль віна. А сам пайшоў зараз агледзь добранька гэты пакой для гасьця. Там паставіць ложак, мыцельнік і іншае. Добчынскі. Ну, Ганна Андрэеўна, я пабягу цяпер якхутчэй зірнуць, як там ён аглядае. Ганна Андрэеўна. Ідзеце, ідзеце, я ня баўлю саміх. Зьява ІІІ Ганна Андрэеўна й Мар’я Антонаўна. Ганна Андрэеўна. Ну, Марылька, нам трэба цяпер узяцца за тоалет. Ён сталічная штучка: крый Божа, каб чаго ня высьмяяў. Табе прыстайней за ўсё надзець тваю блакітную сукенку з дробнымі хвальбонкамі. Мар’я Антонаўна. Фэ, мамуленька, блакітную! Мне зусім не падабаецца: і Ляпкіна-Цяпкіна ходзіць у блакітным, і Землянікава дачка таксама ў блакітным. Не, лепш я надзену каляровую. Ганна Андрэеўна. Каляровую!... Праўда-ж, гаворыш, абы толькі наўсуперак. Яна табе будзе куды лепш, бо я хачу надзець крэмавую; я вельмі люблю крэмавую. Мар’я Антонаўна. Ах, мамуленька, самім не да твару крэмавая! Ганна Андрэеўна. Мне крэмавая не да твару? Мар’я Антонаўна. Не да твару, я што хаця даю, не да твару; на гэта трэба, каб вочы былі зусім цёмныя. Ганна Андрэеўна. Во добра! а ў мяне вочы хіба ня цёмныя? самацёмныя! Якую дурніну пляцеш! Як-жа ня цёмныя, калі я варажу на сябе заўсёды на хрысьценную даму? Мар’я Антонаўна. Ах, мамуленька, самі больш чырвенная дама! Ганна Андрэеўна. Кепства, зусім кепства! Я ніколі ня была чырвенная дама. (У пасьпеху выходзіць разам із Мар’яй Антонаўнай і гаворыць за сцэнай). Гэтакае раптам уроіцца: чырвенная дама! Бог ведае, што такое! Як яны выйшлі, адчыняюцца дзьверы, і Міхалка выкідае зь іх сьмецьце. З другіх дзьвярэй выходзіць Восіп із куфэркам на галаве. Зьява IV Міхалка й Восіп. Восіп. Куды тут? Міхалка. Сюды, дзядзечка, сюды! Восіп. Чакай, перш дай адсапнуцца. Ах ты, гаротнае жыцьцё! на пустое чэрава кажная ношка зацяжкой выдаецца. Міхалка. Што, дзядзечка, скажэце, хутка будзе ганарал? Восіп. Які ганарал? Міхалка. Ды пан саміх. Восіп. Пан? ды які ён ганарал? Міхалка. А хіба не ганарал? Восіп. Ганарал, ды толькі з другога боку. Міхалка. Што-ж? болей ці меней за праўдзівага ганарала? Восіп. Болей. Міхалка. Бач то як! то-ж бо то, у нас замітусіліся. Восіп. Слухай адно, хлопча: ты, бачу я, пракідкі дзяцюк; ану, наладзь нам чаго ўкусіць. Міхалка. Ды для саміх, дзядзечка, яшчэ нічога не гатовае. Простае стравы самі ня будзеце есьці, а вось як пан саміх сядзе да стала, дык і самім тае-ж стравы ўзычаць. Восіп. Ну, а з простае, дык што ў вас ёсьць? Міхалка. Капуста, каша ды перапечкі. Восіп. Давай іх, капусту, кашу ды перапечкі! Дарма, усё будзем есьці. Ну, панясем куфэрак! Што, другі выхад ёсьць? Міхалка. Ёсьць. Абодва нясуць куфэрак у субочны пакой. Зьява V Квартальныя адчыняюць абедзьве палавіцы дзьвярэй. Уваходзіць Хлестакоў; за ім гараднічы, далей апякун богугодных установаў, інспэктар школаў, Добчынскі й Бобчынскі, з плястырам на носе. Гараднічы паказвае квартальным на падлозе папурку — яны бягуць і падымаюць яе, штурхаючы адзін аднаго ў пасьпеху. Хлестакоў. Добрыя ўстановы! Мне падабаецца, што ў вас паказваюць праежджым усё ў горадзе. У іншых гарадох мне нічога не паказвалі. Гараднічы. У іншых гарадох, адважуся далажыць самім, кіраўнікі гораду й чыноўнікі больш рупяцца аб сваёй карысьці; а тутака, можна сказаць, няма іншае подумкі, апрача тае, каб дабрачыньнем і пільнасьцяй заслужыцца на ўвагу начальства. Хлестакоў. Сьнеданьне было вельмі добрае; я зусім аб’еўшыся. Што, у вас штодня бывае гэткае? Гараднічы. Знарок дзеля такога прыемнага гасьця. Хлестакоў. Я люблю пад’есьці. Гэта-ж на тое жывеш, каб зрываць краскі прыемнасьці. Як называлася гэная рыба? Арцём Піліпавіч (падбягаючы). Лабардан. Хлестакоў. Вельмі смачная! Дзе гэта мы сьнедалі? у больніцы, ці што? Арцём Піліпавіч. Чыста так, у богугоднай установе. Хлестакоў. Памятаю, памятаю, там стаялі ложкі. А хворыя ачунялі? там іх, здаецца, няшмат. Арцём Піліпавіч.Чалавекаў зь дзесяць засталося, ня больш; а рэшта ўсе ачунялі. Гэта ўжо так уладжана, такі парадак. Ад тых дат, як я пераняў начальства, можа, самім здасца навет няверыгодным, усе, як мухі, ачуньваюць. Хворы ня ўправіцца ўвайсьці ў лязарэт, як ужо здаровы; і ня гэтулькі мэдыкамэнтамі, колькі сумленнасьцяй і парадкам. Гараднічы. Ужо навошта, адважуся самім далажыць, галовістая павіннасьць гараданачальніка! Гэтулькі ляжыць усялякіх справаў што да аднае чысьціні, падладаў, падправаў... словам, найразумнейшы чалавек прыйшоў-бы ў затлумленьне, але, дзякаваць Богу, усё йдзе шчасьліва. Іншы гараднічы, ведама, рупіўся-б аб сваіх выгодах; але ці дасьцё веры, што навет калі кладзешся спаць, усё думаеш: “Божухна-Бацюхна ты мой, як-бы гэтак уладзіць, каб начальства ўгледзела маю шчырасьць і было задаволенае?..” Узнагародзіць яно ці не, ведама, у ягонай волі, прынамся я буду супакойны на сэрцы. Калі ў горадзе ўва ўсім парадак, вуліцы вымеценыя, арыштанты добра маюцца, п’яніцаў мала... дык чаго-ж мне болей? Дальбожачка, і чэсьці ніякае ня хочу. Яно, пэўна-ж, прынадна, але перад дабрачыннасьцяй — усё попел і марнасьць. Арцём Піліпавіч (набок). Вось дзе дзяньдзівір, як расьпісвае! даў жа Бог гэткі талент! Хлестакоў. Гэта праўда. Я, прызнаюся, люблю таксама часам загаловіцца: іншым разам прозаю, а іншым і вершык выкінецца. Бобчынскі (Добчынскаму). Справядліва, усё справядліва, Пётра Іванавічу! Заўвагі такія... відаць, што навукаў вучыўся. Хлестакоў. Скажэце, на ласку, ці няма ў вас якіх забаваў, таварыстваў, дзе можна было-б, прыкладам, згуляць у карты? Гараднічы (набок). Эгэ, ведаем, галубочку, у чый гародчык каменьчыкі шпурляюць! (Уголас). Крый Божа! Тутака й чуць не пачуеш пра такія кумпаніі. Я картаў і ў рукі ніколі ня браў; нат ня ведаю, як гуляць у карты. Глядзець на іх не магу спакойна, а калі здарыцца згледзець гэтак якога званковага караля ці што-небудзь іншае, дык гэткая агіда апануе, што, проста, плюнеш чалавек. Аднойчы нек здарылася, забаўляючы дзяцей, злажыў будку з картаў, дык пасьля гэтага цалюткую ноч сьніліся, праклятыя! Бог ізь імі! Як можна, каб такі дарагі час марнаваць на іх. Лукаш Лукашовіч (набок). А ў мяне, падлюга, выпантаваў учора сто рублёў. Гараднічы. Балазей-жа я ўжыву гэты час на карысьць дзяржаўную. Хлестакоў. Ну, не, самі дарэмна, аднак-жа... Усё залежыць ад таго, зь якога боку хто глядзіць на рэч. Калі, прыкладам, забастуеш, тымчасам як трэба гнуць ад трох рагоў... ну тады, ведама!.. Не, не кажэце, часам вельмі прынадна згуляць. Зьява VI Тыя самыя, Ганна Андрэеўна й Мар’я Антонаўна. Гараднічы. Адважуся пазнаёміць сямейку маю: жонка й дачка. Хлестакоў (раскланьваючыся). Які я шчасьлівы, спадарыня, што маю ў сваім сэньсе прыемнасьць саміх бачыць. Ганна Андрэеўна. Нам яшчэ больш прыемна бачыць такую асобу. Хлестакоў (рысуючыся). Дайце рады, спадарыня, зусім наадварот: мне йшчэ прыямней. Ганна Андрэеўна. Як-жа можна! Самі гэта так маеце ласку казаць, дзеля камплімэнту. Прашу шчыра, сядайце. Хлестакоў. Каля саміх стаяць ёсьць ужо шчасьце; зрэшты, калі самі так канечна жадаеце, я сяду. Які я шчасьлівы, што, нарэшце, сяджу каля саміх. Ганна Андрэеўна. Дайце рады, я ніяк ня важуся прыняць на сябе. Я думаю, самім пасьля сталіцы ваяжаваньне выдалася вельмі прыкрым. Хлестакоў. Надзвычай прыкрым. Звыкшы жыць, comprenez vous, у сьвеце, і раптам апыніцца ў дарозе — брудныя корчмы, цемра невуцтва... Калі-б, прызнаюся, не такая нагода, якая мяне... (паглядае на Ганну Андрэеўну й рысуецца перад ёй) гэтак узнагародзіла за ўсё... Ганна Андрэеўна. Запраўды, як самім мусіць быць няпрыемна! Хлестакоў. Зрэшты, спадарыня, гэтае часіны мне вельмі прыемна. Ганна Андрэеўна. Як-жа можна! Самі робіце багата гонару. Я на гэта не заслугоўваю. Хлестакоў. Чаму-ж не заслугоўваеце? Самі, спадарыня, заслугоўваеце. Ганна Андрэеўна. Я жыву на вёсцы... Хлестакоў. Але, вёска, зрэшты, таксама мае свае ўзгоркі, ручайкі... Ну, пэўна-ж, хто параўнае да Пецярбургу! Гэх, Пецярбург! Што за жыцьцё, праўда-ж! Вы, можа, думаеце, што я толькі перапісваю; не, начальнік аддзяленьня са мной у сябрах. Гэтак стукне па плячы: “Прыходзь, братка, на абед!” Я толькі на дзьве часінкі заходжуся ў дэпартамэнт, толькі каб сказаць, гэта вось гэтак, гэта вунь гэнак. А там ужо чыноўнік для пісьма, гэнтакі пацучына, пяром толькі — тртр... пайшоў пісаць! Хацелі былі навет мяне на калескага асэсара зрабіць, ды, думаю, навошта. І стораж ляціць яшчэ на сходах за мною із шчоткаю: “Дазвольце, Іване Аляксандравічу, я самім, — кажа, — боты выляксую”. (Да гараднічага). Што вы, спадары, стаіце? Калі ласка, сядайце! Разам: Гараднічы. Чын такі, што йшчэ можна пастаяць. Арцём Піліпавіч. Мы пастаімо. Лукаш Лукашовіч. Будзьце ласкавенькі, ня турбуйцеся! Хлестакоў. Бяз чыноў, прашу сядаць. Гараднічы і ўсе сядаюць. Наадварот, я навет стараюся заўсёды прасьлізнуць няўзнак6. Ды ніяк нельга схавацца, ніяк нельга! Толькі выйду куды, ужо й кажуць: “Вунь, — кажуць, — Іван Аляксандравіч ідзе!” А аднойчы на мяне падумалі, што галоўнакамандуючы, салдаты выскачылі з гаўптвахты й зрабілі стрэльбаю. Пасьля афіцэр, які мне вельмі знаёмы, кажа мне: “Ну, братка, мы цябе зусім узялі за галоўнакамандуючага”. Ганна Андрэеўна. Скажэце, як! Хлестакоў. З прыгожанькамі артысткамі знаёмы. Я-ж таксама розныя вадэвільчыкі... літаратараў часта бачу. Із Пушкіным у сябрах. Бывала, часта кажу яму: “Ну, што, браце Пушкін?” — “Ды так, браце, — адказваў бывала, — там неяк усё...” Вялікі арыгінал. Ганна Андрэеўна. Дык самі й пішаце? Як гэта мусіць быць прыемна пісьменьніку! Самі, пэўна, і ў журналы зьмяшчаеце? Хлестакоў. Але, і ў журналы зьмяшчаю. Маіх, зрэшты, багата ёсьць твораў: “Вясельле Фігаро”, “Робэрт Д'ябал”, “Норма”. Ужо й назоваў навет не памятаю. І ўсё выпадкам: я не хацеў пісаць, ды тэатральная дырэкцыя кажа: “Калі ласка, братачка, напішы што-колечы”. Думаю сабе: “Бадай, калі ласка, братка!” І тут-жа за адзін вечар, здаецца, усё напісаў7. У мяне лёгкасьць нязвычайная ў думках. Усё гэта, што было пад імём барона Брамбэуса, “Фрэгат Надзеі” й “Маскоўскі тэлеграф”... усё гэта я пісаў. Ганна Андрэеўна. Скажэце, дык гэта самі былі Брамбэус? Хлестакоў. Як-жа! Я ім усім папраўляю вершы8. Мне Сьмірдзін дае за гэта сорак тысячаў. Ганна Андрэеўна. Дык, пэўна, і “Юры Міласлаўскі” саміх твор? Хлестакоў. Але, гэта мой твор. Ганна Андрэеўна. Я адразу здагадалася. Мар’я Антонаўна. Ах, мамуленька, тамака напісана, што гэта Загоскінаў твор. Ганна Андрэеўна. Ну, вось я й ведала, што навет і тут будзеш пярэчыць. Хлестакоў. Ах, але, гэта праўда: гэты, якурат, Загоскінаў, а ёсьць другі “Юры Міласлаўскі”, дык гэны ўжо мой. Ганна Андрэеўна. Ну гэта, пэўна, я саміх чытала. Як хораша напісана! Хлестакоў. Я, прызнаюся, літаратурай існую. У мяне дом першы ў Пецярбурзе. Гэтак ужо й знаны: дом Івана Аляксандравіча. (Зварачаючыся да ўсіх). Зрабеце ласку, спадары, калі будзеце ў Пецярбурзе, прашу, прашу да мяне. Я-ж таксама й баляваньні задаю. Ганна Андрэеўна. Я думаю, зь якім там густам і пышнасьцяй задаюць баляваньні! Хлестакоў. Проста не кажэце. На стале, прыкладам, кавун — на семсот рублёў кавун. Булён у гаршчэчку проста на параплаве прыплыў з Парыжу; адымуць вечка — пара, падобнае да якой нельга адшукаць у прыродзе. Я штодня на баляваньнях. Там у нас і віст свой злажыўся: міністар замежных справаў, францускі пасланьнік, нямецкі пасланьнік і я. І ўжо гэтак уходаешся, гуляючы, што, проста, нікуды ня варта. Як ускруцішся па сходах да сябе на чацьверты паверх — скажаш адно кухарцы: “Маеш, Маўруся, шынэль...” Што-ж гэта я хлушу — я й забыўся, што жыву ў бэльэтажы. У мяне адны сходы... А цікава зірнуць да мяне ў сходню, калі я йшчэ не прачнуўшыся: графы й князі таўкуцца й гудуць там, як чмялі, толькі й чуваць: ж... ж.... ж.... Іншым разам і міністар... Гараднічы й іншыя палахліва ўстаюць із сваіх крэслаў. Мне навет на пакетах пішуць “ваша дастойнасьць”. Аднойчы я навет кіраваў дэпартамэнт. І дзіва: дырэктар выехаў — куды выехаў, няма ведама. Ну, натуральна, пайшлі расправы: як, што, каму заняць месца? Шмат із гэнэралаў знаходзіліся ахвотнікаў, і браліся, але пойдуць, бывала, — не, мудравата! Здаецца, і лёгка на вока, а разгледзецца — проста ліха што! Бачаць, нічога не парадзіш — да мяне. І тае ж часіны па вуліцах — кур’еры, кур’еры, кур’еры... можаце ўявіць сабе, трыццаць пяць тысячаў адных кур’ераў! Якое палажэньне? — пытаюся. “Іване Аляксандравічу, ідзеце дэпартамэнт кіраваць!” Я, прызнаюся, крыху сумеўся, выйшаў у халаце, хацеў адмовіцца, але думаю: дойдзе да імпэратара, ну, ды й паслужны сьпіс таксама... “Калі ласка, спадары, я прыймаю становішча, я прыймаю, — кажу, — так і будзь, — кажу, — я прыймаю, толечкі ўжо ў мяне: ні, ні, ні! ужо ў мяне вуха найстрыць! ужо я...” І праўда, бывала, праходжу праз дэпартамэнт — проста землятрус, усё дрыжыць, калоціцца, як ліст. Гараднічы й іншыя калоцяцца ад страху. Хлестакоў распаляецца мацней. О, я жарцікаў ня люблю: я ім усім задаў постраху! Мяне сама Дзяржаўная рада баіцца. Ды што запраўды? Я гэткі! я не паляджу на нікога... я кажу ўсім: “Я сам сябе ведаю, сам”. Я ўсюды, усюды. У палацы штодня ежджу. Мяне заўтра-ж зробяць зараз фэльдмарш... (Пасьлізгоўваецца і ледзь-ледзь ня валіцца на падлогу, але з пашанаю падтрымваецца чыноўнікамі). Гараднічы (падыходзячы й калоцячыся цэлым целам, намагаецца вымавіць). А ва-ва-ва... ва... Хлестакоў (шпаркім адрывістым голасам). Што такое? Гараднічы. А ва-ва-ва... ва... Хлестакоў (такім самым голасам). Не рашчую нічога, усё дурное. Гараднічы. Ва-ва-ва... шасьць, дастойнасьць, ці не загадаеце адпачыць... вось і пакой, і ўсё, што трэба. Хлестакоў. Дурное — адпачыць! Калі ласка, я гатовы адпачыць. Сьнеданьне ў вас, спадары, добрае... Я здаволены, я здаволены. (З дэклямацыяй). Лабардан! Лабардан! (Уваходзіць у бочны пакой, за ім гараднічы). Зьява VII Тыя самыя, апрача Хлестакова й гараднічага. Бобчынскі9. Вось гэта, Пётра Іванавічу, дык чалавек! Вунь яно, што значыць чалавек! Як жывы, ня быў на ваччу такое важнае пэрсоны, ледзь не памёр ад страху. Як самі думаеце, Пётра Іванавічу, хто ён гэткі ў разважаньні да чыну? Добчынскі. Я думаю, мала не гэнэрал. Бобчынскі. А я дык думаю, што гэнэрал-жаж яму і ў падноскі ня стане! а калі гэнэрал, дык ужо хіба сам гэнэралісымус. Чулі, дзяржаўную вунь раду як прыціс! Хадзем, раскажам якхутчэй Амосу Хведаравічу й Каробкіну. Бывайце, Ганна Андрэеўна! Добчынскі. Бывайце, кумачка! Абодва выходзяць. Арцём Піліпавіч (Лукашу Лукашовічу). Страх проста. А чаму, і сам чалавек ня ведаеш. А мы навет і ня ў мундзеры. Ну, што, як прачнецца ды ў Пецярбург махане данашэньне? (Выходзіць у задуме, разам з інспэктарам школаў, праказваючы): Бывайце, спадарыня! Зьява VIII Ганна Андрэеўна й Мар’я Антонаўна. Ганна Андрэеўна. Ах, які прыемны! Мар’я Антонаўна. Ах, любчык! Ганна Андрэеўна. Але толькі якое тонкае абыходжаньне! Адразу можна пазнаць сталічную штучку. Прыхапкі і ўсё гэта такое... Ах, якая дабрыня! я страх люблю гэткіх маладых людзей! Я прост бяз памяці. Я, аднак-жа, яму вельмі спадабалася: я заўважыла — усё на мяне пазіраў. Мар’я Антонаўна. Ах, мамуленька, ён на мяне глядзеў! Ганна Андрэеўна. Калі ласка, із сваёй дурніной якдалей! Гэта тут зусім недарэчы. Мар’я Антонаўна. Не, мамулечка, праўда-ж! Ганна Андрэеўна. Ну, вось! Крый Божа, каб не папярэчыць! нельга дый годзе! Дзе яму глядзець на цябе? і зь якое рацыі яму глядзець на цябе? Мар’я Антонаўна. Праўда-ж, мамуленька, усё глядзеў. І як пачаў казаць пра літаратуру, дык зірнуў на мяне, і пасьля, калі расказваў, як гуляў у віста з пасланьнікамі, і тады паглядзеў на мяне. Ганна Андрэеўна. Ну, можа, адзін які раз, дый тое так сабе ўжо, абы толькі. “Га, — кажа сабе, — дай ужо-ткі зірну на яе!” Зьява IX Тыя самыя й гараднічы. Гараднічы (уваходзіць на пальчыках). Чш... ш... Ганна Андрэеўна. Што? Гараднічы. І ня рады, што напаіў. Ну, што, калі хоць адна палавіна з таго, што ён казаў, праўда? (Задумваецца). Ды як-жа й ня будзе праўда? Падгуляўшы, чалавек усё прэ наўзьверх: што на сэрцы, тое й на языку. Ведама, прыхлусянуў крышку; але-ж, не прыхлусіўшы, ніякая гаворка не гаворыцца. Зь міністрамі гуляе і ў палацы езьдзіць... Гэтак вось, праўда-ж, чым болей думаеш... ліха яго ведае, ня ведаеш, што й робіцца ў галаве: прост як быццам ці стаіш чалавек на якой званіцы, ці цябе павесіць хочуць. Ганна Андрэеўна. А я ніякай ані не адчула боязі; я проста бачыла ў ім адукаванага, сьвецкага, вышэйшага тону чалавека, а пра чыны ягоныя мне — ані шум баравы. Гараднічы. Ну, ужо-ткі вы — жонкі. Усё скончана, аднаго гэтага слова даволі! Вам усё — фіньцірлюшкі! Раптам плюхнуць ні з тога, ні зь сёга слоўца. Вас адсьцёбаюць, дый годзе, а мужа — толькі й бачылі. Ты, сэрца маё, абыходзілася зь ім так вольна, як быццам зь якім Добчынскім. Ганна Андрэеўна. Пра гэта я ўжо раю самім не турбавацца. Мы сёе-тое ведаем такое... (Паглядае на дачку). Гараднічы (адзін). Ну, ужо з вамі гаварыць!.. Гэткая, запраўды, прыгода! дасюль не магу ахамянуцца ад страху. (Адчыняе дзьверы і гаворыць туды). Міхалка! пакліч квартальных, Сьвістунова й Дзяржыморду: яны тут недалёчка дзе-небудзь за брамаю. (Пасьля невялікае маўчанкі). Дзівосна ўсё павялося цяперака на сьвеце: хоць-бы народ-жаж ужо быў выглядны, а то хударлявенькі, танклявенькі — як яго пазнаеш чалавек, хто за ён? Яшчэ вайсковы ўсё-ткі выдае зь сябе; а як надзеўшы фрачынку — ну, рыхтык муха з падцятымі крылцамі. А гэта-ж доўга мацаваўся надовечы ў заезьдзе, заломваў такія алегорыі й эківокі, што, здэцца, век-бы не дайшоў чалавек да ладу. А вось, нарэшце, і даўся. Ды йшчэ нагаварыў больш, як трэба. Відаць, што маладзён! Зьява X Тыя-ж і Восіп. Усе бягуць да яго напярэймы, ківаючы пальцамі. Ганна Андрэеўна. Падыйдзі сюды, даражэнькі! Гараднічы. Тш!.. што? што? cьпіць? Восіп. Не, йшчэ крышку пацягаецца. Ганна Андрэеўна. Слухай, адно, як ты завешся? Восіп. Восіп, спадарыня. Гараднічы (жонцы й дачцы). Годзе, годзе вам! (Восіпу). Ну што, браце, цябе накармілі добра? Восіп. Накармілі, шчыранька дзякую, добра накармілі. Ганна Андрэеўна. Ну што, скажы: да твайго пана, я думаю, шмат езьдзіць графоў і князёў? Восіп (набок). А што казаць, якся цяперака накармілі добра, знацца, пасьлей яшчэ лепш накормяць. (Уголас). Але, бываюць і графы. Мар’я Антонаўна. Сэрцайка Восіпка, які твой пан харошанькі! Ганна Андрэеўна. А што, скажы, будзь ласкаў, Восіпе, як ён... Гараднічы. Ды пакіньце, на ласку! Вы гэткімі пустымі гаворкамі толькі мне замінаеце. Ну, што, браце... Ганна Андрэеўна. А чын які на тваім пану? Восіп. Чын звычайна які. Гараднічы. Ах, Божа мой, вы ўсё із сваімі дурнымі пытаньнямі! Не дасьцё ні слова пагутарыць пра справу. Ну што, браце, як твой пан?.. строгі? любіць гэтак расьпякаць ці не? Восіп. Але, парадак любіць. Ужо яму каб усё было ў спраўнасьці. Гараднічы. А мне вельмі падабаецца тваё аблічча, браце! Ты мусіш быць добрым чалавекам. Ну, што... Ганна Андрэеўна. Скажы адно, Восіпе, а як пан твой там, у мундзеры ходзіць ці... Гараднічы. Годзе вам, праўда-ж, ляшчоткі якія! Тутака патрэбная рэч: ідзець аб жыцьці чалавека... (Да Восіпа). Ну, што, браце, праўда-ж, мне ты вельмі падабаешся, у дарозе ня шкодзіць, ведаеш, перакуліць лішнюю чарачку. Яно цяперака сьцюдзенавата, дык вось табе пара рублёвак на чарку. Восіп (бяручы грошы). А шчыранька дзякую, спадару! Дай Божа самім усялякага здароўя! Бедны чалавек, памаглі й яму. Гараднічы. Добра, добра, я й сам рады. А што, браце... Ганна Андрэеўна. Слухай адно, Восіпе, а якія вочы больш за ўсё падабаюцца твайму пану?.. Мар’я Антонаўна. Восіпка, сэрцайка! які міленькі насочак у твайго пана! Гараднічы. Ды пачакайце, дайце мне! (Да Восіпа). А што, браце, скажы, будзь ласкаў, на што больш пан твой мае ўвагу, ці бо, што яму ў дарозе больш падабаецца? Восіп. Любіць ён, на разгледзішча, што як давядзецца. Больш за ўсё любіць, каб яго прыймалі добра, пачастунак каб быў добры. Гараднічы. Добры? Восіп. Але, добры. Во ўжо на што я, прыгонны чалавек, ды й тое глядзіць, каб і мне было добра. Дальбог! Бывала, заедземся куды. “Што, Восіпе, добра цябе пачаставалі?” — “Блага, ваша высокачэсьць”. — “Гэ, — кажа, — гэта, Восіпе, нядобры гаспадар. Ты, — кажа, — напамяні мне, як прыеду”. — “Га, — думаю сабе (махнуўшы рукою), — Бог і зь ім! Я чалавек просты!” Гараднічы. Добра, добра, і добра ты кажаш. Там я табе даў на чарку, дык вось яшчэ наверх на тое, на скварку. Восіп. За што дорыце, ваша высокачэсьць? (Хавае грошы). Хіба ўжо вып’ю за здароўе саміх. Ганна Андрэеўна. Прыходзь, Восіпе, да мяне, таксама будзеш мець. Мар’я Антонаўна. Восіпка, сэрцайка, пацалуй твайго пана! З другога пакою чуваць невялікае кашляньне Хлестакова. Гараднічы. Чш! (Усьпінаецца на пальчыкі; уся сцэна напаўголасу). Божа вас крый галадамірыць! Ідзеце сабе! Годзе ўжо вам! Ганна Андрэеўна. Хадзем, Марылька! Я табе скажу, што згледзела ў гасьця гэткае, што нам удзьвюх толькі можна сказаць. Гараднічы. О, ужо там так нагавораць! Я думаю, пайдзі адно ды паслухай! і вушы пасьля заткнеш. (Да Восіпа). Ну, браце... Зьява XI Тыя самыя, Дзяржыморда й Сьвістуноў. Гараднічы. Чш! гэнкія касалапыя медзьвядзі грукацяць ботамі! гэтак і прэцца, як быццам сорак пудоў скідае хто з возу! Дзе вас ліха носіць? Дзяржыморда. Быў на загаданьне... Гараднічы. Чш! (Зачыняець яму губу). Гэк, як кэркнула варона! (Дражніць яго). Быў на загаданьне! Як із цэбра, гэтак рыкае! (Да Восіпа). Ну, браце, ты йдзі, рыхтуй там10, што ні ёсьць у хаце, патрабуй. Восіп выходзіць. А вы — стаяць на ганку й ані зь месца! І нікога ня пушчаць у хату староньняга, асабліва купцоў! Калі хоць аднаго зь іх упусьціце, дык... Толькі згледзіце, што йдзе хто з просьбаю, а хоць і ня з просьбаю, ды падобны да такога чалавека, што хоча падаць на мяне просьбу, укаршэнь так проста яго й піхайце! гэтак яго! добранька! (Паказвае нагою). Чулі? Чш... чш... (Выходзіць на пальчыках сьледам за квартальнымі). Заслона11. жүктеу/скачать 0.49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|