«Өнеркәсіп статистикасы»



бет1/12
Дата04.07.2016
өлшемі2.62 Mb.
#176325
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12



ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ


ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СМЖ 3-деңгейдегі құжаты

ПОӘК

ПОӘК 042-14-3-0.1.1.20.39/03 - 2013


«Өнеркәсіп статистикасы»


пәнінің оқу-әдістемелік кешені

№1- басылым



«ӨНЕРКӘСІП СТАТИСТИКАСЫ»

ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКА МАМАНДЫҒЫ БОЙЫНША ОҚИТЫН

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР




Семей 2013





Мазмұны

















1

Глоссарий

4

2

Лекциялар

4

3

Тәжірибелік сабақтар

4

4

Студенттердің өздік жұмыстары

5




4

5

47



54


ГЛОССАРИЙ
Барлық өнiм арналған, жеке өнiм түрлерi бойынша өнiмнiң динамикасының көрсеткiштерi - кәсiпорынның көрсеткiштерiнiң есептеуi, өнеркәсiп, сала, бiрiктiру.

Ғылыми-техникалық iлгерiлеудегi қызметкерлердiң творчестволық қатысуының көрсеткiштерi - қызметкерлердiң техникалық үдерiсiндегi абсолюттi және салыстырмалы көрсеткiштер өз қосатын творчестволық қатысу сипаттайтын көрсеткiштердiң жүйесi.

Еңбекақы төлеу қорының санағының талдауы - еңбекақы төлеу қоры, айлық, кварталдық, жылғы еңбекақының құрамындағы әр түрлi қорлардың меншiктi салмағының анықтауы, соның iшiнде тарифтi еңбекақы.

Еңбек өнiмдiлiктiң индекстерi - жеке еңбек өнiмдiлiктi динамикалық мiнездемесi.

Еңбек өнiмдiлiктi факторлық талдауды негiзгi мазмұны - еңбектiң өнiмдiлiктiң артуына әрбiр фактордың ықпалының өлшемi.

Есеп беру негiзгi қорлар баландары - негiзгi қорларды бар болуғана емес, олардың қозғалысын бақыласын, түсу және қатардан шығудың көрсеткiштерiн есептеу де толық мiнездеменi алынуға мүмкiндiк беретiн негiзгi қорларды орнын толтыруды жүзеге асыру.

Еңбектiң техникамен қаруландырылудың көрсеткiштерi негiзгi қормен - қормен жарақтану және құралдылық.

Еңбекақының деңгейiнiң көрсеткiштерi - орташа сағаттық, орташа күндiзгi және орташа айлық, кварталдық, жылғы еңбекақы.

Есептеу абсолюттi экономикалық нәтижелiлiктi - iргелi салым және өзiндiк құнның төмендетуiнен пайда немесе үнемдеудi керi байланыстың негiздерiндегi кеткен қаржының қайту мерзiмi немесе құнның орнын толтыруын анықтауы.

Есептеу салыстырмалы iргелi салым экономикалық нәтижелiлiктi - кәсiпорындардың орналастыруы бойынша қолдану шешiмдердiң варианттарының салыстыруында, өзара алмасатын өнiмнiң таңдауы бойынша, жаңа техника және жаңа технологияның енгiзуi бойынша тағы басқалар.

Еңбек өнiмдiлiктiң индекстерiн есептеуi - есеп беру және базистiк кезеңдердегi бұйымдардың өндiрiстiң қиындығының

салыстыруы.



Еңбектiң өнiмдiлiктiң артуы - өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуы және халықтың әл-ауқатының өсуiн сөзсiз шарт.

Еңбек өнiмдiлiктi өсу қарқыны - ҚРдың экономикалық және әлеуметтiк дамытуын Мемлекеттiк жоспардың ең маңызды бекiтiлетiн көрсеткiшi, сонымен бiрге әрбiр өнеркәсiптiк министрлiктiң жоспары, бiрiктiру және кәсiпорын.

Жаңа өнiм түрiнiң шығарылымы және жаңа технологиялық үдерiстердi енгiзудiң көрсеткiштерi, жабдықтың жаңғыртуының көрсеткiштерi - абсолюттi және жаңа өнiм түрiнiң шығарылымы және жаңа технологияның енгiзуiнiң салыстырмалы көрсеткiштерi, абсолюттi және жабдықтың жаңғыртуының салыстырмалы көрсеткiштерi.

Жабдықтың қолдануының көрсеткiштерi әр уақытта, қуат және жұмыс көлемi бойынша - экстенсивтi, қарқынды және интегралды жүктеменiң коэффициентi.

Жұмысшы күштiң құрамы - әлеуметтiк-экономикалық және демографиялық белгiлердiң көлемдi жиыны бойынша кәсiпорынның мiнездемесi.

Жиынтық бойынша еңбекақының динамикасының талдауы қандай болмасын - орташа көрсеткiштiң өзгерiсi және құрылымның өзгерiсi.

Интегралды жүктеменiң коэффициентi - есептi мерзiмге iс жүзiнде жасалған өнiмнiң қатынасы барынша өнiмнiң санына болуы мүмкiн.

Қарқынды жүктеменiң коэффициентi - қуат бойынша қолдану жабдықтар.

Кәсiпорын - бұл тауарлардың өндiрiсi, қызметтердiң көрсетуi бойынша алынатын құралдар, автономды көздiң нүктесiмен қаржы және өндiрiстiк функциялардың пайдалануын туралы шешiм қабылдауында нақтылы бостандығымен қызметтiң өз өндірісінің жүзеге асыруы үшiн қажеттi функция орналасқан дербес ұйым.

Кәсiпорындағы қызметкерлердiң санының қозғалысы - қабылдау бойынша айналымның көрсеткiштерiнiң мiнездемесi, қатардан шығу бойынша айналым, аққыштық және кадрлардың тұрақтылығы.

Кәсiпорынның өндiрiстiк ауданының қолдануының көрсеткiштерi, бiрiктiру - бiр квадрат метрiнен өнiмнiң орымы.

Қоғамдық өндiрiстi тиiмдiлiк - бұл өндiрiс және қағылез және өткенi еңбектiң адамдардың қоғамдық және дербес қажеттiктерiнiң қанағаттандыру бағытталған шығындарымен нәтижелердiң арасындағы қоғамдық-өндiрiстiк қатынастардың нақтылы мiнездемесi, шағылатын байланыс.

Қоғамдық еңбек өнiмдiлiктi динамика - бұл қолданудың тиiмдiлiгi тек қана емес, керiсiнше, немесе жұмыс уақытының басқа бiрлiк жұмыс iстейтiн таза өнiмiн өндiруiн шағылатын индексiн затқа айналған еңбек бiрге.

Қолдану жұмыс уақыттар - уақыттың қорлар көрсеткiштерінiң жүйесiнiң мiнездемесi коэффициенттер арқылы, жыл және интегралды коэффициент, сонымен бiрге құрастыру және есеп беру уақыт теңгерiмiнiң талдау жұмысы, тоқсан, ай, қолдану қойылған жұмыс уақытының ұзақтығы.

Құндық көрсеткiш - табиғи құрамға және дайындықтың дәрежесi әр түрлiлiк оны өнiмнiң ортақ көлемi және кәсiпорынның ортақ өндiрiс көлемi, бiрiктiру, министрлiктiң анықтауы тәуелсiз.

Механикаландыру және өндiрiстi автоматтандырудың көрсеткiштерi - жұмыстардың механикаландыруының жеке және құрама коэффициенттерi, (цехтар, кәсiпорын) бөлiмшелердiң дара салмақ, өндiрiс және еңбек, сонымен бiрге өндiрiстi автоматтандыру және еңбектiң коэффициенттерi, құн немесе жинағы қойылған жабдықтың қуатындағы құн немесе автоматты жабдықтың қуатының еншiсi.

Негiзгi қорларды техникалық күйдiң көрсеткiштерi - тозу және пайдаға асудың коэффициенттерi.

Өнеркәсiптiң табысты жұмысының керектi шарты - еңбектiң мән-мағыналарының жеткiлiктi санының өнеркәсiптiк кәсiпорындарының ұйғарымындағы бар болу.

Өнеркәсiптiк кәсiпорынның негiзгi қорлары - (тура немесе жанама өнеркәсiптiк өнiмнiң жасауларында қатысатын және өз құнын оларда көтеретiн еңбек құралдар) өнеркәсiптiк өндiрiс, (ауыл шаруашылығының ұйымы, сауда және қоғамдық қоректену, өнеркәсiптiк кәсiпорынның негiзгi қызметiн баланс болатын жинау, құрылыс) заттық өндiрiстiң басқа салаларының өндiрiстiк қорлары.

Өндiрiстiң химизациясының көрсеткiштерi - химизацияның материалдық базасын дамыту шағылатын көрсеткiштер, жиынтық көрсеткiш салалардағы жеке кәсiпорындағы химизацияның процесс сипаттайтын барлық экономика мен көрсеткiштерлер химизация.

Өндiрiстiң электрлендiруiнiң көрсеткiштерi - және өндiрiстiк процесс күш беретiн электрлендiрулерiн коэффициенттерi.

Өндiрiстiң электрлендiруi - еңбектiң энергия және электр жарақтанғандығының өсуi. Механикалық ерiксiз келтiрудi қуат және электр қуатының сомасы кәсiпорындағы өндiрiстiк процесс қызмет етушi энергетикалық қуат. Электромоторлардың механикалық ерiксiз келтiрудi қуат және қуаты тек қана (қозғағыш ) күш беретiн процесс қолайлы энергетикалық қуат.

Өнiмнiң ассортиментi бойынша жоспардың кәсiпорындарымен орындау - оның тапсырма берушiлерiне жабдықтауларға арналған шарттық мiндеттемелердiң оны сақтауын алғышарт

Өнiмнiң еңбек сыйымдылық - еңбек өнiмдiлiктi керi көрсеткiш. Қор пайданың деңгейi - бұл мерзiмге негiзгi қорларды орташа құнға есептi мерзiмiне iстеп шығарылған өнiмнiң көлемiнiң қатынасы.

Өнiмнiң қор сыйымдылығы - өнiмнiң қор пайдасының керi мәнi.

Өнiм сапасы – деңгей, оның техникалық-экономикалығының параметрлары, өнiмнiң түрiн, сапасын тұтынушыларға өнімнің өзіндік құндылықтарын анықтайды жеке қасиеттерін өлшем бірліктерінде бағалайды.

Сала - бұл барлық бiркелкi мекемелердiң жиынтығы.

Саланың өнiмi - өнiмнiң сомасы, саланың бiлген барлық мекемелерi туралы.

Салыстрылған шамалардың салғастырымдылығын сөзсiз шарт - бiртұтас заттай өлшеуiштер немесе өзгерiссiз көтерме бағалардың қолдануы.

Сан бойынша жабдықтың қолдануының көрсеткiштерi - нақты немесе қойылған жабдықтың сандағы бiрөңкей жабдықтың есептi мерзiм iс жүзiнде жұмыс iстейтiн сменалылықтың олардың орташа саны және коэффициентiнiң меншiктi салмағы.

Сапаның дәрежелерi бойынша өнiмнiң үлестiрiлуi - кәсiпорындар және бiрiктiрулердi көпшiлiк үшiн шығарылған өнеркәсiптiк өнiмiнiң сапасының техникалық деңгейiнiң негiзгi жалпылауыш мiнездемесi.

Табиғи өрнектегi өнiмнiң есепке алуы - физикалық қасиет және өнiмнiң тұтынушы тағайындау шағылатын өлшеуiштердiң қолдануы.

Физикалық және негiзгi қорларды моралдiқ тозуды орнын толтыру - өлшемдерi амортизацияның нормаларынан тәуелдi болатын амортизациялық төлемдердiң түрiндегi өнiмнiң өндiрiсiне шығын қосылатын олардың құндары бөлiк.

Шартты заттай өлшеуiштер - массаны және жылу сыйымдылық, массаны және пайдалы заттың мазмұны, көлем және қиындық, массаны және машинадан сыйымдылық өнiмнiң екi қасиетiнiң бiр көрсеткiш сипаттайтын өлшеуiштер.

Шығарылған өнiмiнiң көлемi - қор пайда және негiзгi қорларды шаманың шығармасы.

Экстенсивтi жүктеменiң коэффициентi - жабдықтың уақытының қоры оның жұмысын қолдану жабдықтары.


  1. ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛ


Тақырып 1. Өнеркәсіп статистикасының ғылыми негіздері

Дәріс сұрақтары:

1. Өнеркәсіп статистиканың пәні, міндеттері және әдістері.

2. Кәсіпорын саласы, статистиканың зерттеу объектісі ретінде


  1. Өнеркәсіп статистиканың пәні, міндеттері және әдістері

Өндіріс статистикасы-теориялық тұрғыдан қарағанда ұдайы өндіріс процесінің экономикалық-математикалық үлгісі болып саналады.

Бұл үлгіде өнімді өндіру,бөлу,тұтыну,қор жинау арасындағы байланыс толық қамтылып көрсетіледі,сондықтан өндіріс статистикасы экономика салаларының арасындағы байланысты талдауға,негізгі экономикалық пропорцияларды айқындауға,баға белгілеуді ерекшеліктерді зерттеуге мүмкіндік береді.

Өндіріс статистикасы ұлттық шоттар жүйесінің өндіріс,табыстың пайда болуы,тауарлар мен қызметтер сияқты шоттарын қамтиды және осы жүйенің әдістемесі бойынша үш бөліктері тұрады.Бұл бөліктерді квадрант деп атайды.

Өндіріс статистикасы жалпы үлгісі төмендегідей:

1 квадрант салалар арасындағы байланысты сипаттайды,аралық тұтыну шығындарын қамтып көрсетеді.

2 квадрантта жалпы ішкі өнімнің ақырғы пайдалуы,ал

3 квадрантта жалпы қосылған құнның элементтері көрсетеді.

1 квадранттағы жолдарда да,бағандарда да экономика салалары жазылады.
Аралық тұтыну (1 квадрант) Ақырғы Пайдалану (2 квадрант)

Жалпы қосылған құн (3 квадрант)


1 квадранттың бағандарына әр саланың өндіріске жұмсаған шығындары (шикі зат,материал,отыш,энергия,әр түрлі қызметтер құны) көрсетілді,ал осы квадранттың жолдары әр саланың өнімі басқа салаларда қалай бөлінгенін көрсетті.

2 квадрантта жолдар тұтынушы салаларды,ал бағандар ақырғы пайдалану категорияларын,яғни ақырғы тұтыну шығындарын,жалпы қор жинауды,экспорт пен импорт сальдосын көрсетеді.

3 квадрантта жалпы ішкі өнімнің құндық құрылымы көрсетеді. Бұл квадраттың бағандары өндіруші салаларға,сәйкес келеді.

Ал жолдар жалпы қосылған құнның құрамдас бөліктеріне (еңбекақы,жалпы пайда немесе жалпы аралас табыс,өндіріске салынатын таза салық ) сәйкес келеді.

Егер салааралық баланстың мәліметтерін тігінен қарастыра,онда бағандарда жекеленген салалардың шығарған өнімдерін өнімдерінің құндық құрылымы көрсетіледі,яғни әр саланың шығарған өнімі аралық тұтыну және жалпы қосылған құн көрсеткіштерінің қосындысына тең болады.

Ал баланс мәліметтерін көлденеңінен қарастырса,онда жолдарда өнімнің натуралды-заттық құқрамы көрсетіледі,яғни мұндай жағдайда шығарылған өнім аралық тұтыну мен ақырғы пайдалану көрсеткіштеріне тең болады. Салааралық баланстың түрлерін әр түрлі факторларға байланысты анықтайды.

Динамикалық өндіріс дамуының бірнеше жылғы өндіріс процестері қарастырылады және бір жылдың нәтижесі келесі бір жылдың нәтижесімен салыстырылады.

Өндіріс статистикасы ақырғы пайдалану көрсеткіштерінің құрамына күрделі қаржы бөлу де болады.

Статистика қоғамдық құбылыстардың , процестің , өзгерістің көлемін , шамасын, деңгейін есептеу-санақ мәселелерін , өркендеп-дамудың қарқынын зерттейді . Мысалы , жұмысшылардың жалпы санын, орналасу дәрежесін , кәсібі мен шаруашылық түрін зерттейді және т.б.

Белгілі бір аумақтағы өндірілген өнімді , ұлттық табыс мөлшері , оның тұтынуға сақталған қорын , тасымалданған жүктің мөлшері мен санын тағы сол сияқты қоғамдық құбылыстардың сипатын анықтайды .


Статистика жеке ғылым ретінде құбылыстың , өзгерістің сан жөнінен қалыптасуының , өзгеруінің заңдылығын , олардың сапалық мәнімен байланыстыра зерттейді .

Өнеркәсіп орнын дамыту мүмкіндігіне және ондағы еңбеккерлердің санына қарай жалақы қорына пайдаланылатын қаржы көлемін саралайды .

Ғылыми-техникалықпен табиғи жағдаймен қатар жетілдірілген ғылыми-техникалық өндірістің тигізетін әсері белгілі . Агротехникалық шараны уақытында жүргізуімен жердің құнарлылығы және қолайлы ауа райы дақыл түсімділігін арттырады . Тиісті экологиялық норманы сақтамаған өнеркәсіп табиғатқа , қоршаған ортаға орасан зор зиян тигізеді Мәселен , өнеркәсіптен бөлінген дұрыс тазартылмаған улы қалдық ауаны , суды былғайды . Мұның әсері өсімдік әлеміне , жан-жануар дүниесіне өте үлкен зиян келтіреді . Осылайша статистиканың бір саласы құбылыстың шамасын , олардың тепе-теңдік қатынасын және өзгеру заңдылығын зерттейді .

Қоғамдық өзгерістің табиғи және техникалық дамуын және ғылым мен техниканың жетілуінің қоғамдық өзгеріске қаншалықты ықпалы бар екенін анықтайды .


Басқаша айтсақ , статистика пәні халықты , экономикалық және табиғи жиынтықтарды зерттейді .

Бұл жиынтықтардағы өзгерістердің бағытын , заңдылығын анықтау үшін оның көптеген бірліктерін немесе ғылыми қағида бойынша іріктеліп алынған өкілдерін зерттеуге қатыстыру керек .

Айта кететін жағдай , кездейсоқтық әдіспен өте аз бірліктері талданса , одан алынған көрсеткіш даму заңдылығын қатынасын дәлме-дәл көретпеуі мүмкін . Қорыта айтсақ , құбылыс жиынтығының тән тұжырым жасауға болмайды .

Статистикалық зерттеу құбылыс иесінің барынша көп бірліктерімен айналысады. Сонда ғана құбылыс иесі бірліктерінің көбіне тән нышанды қасиетті тауып , заңдылықты анықтауға болады.

Халықтың ұдай дамуын , экономиканың нарықтық дәуіріндегі өзгерісін зерттейтін статистиканың ықтималды ілімге негізделген бөліктері де кең пайдаланып , өрісін кеңейтті .

Ықтималды ілім қағидасын сүйенген статистиканың күрделі әдістері әлеуметтік-экономикалық тәжірибенің өзгерістерін зерттеуде кең қолданылады . Әсіресе халықтың әл-ауқатын , күнкөрісін , айлық табысын , тауардың сапасын , қауіпсіздендіру ісін зерттеуде статистика үлкен рөль атқарады.

Қазірде жалпы статистикалық әдістің пайдаланылмайтын жері жоқ. Қауіпсіздендіру ісінде бәсекенің мөлшерін қаржылық , іскерлік тәуекелдіктің дәрежесін және сауда ісін болжамдауда кеңінен қолданылады . Сонымен қатар , статистикалық күрделі әдіс биологияда психологияда , денсаулық сақтау , спорт саласында да пайдаланады.

Өнеркәсіп статистика сапалы анықталған жалпы өнеркәсіп құбылыстарды сандық және сапалық жағынан зерттейді, олардың пропорцияларын, өндірісте және экономикадағы, әлеуметтік сферадағы даму заңдылықтарын көрсетеді.

Өнеркәсіп статистика жалпы өнеркәсіп - экономикалық статистикалық зерттеуді ұйымдастырып, алғашқы сатысында келесі функциялар орындалады:

- бастапқы кәсіпорындарды, категорияларды қалыптастырады, олардың зерттеу міндеттерін анықтайды;

- көрсеткіштердің жүйесін және көрсеткіштердің есептеу методологиясын құрайды;

- алғашқы ақпараттарды жинауға жаппай бақылау ұйымдастыру барлық кәсіпорындарды, санақ парағы формасы түрінде, барлық кәсіпорындарды бухгалтерлік және статистикалық есеп беру формасы түрінде есептеу жолымен жаппай емес бақылау ұйымдастыру жолымен жүргізіледі.

Статистикалық зерттеудің екінші сатысында ақпараттардың жинақталуы және

топтастырылуы жиналған барлық фактілерді бөлу және біріктіру жолымен реттеліп, қорытындыланады және бірдей ұқсас белгілері бойынша бір топқа біріктіріледі. Көрсеткіштер сомасы топтар бойынша және барлық жиынтық бойынша есептеледі. Статистика топтастыру әдісінің көмегімен топтарды, кіші топтарды басты, мәнді белгілері бойынша зерттейді. Мысалы, Қазақстан халқының жан басына шаққандағы орташа табысының мөлшері және жан басына шаққандағы орташа салымдар бойынша топтастырылуы халықтың өмір сүру деңгейін көрсетеді.

Статисткалық жұмыстың үшінші сатысында кеңейтілген ұдайы өндірістің заңдылықтары анықталады, кәсіпорындардың, саладардың, секторлардың және еліміздің тұтас экономикасындағы экономикалық іс-әрекет нәтижелеріне факторлардың ықпалы бағаланады. Қайта өндірудің барлық жақтарының байланысы және тәуекелділік үшін жалпылама көрсеткіштер әдісі қолданылады: қатысты, орташа шамалар, вариация белгілернің көрсеткіштері, динамаика құбылыстары индекстерінің корреляциясын есептеу, детерминация есебі, баланстық, теориялық- ықтималдық әдістері, статистикалық кестелер, графиктер әдістері.

Өнеркәсіп статистика әлеуметтік экономикалық статистикамен байланысады. Олар жеке экономикалық салаларды, бөлімдерді (мысалы, демография) немесе категорияларды (мысалы, бағаларды) зерттейді және макроэкономикалық көрсеткіштерді (еңбек ресурстары, жалпы ішкі өнім және басқалар) есептеу үшін мәліметтерді жинайды.

Өнеркәсіп статистика бухгалтерлік есеп пен статистика бойынша халықаралық стандартқа, Ұлттық Шоттар Жүйесінің методологиясына негізделеді. Халықаралық практикада Біріккен Ұлттар Ұйымының Ұлттық Шоттар Жүйесі, яғни нарықтық экономиканың макростатистикалық моделі пайдаланылады.

Қазақстанда ұлттық экономиканың ерекшелігі ескеріле отырып, Ұлттық Шоттар Жүйесінің статистика тәжірибесіне енгізілуі статистикалық ақпараттарға деген қажеттілікті қанағаттандыруға және халықаралық деңгейдегі макроэкономикалық көрсеткіштердің салыстырмалылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Статистика заңдылықтары оның көрсеткіштерімен анықталады. Статистикалық көрсеткіш – бұл барлық өнеркәсіп категорияның нақты орны мен уақыты шартындағы сандық өлшемі, яғни өнеркәсіп статистикалық көрсеткіштердің қалыптасу жүйесін кері зерттейді. Әлеуметтік- экономикалық статистиканың көрсеткіштер жүйесінің құрамы:

1. Өнім, еңбек туралы көрсеткіштер

2. Еңбек өнімділігі көрсеткіштері

3. Негізгі капитал статистикасы

4. Құрал жабдықтар және техникалық прогресс статистикасы

5. Айналым капиталының және құралдарының статистикасы

6. Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің статистикасы

Өнеркәсіп статистиканың негізгі міндеттері:

- Статистикалық көрсеткіштер жүйесін жетілдіру, ғылыми зерттеу және әзірлеу;

- Қазақстан Респуликасының - өнеркәсіп статистиканың экономикалық жағдайы туралы мәліметтерді жинау және жан-жақты көрсету;

- мемлекеттік және аймақтық деңгейлерде талдау жасау үшін және басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін сапалы және ақиқат мәліметтермен барлық респонденттерді уақытылы қамтамасыз ету;

- ұлттық байлықтың резервтерін анықтау үшін, жұмыссыздықтың және жұмыс істейтін халықты толық пайдаланбаудың әсерінен пайда болған өнім шығынын есептеу үшін статистикалық әдістерді қолдану және жетілдіру;

- арнайы ұйымдастырылған бақылауларды ішінара бақылауда, әсіресе Қазақстанда еңбек өнімділігінің деңгейін өлшегенде, әлеуметтік статистиканы зерттегенде қолдану;

- барлық деңгейдегі өнеркәсіптің үйлесімділігіне және теңгерімділігіне статистикалық баға беру;

- өнеркәсіп бойынша салааралық балансты, қаржылық талдау және макродеңгейдегі басқа да баланстарды құру және әзірлеу;

- бизнес тәуекелдігін бағалау үшін өнеркәсіп құбылыстардың себепті- нәтижелік байланыстарын үлгілеу және келешекке болжам жасау;

- статистикалық есеп беру формаларын жетілдіру;

-статистикалық талдау жасауда статистикалық-экономикалық әдістерді қолдану.




  1. Кәсіпорын саласы, статистиканың зерттеу объектісі ретінде

Халықаралық стандартты салалық сыныптамаға (ХССС) сәйкес барлық еңбекті қызмет түрлері өнімнің өндіруіне қарай салаға топтастырылған. Нарықтық немесе нарықтық емес өндіріске қарамастан, өндірістік қызметтің бір түрімен айналысатын, кәсіпорынды салалар бойынша топтастыру саланы кәсіпорын немесе олардың бөлімшелерінің жиынтығы ретінде сипаттайды.

Кәсіпорын өндірісінің бірлік қызметі келесідей бөлінеді:


  • негізгі;

  • жанама;

  • көмекші.

Негізгі қызмет – қосылған құнды құруға үлкен үлес енгізеді.

Жанама қызмет – басқа салалардың өнім өндірісі.

Көмекші қызмет – кәсіпорын шекарасында аралық тұтынуға арналған және жеке есепке алу жатпайтын өнім.

Зерттеу объектілері өндірісітк-шаруашылық қызметті жүзеге асыратын, салаға кіретін, шаруашылық ету субъектілері – кәсіпорындар болып табылады. Мысалы, D – түсіммен, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылықтағы шикізатты дайындау және өңдеу байланысты процесстерді қосатын өңдеуші өнеркәсіп.

Кәсіпорын еңбекті ұжымды пайдалану негізінде мүлікті өндіретін және өнімді өткізетін, жұмыстарды орындайтын және қызметтерді атқаратын заңды тұлға құқықтарын иелейтін дербестік шаруашылық бірлік болып табылады. Кәсіпорын өз құрамында заңды тұлғалар жоқ.

Заңды тұлғалардың негізгі белгілері:



  • басқа заңды және жеке тұлғалармен шаруашылық қатынасқа түсу құқығы;

  • толық мүліктік жауапкершілік;

  • өзінің мүліктік мүдделерін қорғау құқығы;

  • нақты қызмет түрлеріне тіркеу куәлігінің болуы;

  • кәсіпорын жарғысының болуы болып табылады.

Заңды тұлғаның ресми белгілері жарғыда кәсіпорын атауының, мөрдің және банкте есеп айырысу шотының, сонымен қатар, бухгалтерлік есепті жүргізудің бар болуы болып табылады.

Кәсіпорын қызметінің негізгі мақсаты пайда алу болып табылады. Қандай өнімді және қандай бағамен алуды тұтынушы шешеді, сондықтан кәсіпорын өзінің мақсатында жету үшін белгілі бір қиындықтармен кездеседі. Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндірістің тиімділігін көтеруін, өнімнің бәсекеге қабілеттігін, өзінің қызметінің масштабының үлкеюін қажет етеді, ал бұл шаралар алынған таза пайда есебінен үлкейген алғашқы капиталдың өсуін талап етеді.



Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет