Омарова Лейла Ганиевна Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту үдерісінде практикалық мазмұнды есептерді қолдану танымдық қызығушылығын дамыту әдістемесі

Қысқы демалыстағы саяхат кезінде оқушылар шаңғымен 900м жүруді және одан 400м кем жаяу жүруді жоспарлады. Оқушылар саяхат кезінде жаяу неше метр жүруді жоспарлаған?

М: Суретке қараңыздар. Жылдың қай мезгілі? Сюжетті сурет бойынша айт.

О: Балалар шаңғы теуіп барады.

М: Есепті оқыңыздар.

М: Есеп не туралы?

О: Демалыс кезінде оқушылардың шаңғымен және жаяу жүруді жоспарлағаны туралы.

М: Оқушылардың жүру жолын сызбаға түсіріп көріңіздер.

Шаңғы

900 м жол
Жаяу ? 400м кем жол

М: Есепте не белгілі?

О: Есепте шаңғымен 900м, жаяу адам 400м кем жол жүру жоспарлаған?

М: Есепте не белгісіз?

О: Жаяу неше метр жүру жоспарланғаны.

М: Сұраққа жауап беруге бола ма?

О: Болады. Ол үшін шаңғышы жүрген жолдан кем жүрген жолды азайтамыз.

М: Шешуін қалай жазамыз?

О: Шешуі: 900-400=500 (м).

М: Жауабын айтыңыздар.

О: Жауабы: 500м жаяу жүру жоспарланған.

М: Есеп қандай амалмен орындалды?

О: Азайту амалымен.

М: Есептен не білдік?

О: Қыста шаңғы теуіп, жаяу жүру керек екенін білдік.

М: Балалар, денсаулығымыз мықты, шыныққан болсын десеңіздер, қыс кезінде шаңғы теуіп, жаяу жүріңіздер.

70 км?

420км

Оқушыларға суреттер көрсетіледі.

М: Есептің шарты бойынша бізге не белгілі?

Сөздік: Эму құсы. Бұл түйе құстың бір түрі.

О: Африка түйе құсы 1 сағатта 70км жүгіретіні.

О: Эму құсы 1 сағатта одан 40км кем жүгіргені және 2 құс 420 км жүгіретіні белгілі.

М: «Мен мына есепті қалай шешемін?» деген сұраққа ойланып, жауап беріп көріңіздер. Ойлануға 5 секунд беріледі.

О: 420 км-ді әр құстың жылдамдығына бөлеміз, сонда әр құс бұл қашықтықты қанша уақытта жүгіретінін табамыз.

О: 420 км африка түйе құсының жылдамдығына бөлгенде 6 шығады.

О: 420 км эму құсының жылдамдығына бөлгенде 14 шығады.

М: Бізге енді шешуін жазу керек, жазып көрейік.

О: Шешуі: 420:70 =6

420 : (70 -40)=14

М: Есептің жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: 420км қашықтықты африка түйе құсы 6 сағатта, эму құсы 14 сағатта жүгіріп өтеді.

М: Жауабын тексеріңіздер. Басқа жолмен шығаруға бола ма?

М: Осы есепке кері есеп және өзара кері есеп құрастырыңдар.
Қысқаша жазу

1-сынып

Тігінші күніне 8 көйлек тігіп отырса, шәкірті одан 3-еуін кем тігеді. Шәкірті күніне неше көйлек тігеді?

Есеп бойынша тірек сызбасымен жұмыс.

Сызба құруға арналған сұрақтар.

М: Есепте не белгілі?

О: Тігінші күніне 8 көйлектен, шәкірті одан 3-еуін кем тігетіні белгілі.

М: Біз нені білеміз? (Қосыла айтады).

О: Бұл есептің шарты 8 3-уі кем.

О: 8-3? Бұл есептің сұрағы.

М: Сұрағын оқы?

О: Шәкірт күніне неше көйлек тігеді?

М: Есепті қалай шешеміз?

О: 8-3 = 5

М: Неліктен азайтумен орындалады?

О: Себебі шәкірт тігіншіден аз көйлек тікті.

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: Шәкірті 5 көйлек тікті.

Еңбек сабағында ұл балалар үш таспалы 8 қамшы, одан 3-еуі кем төрт таспалы қамшы өрді. Барлығы неше қамшы өрді?

М: Есепті оқыңыздар.

М: Есеп не жайында айтылған?

О: Ұл балалар еңбек сабағында үш таспалы, төрт таспалы қамшы өргені жайында айтылған

Сөздік: таспа деген қамшыны 3 не 4 таспа қылып өреді.

М: Сұраққа жауап беру үшін нені білуіміз керек?

О: Ұл балалар үш таспалы 8 қамшы, төрт таспалы неше қамшы өргені белгісіз.

М: Есептің қысқаша жазылуын орындайық.

3 таспалы -8 қамшы

? қамшы

4 таспалы - ? 3-еуі <

О: 3 таспалы қамшы көп.

О: Таспалы қамшының 3-уі кем?

М: 4 таспалы қамшы санын қалай білуге болады?

О: 3 таспалы 8 қамшыдан кем 3 қамшыны азайтамыз.

О: 8-3=5 (4 таспалы).

М: Барлығы неше қамшы өргенін қалай табасыңдар?

О: 3 таспалы 8 қамшыға, 4 таспалы 5 қамшыға қосамыз.

О: 8+5 =13 (қ)

М: Шешуін жаз.

О: Шешуі: 8-3=5

8+5 =13 немесе (8-3)+5 =13

М: Жауабын оқы.

О: Жауабы: Барлығы 13 қамшы өрілген.

М: Есепті неше амалмен шығардыңыздар?

О: Есепті қосу және азайту амалымен шығардық.

Кітапханаға 2700 кітапты түптеу керек. Бір шеберхана бұл кітаптарды 15 күнде түптей алады, ал екіншісі 30 күнде. Бұл шеберханалар жұмысты бірігіп істесе, кітаптарды қанша күнде түптейді?

М: Есепті оқы.

М: Есептің шартын бөліп оқыңыздар.

М: Бізге не белгілі?

О: Кітапханаға 2700 кітап түптеу керектігі. Бір шеберхана кітапты 15 күнде түптейтіні, екіншісі 30 күнде түптейтіні.

М: Ал не белгісіз?

О: Әр шеберхана 1 күнде қанша кітап түптейді және екеуі біріксе неше күнде бітіретіні.

М: Есептің шартын құрастырыңыздар.

М: Есептің шарты бойынша сұрақ қойыңыздар?

О: Бір күнде бірінші шеберхана қанша кітап түптеуйді?

О: Бір күнде екінші шеберхана қанша кітап түптейді?

О: Екі шеберхана бірігіп 1 күнде қанша кітап түптейді?

О: Кітапты қанша күнде түптейді?

М: Осы сұрақтарға жауап беру үшін не істейміз?

О: 1-ші сұраққа жауап беру үшін 2700 кітапты 15-ке бөлеміз.

О: 2-ші сұраққа жауап беру үшін 2700 кітапты 30 бөлеміз, 3-ші сұраққа жауап беру үшін әр шеберхананың 1 күнде түптеген кітаптарын қосамыз.

О: 4-ші сұраққа жауап беру үшін 2700 кітапты екеуінің 1 күнде түптеген кітаптарының санына бөлеміз.

М: Дұрыс, есептің шешуін жазыңыздар.

О: Шешуі: 2700:15=180

2700:30=90

180+90=270

2700:270=10.

М: Есептің сұрағына жауап беріңіздер?

О: Жауабы: 2 шеберхана бірігіп 2700 кітапты 10 күнде түптейді.

М: Жауабын тексеріңіздер.

3 спортшы Балқаш және Алакөл аралығындағы ұзындығы 120км Қарақұмды жүгіріп өтеді. 1-ші спортшы күніне 15 км, 2-ші спортшы одан 5 км артық, 3-шісі 2-шіден 2 есе кем жүгіріп отырады. Әр спортшы Қарақұмды неше күнде жүгіріп өтеді?

М: Есепті мұқият оқыңыздар. Қандай сөздер сіздерге түсініксіз?

О: Қарақұм сөзі түсініксіз.

М: Қарақұм Қазақстан мемлекетінің Балқаш және Алакөл аралығындағы шөлді жер. Есептің берілгені бойынша оның ұзындығы неше км екен?

О: 120км.

М: Есептің негізгі мазмұны қандай?

О: Үш спортшы Қарақұмды әр түрлі жылдамдықпен жүгіріп өткендері туралы.

М: Есептің негізгі мақсаты қандай?

О: Әр спортшы Қарақұмды неше күнде жүгіріп өткенін табу.

М: Есептің мәтіні бойынша өздеріне ұнаған тәсілмен қысқаша жазылуын жазыңыздар.

О: 1к. 1с. – 15км

2с. – 5 км 120км

3с. – 2 есе

Әр с.Қ.н.к.ж.ө. - ?

(Қысқаша жазуды әр оқушы әр түрлі жазуы мүмкін, берілгін қысқа жазу мысал ретінде беріліп отыр)

М: Сіздер қалай ойлайсыздар бұл есепті қалай шығаруға болады?

О: Бірінші спортшы күніне 15 км жүгіріп отырған, яғни ол Қарақұмды 8 күнде жүгіріп өтеді.

О: Екінші спортшы бірінші спортшыдан 5 км артық жүгірген, яғни ол күніне 20км жүгірген. Қарақұмды 6 күнде жүгіріп өтеді.

О: Үшінші спортшы екінші спортшыға қарағанда 2 есе кем жүгірген, яғни күніне 10 км жүгірген. Қарақұмды 12 күнде жүгіріп өтеді.

М: Оны қалай таптыңыздар, есептің шешімін жазыңыздар.

О: (15+5):2=10

120: 15 =8 к.

120: 20 =6 к.

120: 10 =12 к.

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жаубы: Қарақұмды 1-ші с.-8күнде, 2-ші с. – 6 күнде, 3-ші с. – 12 күнде жүгіріп өтеді.

М: Есепті тексеріңіздер.

М: Осы есептен қандай мағлұмат алдыңыздар?

О: Қазақстан жерінде Қарақұм деген шөл бар екендігін және оның ұзындығы 120км екендігін білдік.

М: Сіздер Қазақстан жерінде тұрғандықтан оның шөлдерін, тауларын, көлдерін және т.б. білулерін керек. Бұл сіздердің борыштарыңыз.

Қарапайым диаграммаларды, графиктерді оқу және құру

(4- сынып) Диаграммаларды құруға дайын кестелер және практикалық мазмұнды есептер қолданылады.

Сондай түрдегі практикалық мазмұнды есептердің үлгісін көрсетейік:

I . Дүниежүзіндегі төрт мұхиттың көлемі 360 млн км².Тынық мұхиттікі 178 млн км², Үнді мұхиттікі Тынықтан 102-ге кем, Атлант Үндіден 16-ға артық, Солтүстік Мұзды мұхиттың көлемі неше млн км²?

М: Есепті оқы (Мұғалім тактадағы диаграммаға көңілдерін аударады).

М: Мына диаграммада не бейнеленген?

О: Дүниежүзінің мұхиттары.

М: Дүниежүзінде неше мұхит бар, диаграммаға қарап айтыңыздаршы?

О: 4 мұхит бар.

М: Диаграммаға қарап, мұхиттарды бір-бірімен салыстырып көріңіздерші.

О: Тынық мұхит ең үлкен, Атлант Тынықтан 2 есе кіші, Үнді Атланттан кіші, ал ең кішісі Солтүстік Мұзды мұхит.

М: 4 мұхиттың көлемі кандай?

О: 360 млн км²

М: Тынық мұхиттың көлемі қандай?

О: 178 млн км².

М: Үндінікі кандай?

О: Белгісіз, бірақ ол Тынық мұхиттікінен 102 млк км²-ге кем.

М: Атланттікі қандай?

О: Ол да белгісіз, бірақ ол Үндінікінен 16 млн км²-ге артық.

М: Солтүстік Мұзды мұхиттікі ше?

О: Оның көлемі белгісіз.

М: Бізге неше мұхиттың көлемі белгісіз?

О: Үш мұхиттікі.

М: Үш мұхиттың көлемін қалай табамыз?

Окушылар диаграммаға қарап айтады.

О: Диаграммада Үнді мұхиты Тынықтан кішірек екені көрініп тұр, сондықтан 178 мли км²-тан 102 млн км² азайтамыз.

О: Атлант мұхиты Үндінікінен үлкенірек екені көрініп тұр, сондықтан 76 млн км² -ге 16 млн км² – ны қосамыз.

О: Солтүстік Мұзды мұхитты табу үшін бізге 4 мұхиттың жалпы көлемі белгілі 360 млн км²-ден бізге белгілі 3 мұхиттың көлемін алып тастасақ, ең кішкентай мұхиттің көлемін табамыз.

М: Есептің шешуін жазыңыздар.

О: Шешуі: 178 млн км²-102 млн км²=76 млн км²

76 млн км²+16 млн км²=96 млн км²

178 млн км² + 76 млн км²+92 млн км²=346 млн км²

360 млн км²-346 млн км²=14 млн км²

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: 14 млн км²

М: Диаграммаға мұхиттардың көлемін түсірейік.

М: Естеріңізге сақтаңыздар, бұл сіздерге келешекте керек болады.

Осы есепті шығару барысында оқушылардың көңілі дүниежүзінде төрт мұхит бар екеніне аударылып, диаграммаға қарап мұхиттардың көлемдерін бір бірімен салыстыру арқылы оңай шығатына оқушылардың көзі жеткізілді.

2. Дүние жүзіндегі халық саны 1820 жылы 1 миллард болған, 1927 жылы 2 миллиардқа жетті, 1959 жылы 3 миллиард, 1974 жылы 4 миллиард, 1987 жылы 5 миллиард, 1999 жылы 6 миллиард болды. Әр миллиард қанша жылда өсіп отырған?

Диаграмманы құрмас бұрын оқушылармен әңгіме жүргізілді.

М: Есепті оқы. Есеп не жайында?

О: Дүниежүзіндегі халықтың әр жылда қалай өсіп отырғандығы жайында.

М: Есепті көз алдымызға оңай елестете алу үшін диаграмманы бір бетке салып көрейік. Сіздердің ойларыңша есепке қатысты диаграммада қанша баған болуы керек?

О: Жылдарға байланысты 6 баған болу керек.

М: Бағанның биіктігін бірдей саласыздар ма?

О: Жоқ

О: Өйткені әр жылдардағы халық саны әр түрлі.

М: Көлденен түзу сызықтың бойына не жазамыз?

О: Жылдарды.

М: Ал тігінен салынған түзу бойына не жазамыз?

О: Халықтың саны.

Оқушылардың көңілі бағандардың ені бірдей болу керектігіне аударылып, бір бірінен ара қашықтары да бірдей болу керектігі ескертіледі. Бағандар түрлі түсті қарандаштармен боялады.

М: Есептің шартында не берілгені диаграммада бейнеленіп тұр. Мұқият қарап, диаграмма бойынша сұрақ қойып көріңіздер.

О: 1 миллиардтан 2 миллиардқа өсуіне қанша жыл керек болды?

О: 2 миллиардтан 3 миллиардқа өсуіне қанша жыл керек болды?

О: 3 миллиардтан 4 миллиардқа өсуіне қанша жыл керек болды?

О: 4 миллиардтан 5 миллиардқа өсуіне қанша жыл керек болды?

О: 5 миллиардтан 6 миллиардқа өсуіне қанша жыл керек болды?

М: Осы сұрақтарына жауап беру үшін не істеу қажет деп ойлайсыздар?

О: 1927–1820 жылды азайтсақ біз 2–ші миллиард неше жылда өскенін табамыз.

М: Сонымен менің түсінгенім бойынша, сіздер жылдарды бір–бірінен азайту керек дейсіздер ғой. Онда оның шешуін жазып көріңіздер.

Оқушылар есептің шешуін дәптерлеріне жазады.

О: Шешуі: 1927 – 1820 = 107

1959 – 1927 = 32

1974 – 1959 = 15

1987 – 1974 = 13

1999 – 1987 = 12

М: Біз есептің сұрағына жауап бердік пе? Сұрағын оқыңыздар.

О: Әр миллиард қанша жылда өсіп отырған?

М: Сұраққа толық жауап беріңіздер.

О: Жауабы: 2 миллиард – 107 жылда

3 миллиард – 32 жылда

4 миллиард – 15 жылда

5 миллиард – 13 жылда

6 миллиард – 12 жылда

М: Қалай ойлайсыздар, болжап көрейікші, егер, дүниежүзіндегі халық саны осылай өсе берсе, қанша жылда 7 миллиардқа жетпекші?

О: 10–11 жылдан кейін. 1999 + 11 = 2010 жылы 7 миллиартқа жетеді.

Осы жұмысты орындау барысында оқушылар дүниежүзіндегі халық санының тағы 1 миллиардқа өсу уақыты алыс емес екендігін, халықтың санының артып келе жатқандығын байқайды.

3. «Шекарадағы жағдай»

Түнгі сағат 2-де шекара бұзушы шекарадан өтеді де 6 км/сағ жылдамдықпен батыс жаққа бағыттайды. 2 сағаттан кейін оның алдында саз кездесіп, оның жылдамдығы 1 км/сағ төмендейді. Тағы 2 сағаттан кейін таң атып, ары қарай жүру қауіпті болып, ол қараңғы батуын тосып тығылып қалады.

Таңғы сағат 4–те шекарашылар итпен шекараның бұзылғанын байқап, шекара бұзушының артынан 9 км/сағ жылдамдықпен жүреді. Таңғы 5 сағат 20 минутта шекарашылар сазға жетіп, 2 км/сағ жылдамдықпен ары қарай жүрді. Бір сағаттан кейін шекара бұзушыны қуып жетіп, атыс басталып кетеді, ол 40 минутқа созылады. Сағат 7-де шекарашылар шекара бұзушыны ұстап алып, шекараға 2 сағатта қайтады. Қайтар жолды қандай жылдамдықпен жүрген?

М: Есепті оқы. Бағытын берілген сызбаға түсір.

Ескерту: 1 торкөз – 1 км, 1 торкөз – 20 минут. Оқушылар мұғаліммен бірлесе отырып шекара бұзушы мен шекарашының жүрген жолын сызбаға түсіре бастайды.

М: Дәптерлеріне тігінен менімен бірге түзу сызыңыздар, енді көлденен түзу сызыңыздар. Тігінен әр торкөзді 1км деп өсу ретімен жазыңыздар, яғни тігінен түзу қашықтықты білдіреді. Көлденең түзудің әр бөлігін 20 минуттан белгілейік, яғни көлденен түзу уақытты білдіреді. Шекара бұзушының жүрген жолын сызба арқылы қызыл сиямен бейнелейік. Шекарашы сағат нешеде шекараны бұзып өтті?

О: Сағат 2-де.

М: Қандай жылдамдықпен?

О: 6км/сағ.

М: Сондай жылдамдықпен неше сағат жүрді?

О: 2 сағат

М: 2 сағатта неше км жүрген?

О: 12км

М: Сызбаға қалай бейнелейміз?

М: Саз кездескеннен кейін оның жылдамдығы қандай болды?

О: 1км/сағ

М: Сондай жылдамдықпен қанша сағат жүрді?

О: 2сағат.

М: 2 сағатта неше км жүрген?

О: 2км.

М: Сызбаға бейнелейік.

М: Тығылғанын бейнелеңіздер.

О: Көлденен түзу сызамыз, бұл оның тығылғанын білдіреді.

М: Енді шекарашының жүрген жолын бейнелеп көрейік (көк сиямен). М: Шекарашы шекара бұзушының артынан нешеде шықты?

О: Шекарашы шекара бұзушының артынан сағат 4-те шықты.

М: Қандай жылдамдықпен?

О: 9км/сағ.

М: Сазға нешеде жетті?

О: 5сағ 20мин

М: Сонда неше сағат жолда болған және қанша км жүрген?

О: 1сағ 20мин жолда болған, 12км жүрген.

М: Сызбаға түсірейік.

О: 12км мен 5сағ 20мин түйіскен жеріне нүкте қойып, сағ 4-тен бастап түзуді жүргіземіз.

М: Сазға жеткеннен кейін қандай жылдамдықпен қозғалды?

О: 2км/сағ.

М: Қанша уақыт жүрді?

О: 1сағ.

М: Оны қалай бейнелейміз?

О: 14км мен 6сағ 20мин түйіскен жеріне нүкте қойып, келген жерімізге дейін түзу жүргіземіз.

М: Шекара бұзушыны қуып жеткеннен кейін атыс неше минутқа созылды?

О: 40минутқа.

М: Оны қалай сызамыз?

О: 14км мен 7сағ түйіскен жеріне нүкте қойып түзу жүргіземіз.

М: Шекара бұзушыны нешеде ұстап алды?

О: 7-де

М: Қайтар жолға қанша уақыттары кетті?

О: 9сағ нүкте койып, келген жерімізге дейін түзу жүргіземін.

М: Шекарашылар шекара бұзушыны қандай жылдамдықпен шекараға жеткізеді?

О: 7км/сағ.

М: Есептің шешуін жазыңыздар.

О: Шешуі: 2+2=4сағ 1+1=2сағ 1+1=2км

6·2=12км 4+2=6сағ 12+2=14км

4сағ+1сағ20мин=5сағ20мин 9+3=12км

5сағ20мин+1сағ=6сағ20мин 12+2=14км

6сағ20мин+40мин=7сағ 14:2=7км/сағ

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: Шекарашылар қайтар жолда 7км/сағ жылдамдықпен жүрген.

Бұл есепті сызбай, сызбасын есепті түсіндіруде көрнекі құрал ретінде қолдануға да болады.

Осындай тақырыптарға диаграммаларды, графиктер құру және оларды оқи білу оқушылар үшін танымдық маңызы зор.

Диаграмма, графикті оқуға және құруға арналған бақылау жұмысының нәтижесі бақылау сыныптарға қарағанда эксперимент сыныптардағы оқушылардың көрсеткіші жоғары екендігін көрсетті.(3 -сурет)

2.2 Практикалық мазмұнды есептердің мәтінімен жұмыс істеу білігін қалыптастыру
Практикалық мазмұнды есептің мәтінімен жұмыс істеудің мысалын келтірейік. 1-сынып математика оқулығында «Санды өрнек және әріпті өрнек» тақырыбында [44, 105 б.] мынандай № 2 есеп қарастырылады: «Наурыз мерекесіне диқаншылар ауылы 4 киіз үй, ал малшылар ауылы 5 киіз үй тікті. Барлығы неше киіз үй тігілді? Есепті шығар.

Азайту амалымен шығарылатындай етіп, есептің сұрағын өзгерт және сол сұраққа жауап бер»

Бұл есепті шығару үшін 4 және 5 сандарын қосу керек.

4 + 5 = 9 үй тігілді

Есептің сұрағын өзгертсе «Наурыз мерекесіне диқаншылар ауылы 4 киіз үй, ал малшылар ауылы 5 киіз үй тікті. Диқаншылар ауылы малшылар ауылына қарағанда неше үй кем тікті?»

Бұл есептің сұрағына жауап беру үшін 5 санынан 4 санын азайту керек.

5 – 4= 1 үй кем.

Осы сабаққа осы есеп бойынша оқушыларға үй тапсырмасы ретінде берілген есепті мәнерлеп оқып, мазмұнын түсініп келуге берілген.

Сабақ барысында мұғалім оқушыларға есепті мұқият оқуларын сұрап, мынадай түрдегі сұрақтарға жауап беруді өтінеді.

1) сіздердің ойларыңызша бұл есепті қалай шығаруға болады?

2) барлығы неше киіз үй тігілді?

3) сіздердің ойларыңызша есепті азайту амалымен шығарылатындай етіп, есептің сұрағын қалай өзгертуге болады?

Оқушылардың есеп сұрағын өзгертулеріне байланысты келесі сұрақ қойылады

4) құрастырған сұраққа қалай жауап беруге болады?

5) неше үйге кем екен?

Егер оқушылар қойылған сұрақтарға жауап бере алмаса, онда есептің мәтінін қайтадан мұқият оқу тапсырмасы беріледі. Егер оқушылар тағы жауап бере алмаса үйден салып әкелген суреттеріне қарап жауап берулерін өтінеді.

Содан кейін осы тақырыптың келесі есебі қарастырылады:

«Мерекеге бір ауыл 5 саба қымыз, ал екінші ауыл одан 2 саба кем әкеледі. Екінші ауыл неше саба қымыз әкелді? Осы есепке кері есеп құрастыр және шығар».

Бұл есепті шығару үшін 5 санынан 2 санын азайту керек.

5 – 2 =3 саба қымыз әкелді.

Оған кері есеп құрастыру:

«Мерекеге бір ауыл 3 саба қымыз, ал екінші одан 2 саба қымыз артық әкелді. Екінші ауыл неше саба қымыз әкелді?»

Бұл есепті шығару үшін 3 және 2 сандарын қосу керек.

3 + 2 = 5 саба қымыз әкелді.

Мұғалім оқушыларға есепті мұқият оқуларын ұсынады. Оқи отырып алдарындағы оқу тақташасына есеп бойынша сурет салуға тапсырма береді. Оқушылар есепке сұрақты өздері құрастырып бір біріне қояды.

1. Бірінші ауыл неше саба қымыз әкелді?

2. Екінші ауыл неше саба қымыз артық әкелді?

3. Екінші ауыл неше саба қымыз әкелді?

Практикалық мазмұнды есептердің мәтінін мұқият оқып әр сөзіне көңіл бөліп, қажет болған жағдайда сөздік жұмысын жүргізу, есептің шартын, берілгенін, сұрағын бөліп көрсету, есеп шешіміне жетелейтін сұрақтарды оқушылардың өздері қоюлары олардың белсенділіктерін арттырып, практикалық мазмұнды есептерді шығаруға қызығушылықтарын дамытады [45, 53 б.].

Математикалық жаттығуларды орындау

1–сынып

1. Жетпейтін мәліметті қосып, есепті шығар: Көктемде Ерзат ағаш отырғызды, Самат одан 4 ағаш кем отырғызды. Самат неше тал отырғызған?

М: Балалар берілген математикалық жаттығуды оқыңыздар. Оны есеп деуге бола ма?

О: Жоқ.

О: Өйткені мұнда бір сан мәні жетпейді.

М: Есеп болу үшін не істеу керек?

О: Жетпейтін сан мәнін қосу керек.

М: Ол қандай сан болуы мүмкін деп ойлайсыздар?

О: Төрттен жоғары сандар болуы мүмкін.

М: Ал қосып, есепті толық оқыңыздар.

О: Көктемде Ерзат 7 ағаш отырғызды, Самат одан 4 ағаш кем отырғызды. Самат неше тал отырғызған? (жетпейтін сан мәні 5, 6, 7, 8, 9, 10 сандары да болуы мүмкін)

М: Енді мұны есеп деуге бола ма?

О: Болады. Өйткені оның шарты, сұрағы түгел болды.

М: Ендеше есепті шығарыңыздар.

О: Бізге Ерзаттың 7 ағаш отырғызғаны белгілі.

О: Самат Ерзаттан 4 ағаш кем отырғызғаны белгілі, яғни Самат Ерзатқа қарағанда 4 ағашқа аз отырғызды.

О: Саматтың неше ағаш отырғызғанын табу үшін біз Ерзаттың 7 ағашынан 4 азайтамыз сонда Саматтың неше ағаш отырғызғынын табамыз.

О: Самат 3 ағаш отырғызды.

М: Есептің шешуін жазыңыздар.

О: Шешуі: 7-4 =3

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: Самат 3 ағаш отырғызды.

2. Сурет бойынша есеп құрастыру.

Тақтаға келесі сурет ілінеді.

М: Мына суретке зейін бөліп қараңыздар. Суреттен не көріп тұрсыздар?

О: Суреттен қызды және баланы көріп тұрмыз.

О: 6 бұзауды көріп тұрмыз.

М: Қыз беп ұлға ат қойып көріңіздер.

О: Баян және Самат.

М: Олар не істеп тұр?

О: Баян 2 бұзауға шелекпен сүт беріп тұр.

О: Самат 4 бұзауға сүт беріп тұр.

М: Жақсы. Сурет бойынша есепті қалай құрастыруға болады деп ойлайсыздар? Құрастырып көріңіздерші.

О: Баян шелекпен 2 бұзауға сүт берді. Самат одан 2 бұзауға артық сүт берді. Самат неше бұзауға сүт берді?

О: Баян шелекпен 2 бұзауға сүт берсе, Самат 4 бұзауға сүт берді. Балалар барлығы неше бұзауға сүт берді?

М: Құрастырған есептеріңізді шығарыңыздар.

О: Саматтың неше бұзауға сүт бергенін білу үшін 2-ге 2 -ні қосамыз, сонда Саматтың неше бұзауға сүт бергенін табамыз.

О: Шешуі: 2+2=4

М: Жауабын жазыңыздар.

О: Жауабы: Самат шелекпен 4 бұзауға сүт берді.

М: Балалар салыстырып көрейікші. Құрастырған есепті шығарған жеңіл ме, әлде дайын берілген есепті шығарған жеңіл ме?

О: Өзіміз құрастырған есепті шығарған жеңіл.

М: Неге?