на русском, казахском, английском языках)

по специальности 6D110200 – Общественное здравоохранение

Йодный дефицит это одна из важных проблем общественного здравоохранения во всем мире, особенно сильно от него страдают беременные женщины и дети. Он представляет огромную угрозу социальному и экономическому развитию страны. Самое разрушительное последствие от недостатка йода это повышение числа перинатальной смертности и умственной отсталости. Но в то же время дефицит йода является главной предотвратимой причиной повреждений мозга у детей.

С середины 1990-х годов ЙДС были широко приняты как проблема общественного здравоохранения, поэтому многие страны включили йодирование соли и программы по ее мониторингу, как одну из внутренних политик страны по улучшению состояния питания населения.

Проведение биологического мониторинга йодного статуса является ключевым выходом на пути к достижению полной элиминации йододефицита. Использование четко выработанного критерия по проведению мониторинга является залогом успеха на пути к искоренению йододефицита.

В постсоветский период (1999-2000 гг.) впервые на территории Республики Казахстан было проведено эпидемиологическое исследование йодной обеспеченности населения с применением современных индикаторов оценки йодного дефицита. И более поздние исследования показали, что частота распространения низкой концентрации йода в моче (<100 мкл/л) среди женщин репродуктивного возраста в Казахстане заметно снизилась и составила 15,9%. При этом потребление йодированной соли в домовладениях республики повысилось с 29% в 1999 году до 83% в 2004 году и до 91,4% в 2006 году.

Для сохранения положительных результатов борьбы с ЙДЗ в 161 статье Кодекса Республики Казахстан «О здоровье народа и системе здравоохранения», принятого 18 сентября 2009 года для укрепления и охраны общественного здоровья выделено особое значение йододефицитным состояниям. В государственной программе развития здравоохранения Республики Казахстан «Саламатты Қазақстан» на 2011 – 2015 годы было выделено важное значение здоровому питанию и определено особое место необходимости мониторирования ЙДН. Йододефицитные состояния затрагивают преимущественно уязвимую часть населения - женщин репродуктивного возраста и детей. Поэтому необходимо закрепить и поставить на долгосрочную, приоритетную основу периодическое биологическое мониторирование контроля качества УЙС, а также йодную обеспеченность населения, направленную на дальнейшую ликвидацию ЙДЗ/ЙДР.

Дать оценку медико-социальной эффективности проведения биологического мониторинга распространенности ЙДС на фоне всеобщего йодирования соли в Республики Казахстан.

1. 
   Изучить распространенность йододефицитных состояний среди женщин репродуктивного возраста и детей до 5 лет по уринарной экскреции йода с мочой;
   
2. 
   Определить охват обеспеченности местного населения качественно йодированной солью;
   
3. 
   Определить степень осведомленности женщин репродуктивного возраста РК о профилактике и последствиях йододефицита;
   
4. 
   Оценить медико-социальную эффективность мониторинга по распространенности ЙДС на фоне всеобщего йодирования соли, а также по уровню информированности женщин относительно проблемы йодного дефицита и возможности его профилактики;
   
5. 
   По результатам полученных данных выявить и дать научное обоснование оптимальной периодичности и частоты проведения биологического мониторинга йододефицитных состояний среди населения Республики Казахстан.
   

Женщины репродуктивного возраста 15-49 лет и их дети 6-59 месяцев.

Уровень йодурии;

Качество йодирования калий йодатом проб соли;

Количественное содержание йода в соли;

Степень осведомленности о профилактике и осложнениях ЙДС.
Научная новизна

Впервые будет определена медико-социальная эффективность биологического мониторинга проведенных профилактических работ по борьбе с ЙДС и показателей распространенности ЙДС в Республике Казахстан. Это послужит основанием для разработки, закрепления и постановки на долгосрочную, приоритетную основу периодическое мониторирование йодной обеспеченности населения и оценки воздействия программы УЙС.

Впервые будет научно определена оптимальная периодичность и частота проведения биологического мониторинга ЙДС среди населения РК, направленная на дальнейшую ликвидацию ЙДЗ.

Впервые будет определено состояние йодного статуса среди детей до 5 летнего возраста в Республике Казахстан.

Проведение биологического мониторинга ЙДС по выбранным основным составляющим, поможет адекватно оценить ситуацию по йодной обеспеченности населения, так как они являются наиболее информативными, репрезентативными и достоверными.

Периодичность и частота проведения биологического мониторинга ЙДС с определением благоприятных и неблагоприятных областей по йодной обеспеченности, даст возможность контролировать йодный статус населения и своевременно усилить профилактические мероприятия в неблагоприятных областях.
Положения, выносимые на защиту

- Биологический мониторинг является важным инструментом поддержания и контроля йодного статуса. Показатель йодурии, уровень йодирования соли, охват домовладений адекватной йодированной солью, знания населения о проблеме - основные составляющие биологического мониторинга ЙДС.

- Регулярная периодичность и частота биологического мониторинга ЙДС и йодированной соли - показатель устойчивости и непрерывности программы обеспечения населения йодным питанием.

- Регулярный периодический мониторинг ЙДС – эффективный подход общественного здравоохранения для долгосрочной профилактики и последующей ликвидации ЙДЗ.

По материалам диссертации были опубликованы 20 научных работ, из них 5 статей в журналах, рекомендованных Комитетом по контролю в сфере образования и науки МОН РК, 10 публикации в сборниках международных и зарубежных конференциях, 1 публикация в журнале «Экология человека», индексированном в SCOPUS, 2 тезиса в зарубежном журнале European Journal of Epidemiology c импакт фактором 5,118 (Web of knowledge) и European Journal of Public Health с импакт фактором 2,459 (Web of knowlege), 2 руководства по определению йода в моче персульфатным методом с использованием внутреннего контроля качества для йодных лаборатории.

мамандығы бойынша «философия докторы (PhD)» дәрежесіне ұсынылған диссертация

1990 жылдардан бастап йод жетіспеушілік мәселесі қоғамдық денсаулық сақтау мәселесі болып мақұлданып, көптеген мемлекеттер халқының йодпен қамтамасыздануын жақсарту мақсатымен тұзды йодтау мен оны қадағалау бағдарламаларын мемлекетішілік саясаты ретінде қабылдады.

Йод жетіспеушілікті толық элиминациялау жолында халықтың йод статусын биологиялық мониторинг жүйесімен қадағалау мәселені шешудің бірден бір кілті болып саналады. Мониторинг жүргізудің айқын критерийлерін қолдану йод жетіспеушілік мәселесін түбегейлі жоюға әкеледі.

1999-2000 жылдары Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет йод жетіспеушілікті бағалау мақсатымен, заманауи индикаторлардың көмегімен, халықтың йодпен қамтамасыздануын анықтау үшін эпидемиологиялық зерттеу жүргізілді. Содан кейін жүргізілген зерттеулер нәтижелері бойынша, Қазақстандағы репродуктивті жастағы әйелдер арасында зәрдегі йодтың төмен концентрацияларының (<100 мкл/л) таралуы байқалып, ол 15,9%-ға сәйкес келгені анықталды. Осылайша, республикадағы үй қожалықтарында йодталған тұзды пайдалану жиілігі 1999жылы 29%-дан 2004жылы 83%-ға, ал 2006жылы 91,4%-ға көбейгені анықталды.

Йод жетіспеушілігмен күрес жолындағы оң нәтижелерді сақтау мақсатымен Қазақстан Республикасының 2009жылы 18 қыркүйекте қабылданған «Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау саласы» Кодексінде йод жетіспеушілік мәселесіне үлкен мән берілген. Қазақстан Республикасының 2011 – 2015 жылдарына арналған «Саламатты Қазақстан» денсаулық сақтауды дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламасында да салауатты тамақтану мен йод жетіспеушілік мәселелерін қадағалау мәселесінің де үлесі үлкен. Йод жетіспеушілік жағдайлары халықтың ең әлсіз топтарына әсер етеді – репродуктивті жастағы әйелдер мен балалар. Сондықтан да, ЙЖА мен ЙЖБ түбегейлі жою үшін тұзды универсалды йодтаудың сапасын, халықтың йодпен қамтамасыз етілу деңгейін ұзақ мерзімді, басымды және периодты негізде биологиялық мониторинг жүйесін енгізу қажет.

Зерттеудің мақсаты

Қазақстан Республикасында тұзды жалпы йодтау барысында йод жетіспеушілік жағдайының таралуына биологиялық мониторинг жүргізудің медико-әлеуметтік тиімділігіне баға беру.

1. 
   Фертильді жастағы әйелдер мен 5 жасқа дейінгі балалар арасында йод жетіспеушілік жағдайлардың таралуын йодтың уринарлы экскрециясы арқылы анықтау;
   
2. 
   Жергілікті халықтың сапалы йодталған тұзбен қамтамасыздануын анықтау;
   
3. 
   Репродуктивті жастағы әйелдердің йод тапшылығының асқынуы мен алдын алу жолдары туралы ақпараттану деңгейін анықтау;
   
4. 
   Тұзды жалпы йодтау барысында әйелдердің йод жетіспеушілігінің таралуы және ақпараттану деңгейі бойынша мониторингтің медико-әлеуметтік тиімділігіне баға беру;
   
5. 
   Алынған нәтижелер бойынша Қазақстан Республикасы халқы арасында йод жетіспеушілікті биологиялық мониторингілеудің оптималды периодтылығы мен жиілігін анықтап, оған ғылыми негіздеме беру.
   

15-49 жас аралығындағы репродуктивті жастағы әйелдер мен олардың 6-59 айлық балалары.

• 
  Йодурия деңгейі;
  
• 
  Тұз сынамаларының калий йодатымен йодталу сапасы;
  
• 
  Тұздағы йодтың деңгейі;
  
• 
  Йод жетіспеушілік жағдайларының асқынулары мен алдын алу шаралары жайында ақпараттану деңгейі. 
  

Қазақстан Республикасында алғаш рет йод жетіспеушілік жағдайларымен күрес жолындағы алдын алу шаралары мен таралу көрсеткіштері негізінде биологиялық мониторингтің медико-әлеуметтік тиімділігі анықталады. Бұл өз кезегінде тұзды жалпы йодтау бағдарламасының әсерін бағалау мен халықтың йодпен қамтамасыз етілу жағдайын мониторлауды құрастыру, бекіту мен ұзақ мерзімді жүйеге қоюдың негізі болып табылады.

Алғаш рет ҚР халқы арасында йод жетіспеушілік ауруларын жоюға бағытталған биологиялық мониторинг жүргізу жиілігі мен кезеңділігі ғылыми түрде анықталады.

Алғаш рет Қазақстан Республикасының 5 жасқа дейінгі балалар арасында йодпен қамтамасыз етілу жағдайы анықталады.

Репродуктивті жастағы әйелдер мен 5 жасқа дейінгі балалар арасында биологиялық мониторинг жүргізудің нәтижелерін халықтың барлық топтарына аударуға болатындықтан осы топтар арасында биологиялық мониторинг жүргізудің мақсаттылығы мен тиімділігі анықталуында.

Таңдалған негізгі құрамдас бөліктер көмегімен йод жетіспеушілік жағдайларына биологиялық мониторинг жүргізу халықтың йодпен қамтамасыз етілуін адекватты бағалауға көмектеседі, өйткені олар ең ақпаратты, репрезентативті және айқындалған нәтижелерді ұсынады.

Йод жетіспеушілік жағдайы бойынша қолайлы және қолайсыз облыстарды анықтаумен қатар биологиялық мониторинг жүргізудің кезеңділігі мен жиілігі халықтың йод бойынша статусын бақылауға және йод статусы бойынша қолайсыз облыстарда алдын алу шараларын уақытылы күшейтуге мүмкіндік береді.

- Биологиялық мониторинг халықтың йод статусын бақылауда маңызды құрал болып табылады. Йодурия көрсеткіші, тұзды йодтау деңгейі, үй қожалықтарында адекватты йодталған тұзды қолданудың қамтылуы және халықтың аталған мәселе жөнінде ақпараттануы – йод жетіспеушілік жағдайына биологиялық мониторинг жүргізудің негізгі құрамдас бөліктері болып табылады.

- Йод жетіспеушілік жағдай мен тұздың йодталу деңгейін биологиялық мониторлаудың жүйелі кезеңділігі мен жиілігі – халықты дұрыс йодпен қамтамасыз етудің тұрақты және үздіксіз амалы.

- Йод жетіспеушілік жағдайды жүйелі кезеңділікпен биологиялық мониторлау – йод жетіспеушілік аурулардың ұзақ мерзімді алдын алу мен келесі қадамда жоюға әкелетін қоғамдық денсаулық сақтаудың тиімді әдісі.

Диссертация материалдары бойынша 20 ғылыми жұмыс жарияланды, 5 мақала ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің білім және ғылым саласындағы бақылау Комитеті ұсынған журналда, 10 баспа материалдары халықаралық және шетелдік конференция жинақтарында, 1 мақала SCOPUS-та индекстелетін «Экология человека» журналында, 2 тезис ағылшын тілді European Journal of Epidemiology, импакт фактор 5,118 (Web of knowledge) және European Journal of Public Health, импакт фактор 2,459 (Web of knowlege) журналдарында, йод зертханалары қызметкерлеріне арналған ішкі сапа бақылауды қолданумен персульфатты әдіспен анықталатын зәрдегі йодты анықтау бойынша 2 әдістемелік нұсқаулықтар жарияланды.

dissertation for the degree of Philosophy Doctor (PhD),

specialty 6D110200 - Public health

Beisbekova Arailym Kairatovna

"The scientific evaluation of the effectiveness of the biological monitoring of iodine deficiency among women of reproductive age and children under 5 years in the Republic of Kazakhstan"
Backround:

Iodine deficiency is one of the most important public health problems worldwide, especially strongly affected by it, pregnant women and children. It represents a huge threat to social and economic development of the country. The most devastating consequence of iodine deficiency is to increase the number of perinatal mortality and mental retardation. But at the same time, iodine deficiency is the leading preventable cause of brain damage among children.

Since the mid-1990s, IDD have been widely adopted as a public health problem, so many countries have included salt iodization program and for its monitoring, as one of the internal policies of the country to improve the nutritional status of the population.

In the post-Soviet period (1999-2000 gg.) for the first time in the territory of the Republic of Kazakhstan was conducted epidemiological study of iodine supply of the population with modern indicators for assessing iodine deficiency. And more recent studies have shown that the prevalence of low urinary iodine concentration (<100 mkg/l) among women of reproductive age in Kazakhstan decreased significantly and amounted to 15.9%. At the same time the consumption of iodized salt in households in the republic increased from 29% in 1999 to 83% in 2004 and to 91.4% in 2006.

To preserve the positive results of the fight against IDD in Article 161 of the Code of the Republic of Kazakhstan "On people's health and the health care system", adopted on 18 September 2009 to promote and protect public health highlighted special importance of iodine deficiency. In the state program of development of Health of the Republic of Kazakhstan "Salamatty Kazakhstan" for 2011 - 2015 years was allocated to the importance of healthy diets and identified the need for a special place monitoring of IDD. IDD affects mostly vulnerable part of the population - women of reproductive age and children. It is necessary to consolidate and put on a long-term, priority basis periodic biological monitoring of quality control of universal salt iodization and iodine supply of the population, aimed at the further elimination of IDD / IDR.
Aim of the research

To evaluate the effectiveness of medical and social conduct of biological monitoring of IDD prevalence in the background of universal salt iodization in the Republic of Kazakhstan.

1. To study the prevalence of iodine deficiency among women of reproductive age and children under 5 years of urinary iodine excretion in the urine;

2. Determine the scope of security of the local population quality iodized salt;

3. To determine the degree of awareness among women of reproductive age Kazakhstan on prevention and consequences of iodine deficiency;

4. Assess the medical and social effectiveness of monitoring of the IDD prevalence in the background of universal salt iodization, as well as by the level of women's awareness about the problem of iodine deficiency and the possibility of its prevention;

5. According to the results of the data to identify and provide a scientific basis the optimal frequency of biological monitoring of iodine deficiency among the population of the Republic of Kazakhstan.

Women of reproductive 15-49 age and their children 6-59 months.

The level of urinary iodine;

Quality of iodization salt samples with potassium iodate;

The quantitative content of iodine in salt;

Awareness of prevention and complications of IDD.
Scientific novelty

For the first time will be determined medical and social efficiency of the biological monitoring carried out of preventive work to combat IDD, IDD prevalence and indicators in the Republic of Kazakhstan. It will serve as a basis for the development, consolidation and putting for the long-term, priority basis periodic monitoring of iodine supply of the population and evaluate the impact of the program USI.

For the first time it will be scientifically determined optimal frequency of biological monitoring of IDD among the population of Kazakhstan, aimed at the further elimination of IDD.

For the first time will be determined by the state of iodine status of children under 5 years of age in the Republic of Kazakhstan.

Carry out biological monitoring of IDD in selected major components, will assess the situation on the iodine supply of the population, as they are the most informative, representative and credible.

The frequency of IDD biological monitoring with the definition of favorable and unfavorable oblasts of iodine sufficiency, will make it possible to monitor iodine status of the population and in a timely manner to strengthen preventive measures in unfavorable oblasts.
The provisions for the defense

- Biological monitoring is an important tool for the maintenance and control of iodine status. Urinary iodine, level of iodized salt, coverage of households adequately iodized salt, knowledge of the population about the problem - the main components of biological monitoring of IDD.

- Regular intervals and frequency of IDD biological monitoring and iodized salt - an indicator of the sustainability and continuity of the programs for the population iodine nutrition.

- Regular periodic monitoring of IDD - an effective public health approach for long-term prevention and subsequent elimination of IDD.