Номадизм мәдениеттің бір түрі ретінде. Көшпенділік (номадизм)
жүктеу/скачать 18.41 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8. Номад мәдениетінің типологиясы. Көшпенділердің жіктелуі және түрлері (көшпенділер мәдениеті) Жіктелуі қоныстану дәрежесіне және экономикалық белсенділікке байланысты қарастырылады
- Географиялық тұрғыдан сарапшылар көшпелілердіңәлі де кең таралған алты негізгі аймақты анықтайды
|
Номадизм мәдениеттің бір түрі ретінде. Көшпенділік (номадизм) – халықтың басым бөлігі экстенсивті көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын шаруашылық қызметтің ерекше түрі және онымен байланысты қоғам түрі. Кейбір жағдайларда көшпелілерді жылжымалы өмір салтын ұстанатындардың барлығы (аңшы-тергіштер) немесе сығандар сияқты халықтың қоныс аударушы топтары деп атайды. Мал бағушылардың бәрікөшпелі емес. Көшпелілікті үш негізгі белгімен байланыстырған жөн: 1) шаруашылық қызметтің негізгі түрі ретінде экстенсивті мал шаруашылығы; 2) халықтың және малдың көп бөлігінің мерзімді көші-қоны; 3) дала тұрғындарының ерекше материалдық мәдениеті, қоғам түрі және дүниетанымы. Көшпелілер мал шаруашылығы оңтайлы шаруашылық қызметі болып табылатын құрғақ дала мен шөлейт немесе биік таулы аймақтарда өмір сүрді. Олардың негізгі тамағы әр түрлі сүт өнімдері болды, азырақ - жануарлардың еті, ауылшаруашылық өнімдері және терімшілік. Құрғақшылық, қарлы боран (жұт), мал індеттері көшпенділерді бір түнде барлық күнкөріс құралдарынан айыруы мүмкін. Табиғат апаттарына қарсы тұру үшін малшылар өзара көмек көрсетудің тиімді жүйесін әзірледі - тайпалардың әрқайсысы зардап шегушіге бірнеше бас мал жеткізіп берді. Мал үнемі жаңа жайылымға мұқтаж болғандықтан, малшылар жылына бірнеше рет бір жерден екінші жерге көшуге мәжбүр болды. Көшпелілер арасында ең көп тараған тұрғын үй түрі әдетте жүн немесе тері жамылғымен жабылған (киіз үй, шатыр немесе шатыр) жиналатын, оңай тасымалданатын құрылымдар болды. Көшпелілер арасында тұрмыстық ыдыстар аз болды, ыдыс-аяқтар көбінесе сынбайтын материалдардан (ағаш, тері) жасалды. Киім мен аяқ киім, әдетте, былғарыдан, жүннен және үлбірден тігілген. Көшпелілер ешқашан егіншілік әлемінен бөлек өмір сүрген емес. Оларға ауыл шаруашылығы мен қолөнер бұйымдары қажет болды. 8. Номад мәдениетінің типологиясы. Көшпенділердің жіктелуі және түрлері (көшпенділер мәдениеті) Жіктелуі қоныстану дәрежесіне және экономикалық белсенділікке байланысты қарастырылады: 1.көшпелі; 2. жартылай көшпелі, жартылай отырықшы; 3.жайылымдық; 4. маусымдық (жазғы және қысқы жайылымдар). Кейбір көшпеліліктің түрлері: • тік (таулы және жазық); • көлденең (ендік, меридиан, дөңгелек және т.б.). Географиялық тұрғыдан сарапшылар көшпелілердіңәлі де кең таралған алты негізгі аймақты анықтайды: • Еуразия аумағындағы далалар. Ол тарихта «бес түлік малды» яғни жылқы, ірі қара, қой, ешкі, түйе өсірген. Бұл аймақтың көшпелілері: моңғолдар, түріктер, қазақтар, қырғыздар – қуатты дала империяларын құрды. • Таяу Шығыс. Жергілікті халық: күрдтер, пуштундар, бақтиярлар – ұсақ мал өсіреді, ал көлік ретінде жылқы, есек, түйе қолданылады. • Сахара, Араб шөлі. Бәдәуилердің негізгі кәсібі – түйе шаруашылығы. • Шығыс Африка. Жергілікті халық мал өсіреді. жүктеу/скачать 18.41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|