Студентердің өзіндік жұмыстарына тапсырмалар

84 
3-тақырып. Инфекциялық ауруларға қарсы
арнайы шаралар 
 
Инфекциялық ауруларға қарсы арнайы шараларға ауруды балау және 
жануарларды иммундеу жатады. Жұқпалы ауруларды нозологиялық балау 
әдістері (клиникалық, пат.анатомиялық, серологиялық, аллергиялық, бакте-
риологиялық, вирусологиялық, т.б.) арнайы тарауда көрсетілген. 
13- тәжірибелік сабақ. Инфекциялық аруларға қарсы жануарларды 
иммундеудің маңызы, әдістері 
 
Сабақтың мақсаты. Індеттік жағдайды талдау, синтездеу арқылы 
вакцина қолдануға немесе қолданбауға дұрыс шешім қабылдауды үйрену, 
вакцина түрлерімен, имундеу әдістерімен танысып, иммундық препарат-
тарды қолдану тәсілдерінің техникасын меңгеру. 
Керекті жабдықтар. Түрлі вакциналар, гипериммунды қан сарысулары, 
қарапайым, жартылай және толық автоматталған піспектер, қайшылар, 
спирттелген тампондар, т. б.
Орны және жүргізу әдістемесі. Сабақ бірінші этапта кафедра дәрісха-
насында, екіншісінде қасапханада немесе шаруашылықта жүргізіледі. 
Инфекциялық ауруларды телімді дауалау малдың иммунитетіне 
негізделген. Табиғатына байланысты иммунитет туа біткен және пайда 
болған деп бөлінеді. Туа біткен иммунитет ертеректе түрлік иммунитет деп 
аталған. Т.С.Сайдулдиннің (1993) «Індеттану оқулығында бұндай иммунитет 
бір түрге ғана тән емес, әрбір жеке жануардан бастап барлық таксономиялық 
топтарға, тіпті ең жоғары таксономиялық бірлік – типке дейін қатысты екені 
айтылған. Сондықтан автор оны конституциялық иммунитет деп атап, оны 3 
топқа (таксондар иммунитеті, тұр ішіндегі және индивидум иммунитеті) 
бөлген (10-сурет). Соңғысы бірнеше түрге бөлінеді: уыздық, иммундеуші 
субинфекция, табиғи инфекциядан кейінгі (ауырып-жазылған малда 
қалыптасады), т.б. 
Жалпы жұқпалы ауруға қарсы пайда болатын иммунитет 2 жолмен 
(табиғи және жасанды) қалыптасады. Жасанды иммунитет (егу арқылы 
туындалған) белсенді (вакциналық) және енжар (гипериммунды қан сарысуы 
арқылы) болып бөлінеді. Індетке қарсы күрес шаралар жүйесінде вакциналық 
иммунитет маңызды рөл атқарады. Кейбір ауруларды иммундеудің нәтиже-
сінде індеттік жағдайды түбірімен өзгертуге немесе аса жұғымтал инфек-
цияны тұғырықтауға болады. Бірақ тек вакцинациялау арқылы қажетті 
жетістіктерге жету мүмкін емес. Вакцинацияның өзі адам еңбегін есептеме-
генде организмде қажет емес реакциялар тудырады. Нәтижесінде организм-
нің жалпы ауруға қарсы тұру қабілеті (резистенттілігі) төмендейді. 

85 
10-сурет. Жұқпалы ауруларға қарсы иммунитет түрлері. 
Сондықтан әрдайым індеттік жағдайға байланысты вакцинаны қолдану, 
қолданбау мәселелері шешілуі қажет. Вакцинация көбінесе жұқпалы 
аурулардың жаппай таралуына қауіп төнген кездерде жүргізіледі. Бұндай 
жағдай әсіресе табиғи ошақты инфекцияларда, қатер төнген аймақта (мал 
айдайтын трассалардың болуы, оларда малдың айдалуы болған жағдайда), 
түрлі қалдықтарды азық ретінде зарасыздандырмай қолданғанда (әсіресе ет 
қоректілерде) туындалады.
Вакцинацияның нәтижелігі оның дер уақытында, ерте қолданылуына 
байланысты. Қазіргі кезде бұрынғы иммундеу тәсілдерінің орнына, жеке 
емес, топтап иммундеу әдістері қолданыла бастады. Мысалы 11-суретте 
көрсетілгендей пероральды және аэрогенді әдістер. 
Иммунитет 
Индивидумның (жеке жануардың, 
адамның) иммунитеті 
Уыздық (енжар) иммунитет 
Иммундеуші субинфекция 
Жасанды (егу арқылы) 
Түр ішіндегі (тұ-
қымға байланысты) 
Таксондар (отряд, 
класс, тип, т.б.) 
Табиғи, инфекциядан кейінгі (белсенді) 
Стерильді 
Стерильді емес 
Белсенді (вакциналық) 
Енжар (қан сарысуы,
глобулиндер арқылы) 

86 
Түйе және тауық 
шешегі, қара сүйел 
11-сурет. Кейбір инфекциялық ауруларда қолданылатын
иммундеу әдістері. 
Ш а р у а ш ы л ы қ т а ғ ы м а л д ы ж а п п а й и м м у н д е у ге 
д а й ы н д а у. Бір күн бұрын вакцинациялауға жататын барлық мал 
клиникалық зерттеліп тізімделеді. Вакцина қолдануға болмайтындары 
(буаздықтың соңғы кезеңіндегі мал, арық мал, т.б.) белгіленіп, тізімде себебі 
көрсетіледі. 
Вакцинациялау алдында қажетті барлық құрал-жабдықтар дайындалып 
ине, шприцтер, қайшы, пинцет, т.б. стерильденеді. Вакцинация жүргізілер 
алдында малдың жалпы жағдайына көңіл бөлінеді. Егер де қандай да бір 
ауруға секем байқалса міндетті түрде малдың температурасы өлшенеді. Мал 
дәрігері вакцинациялау алдында көмекші адамдардың қолдарында 
жарақаттардың бар-жоқтығына көңіл бөледі, болған жағдайда спиртпен 
өңделіп иодталады немесе арнайы хирургиялық қолғап киюлері шарт. Бұндай 
жағдай әсіресе тірі вакцинаны қолданғанда орындалуы қажет. Малды 
фиксациялауға арнайы станоктар, болмаса бағандар қолданылады.
Иммунделген мал белгіленуі қажет.
Мысалы, бруцеллез ауруына қарсы тайыншалар 4-6 айлығында 
егілгенде құлағына бір ойық, ал екінші рет – ұрықтандырудан екі ай бұрын 
ревакцинацияланғанда екінші ойықпен таңбаланады. Жылқы, сиыр, қойға 
вакцина егер алдында егілетін тері аймағының жүні қырқылып, 3%-ды фенол 
ерітіндісімен сүртіліп, өңделіп, тері астына немесе етке, болмаса басқа 
жеріне вакцинаның қолдану нұсқауына сәйкес егіледі.
Вакцина егу әдістері 
Топалаң, құтырық 
Тері астына 
Лептоспироз, бұзаутаз 
Ет ішіне 
Ньюкасл ауруы 
Пероральды 
Теріге
Доңыз аурулары 
Аэрогенді және 
аэрозольды 
Парагрипп-3
Интронозальды 

87 
Вакцинаның қолданылуына байланысты (тері ішіне, етке, т.б.) арнайы 
піспектер дайындайды. Препараттарды қолданудың бірнеше тәсілі бар. Олар:
э н т е р а л ь д ы (ауыз арқылы, желмен немесе сумен қосып беру),
п а р э н т е р а л ь д ы (тері ішіне, тері астына, етке, бұлшықетке, 
респираторлы, т.б.) Қазіргі кезде ветеринариялық практикада вакциналарды 
парэнтеральды жолмен қолдануға арналған түрлі жартылай автоматты, толық 
автоматты қондырғылар кең түрде қолданылады (12, 13-сурет).
Респираторлы әдіс (аэрозольды және аэрогенді) ветеринариялық 
практикада қолдану тиімді. Біріншіден антиген тозаң түрінде тыныс алу 
жолдары арқылы қабылданады. Және бұл тәсіл арқылы аз уақытта малды 
жаппай иммундеуге болады. Аэрозольды әдіспен құстарды, шошқаны 
иммундеуге соңғы жылдары кең түрде қолданылады.
12-сурет. Шилов құралы. 
Егілген мал бақылауға алынады. Егерде вакцинаның нәтижесінде 
асқыну процестері (вакцина егілген жердің домбығуы, жергілікті 
температураның көтерілуі, т.б.) анықталған жағдайда вакцина өндірген 
мекемеге рекламация жіберіледі. Онда вакцинаның серия нөмірі, өндірілген 
күні, қанша малға егілгені, асқыну процестері көрсетіліп, вакцина флакон-
дарымен жіберіледі. 
Вакцина қолданылғаннан кейін (әсіресе тірі вакциналар) ветсанита-
риялық шаралар (санитариялық тазалау, объектіні дезинфекциялау) жүргі-
зіледі. Флаконда қалған вакциналар қалдығы міндетті түрде қайнатылып 
немесе өртеніп жойылады.

88 

жүктеу/скачать 3.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: