Открытое сценическое представление по устному народному творчеству «Караты-Хааннын аалынга Шагаа байырлалы»
жүктеу/скачать 74.9 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Объяснительная записка Область применения
- Методы реализации
- Основные знания, умения и навыки
- «Караты –Хааннын аалынга Шагаа байырлалы» МБДОУ детский сад «Радуга» Составитель: Ховалыг Диизенмаа Эрес-ооловна Огнун ээлери
- Караты-Хаан
- Дерилгези: Тыва огну тиккеш, дерип каан турар. Огнун ээлери Караты-Хаан, Кадынны, уруу Дангыназы база оглу олурарлар. Ийи адашкы шыдыраа кагжып ойнап олурарлар. Удуртукчу
- Тыва аялга-хоомей сыгыт дынналып турар. Ыт ээрер. ( Оглу дашкаар унгеш харагылааш огже кирип келгеш чугааланыр) Оглу
- Кадын
- Шупту:Амыр-ла Амыр ! Хаан биле Кадын: Амыр-ла, Амыр уруглар ! 1.Оол
- Дангына
- Кадын: (Сутту шил стаканга куткаш уругларга корзуспушаан) Сут кандыг огнуг-дур уруглар Уруглар: -Ак. Кадын
- Ыры: «Анайжыктар» Дангына
- Караты-Хаан, Кадын
- Ыры «Шагаа» муз: Г.Ховалыгныы, созу: М.Тирчинни (уругларны сандайларга олурткулаптар) 1.Уруг:Дургеденер, боданынар! Дурген чугаа эгелээн-дир!
- Алдыы, устуу талалардан. Удур дедир ойнаалынар Шагаа найыр чаазында Дурген чугаа ыдаалынар
- 1Уруг
- 1.Оол
- Оглу
- Хаан
- 2.Оол биле Хаан баг тыртыжар. Хаан уттуруптар. Караты-Хаан
| Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение
детский сад «Радуга» г.Чадаана Дзун-Хемчикского кожууна РТ Открытое сценическое представление по устному народному творчеству «Караты-Хааннын аалынга Шагаа байырлалы» 
Выполнила воспитатель подготовительной к школе группы: Ховалыг Д.Э.
Основные знания, умения и навыки: -проведение праздника Шагаа в жизни тувинцев ; -устное народное творчество ; -название игр, которые играли наши предки; -названия блюд из молока. «Караты –Хааннын аалынга Шагаа байырлалы» МБДОУ детский сад «Радуга» Составитель: Ховалыг Диизенмаа Эрес-ооловна Огнун ээлери: Караты-Хаан: О.Айдыс. Хааннын кадыны: К.Альмира. Уруу Дангына: М.Идегел. Оглу: О.Айдыс А. Шагаажылар: 1Оол: М.Ай-Демир 2Оол: М.Сайын. 1Уруг: М.Тензина. 2Уруг: М.Айлуна. Дерилгези: Тыва огну тиккеш, дерип каан турар. Огнун ээлери Караты-Хаан, Кадынны, уруу Дангыназы база оглу олурарлар. Ийи адашкы шыдыраа кагжып ойнап олурарлар. Удуртукчу :-Шагаа-дээрге эрте бурунгуда-ла тыва огбелеривистин чаа-чылды уткуп, эрги чылды удеп эртирер байыр-найыры-дыр, уруглар. Шагаага бистин огбелеривис кузун-не белеткенип эгелээр. Улуг боданы сокаш, «Шагаа чеми»-дээш, ангы шыгжап алыр. Аал бурузу коданын аштап, ширбиир, артыш-шаанак-биле каастаар. Аъш-чемин белеткээн соонда, орай кежээден эгелээш, тоолдар ыдып, тывызыктажып, кажыктап ойнап хоглээрлер. Шагаа уезинде улуг улус бедик даг кырынче унуп келгеш, санын салып, алганып йорээлдээри албан турган. Чижээлээрге чуу деп йорээлдеп турган ийик, уруглар. Аалчыларывыска чугаалап бээр бис бе. М.Тензина: Айым чаазы Хунум эртези Эрги чылды удеп тур мен Чаа-чылды уткуп тур мен Уткуп турар чаа чылым Утундурбас кежиктиг Ууттунмас буянныг болзун! Эки чуве элбек болзун! Багай чуве чок болзун! Арбай тараа чаагай болзун Аъш чем элбек болзун! Акан суу Аржаан болзун! Унген оду эм-дом болзун Булуттуг дээрде, Чаннык душпезин! Эргек салаам эптей тудуп Эдээм чадып чалбарып Тонум кактап Довураам силгидим! Курай-курай-курай!
Ырак эвесте хой улус кел чор ышкаш ачай! Кадын: Шагаа-Найыр будуузунде кожа аалдын ажы-толу аалдап кел чор боор. Дашкаар уннуп уткуп экел оглум. Оглу: Кирип моорланар-ла аалчылар, шагаажылар! Шупту:Амыр-ла Амыр ! Хаан биле Кадын: Амыр-ла, Амыр уруглар ! 1.Оол: Шагаа-байырлалын силернин оргээнерге моорейлежип ойнап–хоглээр дээш аалдап келгенивис бо. Караты-Хаан: Шын кылган-дыр силер уругларым, аалга шагаа-байырлаарга кончуг солун болур чуве, дорже эртип сааданар уругларым! (уруглар, оолдар 2 ангы чарлып олуруп саадаптарлар) Дангына: Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар Арга кирген кижи саат дайнаар дээр болгай, шайдан кудуп согнеп корейин (аяк-шайны уругларга кудар).
Суттуг шай, сут дээрге эн-не хундуткелдиг чемнернин бирээзи,оон дугайында уругларга солун чугаадан чугаалап беринерем Кадын. Кадын: (Сутту шил стаканга куткаш уругларга корзуспушаан) Сут кандыг огнуг-дур уруглар? Уруглар: -Ак.
Сут-биле янзы-буру чемнерни кылып чип турар бис. Чижээ: суттун бодун ижип турар бис, ааржы,ореме, саржаг, быштак, курут дээш оон-даа оске чемнерни суттен кылып чип турар бис. ( Чемнерни коргузуп тургаш тайылбырны кылыр) 2.Оол:-Уруглар Кадыннын сут дугайында чугаазын сактып алынар? Кайыын ап турар- дыр бис сутту ? Кандыг чемнер кылып чип турар- дыр бис? Сактып сагып чоруур бис уруглар. Уруглар Тыва улустун тос чузун малын мактап ырлашсывыса чер-ле артык эвес боор Анайжыктар анайлар- деп ырывысты бадырып берээлинерем чеве уруглар! Ыры: «Анайжыктар» Дангына:Ынчаарга шагаа деп чогум чуну байырлаар байырлал чувел уруглар? (Шагаа дугайында шулук) 1.Шагаа дээрге тыва чоннун 3.Шагаа дээрге сурээ боктан Чаагай кузел чанчылы-дыр Арыгланып чарлыры-дыр Айнын чаазын, хуннун эртенин Амыр-чыргал буян-синген Алгап йорээн байыры-дыр. Чаагай ыдык сузуглел-дир. 2 Чылдын соолгу эргилдези 4. Тыва чоннум чанчылдары Чыккылама кышты солуур Тывызыксыг аажок чараш Чырык чаагай частын бажы Шаандан тура сагып келгеш Шагаа айы чаа чыл-дыр. Шагаа-найыр байырлал бар Шагдан тура манаанывыс Кажык, даалы , тевек, шанак Шагаа хунну чедип келди Хамык оюн Кутту-ла бээр Дашкаар унуп силгигленип маргылдажып, моорейлежип Даштын черге хоглээлинер. Мага хандыр ойнаай-даа бис 5.Шымдаданар, дургеденер Шагаа хуну унуп келди Артыш саны делгевишаан Аржаан сугну оргуулунер! 6.Шаа кээрге часты оштаан Шагаа хуну унуп келир Саннар ыжы дээрже унуп Сагыш хоону сергедип кээр Аалдардан аал дамчаан Адаан моорей хайнып унер Кырган, чалыы, бичии чаштар Кымнар анаа хоглевес-дээр. 7.Адыгжылар чазын адар Аваангырлар тевек тевер Маргылдажып баг-даа кагар Баскылаштыр чунгуулаар-даа Кагжып оруп шыдыраалаар Шуру шуудуп чижир Шагдан тура ада-огбе Сагылгазы Шагаавысты Чолдуг хунде акты чажып Чолукшуулу, йорээжиили. Караты-Хаан, Кадын: -Оо, кончуг-даа шын чугаалап тур силер, уругларым. 1.Оол: Ам,уруглар силерге Шагаа дугайында ырызын бараалгадып бээр-дир бис , сонуургап-ла корунер! Алдын хунге чайыналган Байырывыс хоглуг ыры Аргаа-сынга чайыналдыр Шагаажылар ырлашсыннар
Дангына: Баштай мени дыннанарам. Саат чока бадырып бээйн! Билдим, билдим биче шынаа Шынаалаза шыктыг алаак Алаактаза арбын суруг Суруглаза суг шаг Иннектезе, итпек хойтпак
Илдирмаа, илбектезин Илдирмаа илбектээштин Итпиктерге итпээн берзин 2.Уруг: Эмчилезе эмчилезин Эмчилерге эмнетсин Эмчилерге эмнеткештин Эмчилерден эмнер алзын 1.Оол: Удуза удузун Уруглар ам удузун Уруглар ам удааштын Уйгузун хандыр удузун 2.Оол: Ымыраа-сээк ыылазын Ымыраа сээк ыылааштын Ырма сынчыг ызырзын
Оолдар, кыстар ойназын Оолдар кыстар ойнааштын Ойнаарагын аайлазын. 2 Уруг:Шыдаарла-дыр силер, эрес-дир силер! Уруглар ам Узун тыныш-деп оюну ойнай каптар бис бе «Бир бала, ийи бала, уш бала…» Хаан: Кончуг-даа чечен-мерген уруглар-дыр силер . Ам аът шалбаалаарын коорээлинерем! Оюн: Аът шалбалаары 2.Оол:Дангына кайывыс чер-ле ченчен-мерген эвес чеченежий кааптаалы мени дынна чеве! 1 деп чул -Бир ай дуннун чырыы. 2-деп чул -ийи карак биле коргенин уттур деп бе? 3-деп чул -Уш дашты салыпса ожук дажы болбас деп бе? 4-деп чул -ийи каът садигивиске ийи каътты немей тутса дорт каът болбас? деп бе?
5-деп чул -Бир холда беш салаа бар эвес деп бе? 6 –деп чул -Алды арганы ажыглаза моге болбас деп бе? 7-деп чул- 7-ди акшага 7-ди акшаны катса кара хлеб ортэ? унмес деп бе? 8-деп чул -Хоорайывыска 8 каът бажынны тудуп болбас деп бе? 9-деп чул -9 чузун малды азыраза тодуг –догаа болбас деп бе? 10-деп чул -бешке бешти катса он деп сан унмес деп бе? 2.Оол, Дангына: Кайывыс-даа чечен-мерген-дир бис.Чечек черде,чечен менде! Кадын : Оран -Тандым оршээ! Одум козум оршээ! Арат чонум менди-чаагай Аал малыннар онча менди Аш чут корбейин Амыр чаагай бодаразын! Оршээ,оршээ!-дээш, Кадын ак судун чажып йорээлдээр. Кадын: Чолукшуп-даа ойнап хоглеп хоорештивис Чоннувстун Шага-Найыр будуузунде Эрги чылды удевишаан Чаа чылды уткуулунар
Чолукшуп-даа ,ойнап –хоглеп хоорештивис Чонувустун шага байыр–найырынга Сеткил-сергек омак-хоглуг кириштивис Черивисте оорушку дег узулбезин ! Чаа-чылда чаа часты уткуп оштаан Шагаавысты келир чылын катап эргиил ! Шагаавыстын уламчызы ойнап-хоглеп уткуулунар!. 1.Оол: Тыва улус шаандан тура Ойнаарынга ынак чораан Кажыктарывыс -биле Ойнаптаалынарам, уруглар.
Кайы-хире ойнаар сен че Тываларнын Тыппазы чок, билбези чок Бурун шагдан тура алзы Чаагай чанчыл Чараш оюн салгал дамчып Уе билбейн Ургулчу-ле чурттап чорзун Кажык дээрге-дурзу эвес Каш-каш янзы оюн-дур ол. Ону дуптен тыва улус Ойнап чораан, кагжып чораан Ада тоогу ызыгуурнун Амгы чедир дамчып келген-оюну-дур! (уруглар янзу буру болуктерге чарлып алгаштын, хоомей сыгыт аялгазы-биле оюннарны ойнаар). Танцы: «Челер-Ой!» (Байырлал доостур). жүктеу/скачать 74.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|