«Өзін-өзі тәрбиелеу мұғалімдердің педагогтік шеберлігін қалыптастырудың бірден-бір жолы» 2022 жыл
жүктеу/скачать 32.8 Kb.
|
|
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ «Өзін-өзі тәрбиелеу - мұғалімдердің педагогтік шеберлігін қалыптастырудың бірден-бір жолы» 2022 жыл Жоспар
1. Өзін-өзі тәрбиелеу ұғымы, оның мәні 2. Өзін-өзі тәрбиелеуі мен білім беру ісіне педагогикалық басшылық 3. Өзін-өзі тәрбиелеу мен өзіне-өзі білім беруге жетелейтін, әсер ететін факторлар. 4. XXI ғасыр мұғалімдеріне қойылатын негізгі талаптарды атаңыз. Қолданылған әдебиеттер. Кіріспе
Тәрбие — оқушының басты, психологиялық және әлеуметтік кажеттілігін іске асыратын «педагогикалық жағдай жасауының» тәрбиешінің қызметі. Қажеттілік идеясын жүзеге асыру технологиялық жағынан қолайлы, қажеттіліктен туындаған мақсаттар тәрбиснің түрлі бағыттарына дамуына жол ашады. Сынып, мектеп ауқымында қажеттіліктерден туындаған іс-әрекеттерді ұйымдастырып, басқаратын әдіс керек. Мысалы, оқушының өзін қорғай алу және кауіпсіздігін сақтау кажеттілігін карастырайық. Осы қажеттілікті іске асыру үшін сынып пен мектепте мына жағдайларды ескеру көзделеді: —тәрбиеші оқушыға ерекше сабырлылықпен қарап, оның ісін профессионал маман ретінде түсінеді; -оқыту үрдісіндс оқушының танымдық мүмкіндігін ескереді; -әр түрлі іс-шараны ұйымдастырғанда тәрбиелік жағдай тудыру қарастырылады; -мектепте «оқушы ережесі» мен қатар «мұғалімдер ережесі» де пайдаланылады; -«Баланың құқы жайлы конвенция» тұрғысынан оқушының сауаттылығы қамтамасыз етіледі; оқушылардың өзін-өзі басқару органнарында оқушы мен тәрбиеші құқығы бірдей қамтамасыз етіледі; -мектепте құқық ұйымдарының, инспекторлардың жұмысын жүргізіледі; —мектепте психологиялық қызмет, сенім телефоны, консультация бөлімі қызмет етеді; — оқушымен жеке әңгімелесу, оқушының рухын көтеру ескеріледі. Қазіргі кезендегі педагогиканың артықшылығы - оқушыны түрлі қысым көрсетуден қорғау. Тәрбнеленушілердің іс-әрекетін ұйымлдастыру. Педагогиканың іргелі мәселесі іс-әрекет. Бала іс-әрекет арқылы танымын жетілдіріп, тәжірибе мен адамгершілік құндылыққа ие болады. Тәрбиеленушінің мынадай іс-әрекеттерін ұйымдастыруға болады: - өмірлік мақсатты көздей білу; - адамдық қадыр-қасиетін сақтау; - қоғамнан өз орнын таба білу; - сезімін дамыту, біреудің жағдайын түсіне білу, қуана білу. Мұндай көзқарас бала табиғатымен сөйкеседі. Денсаулығы зор оқушы өмірді сүйеді, онын іс-әрекетке, ізденіске күш-қуаты мол, онда даму қажеттілігі бар. Сондықтан түрлі іс-әрекет, шығармашылық және эмоционалды іс-әрскеттерді ұйымдастыру маңызды. Л.С.Выготский «Педагог — бала іс-әрекетін ұйымдастырушы» — деп текке айтпаса керек. Мектептегі іс-әрекеттер: оқу әрекеті және мсктептік іс-шаралар, сыныптан тыс әрекеттер (үйірме, клуб, секция). Бұрынғы тәрбиеде мектептегі іс-әрекет идеологияға бағындырылып, адам табиғатының даму зандылықтары ескерілмеді. Іс-әрекет тұрғысынаң жақсы мектеп қандай болуы керек? Қажеттіліктен туған іс-әрскет идеясы нені түсіндіреді? Адамның іс-әрекетін психофизиологиялық және қабілеті жаннан қалай ажыратуға болады? Ақыл-ой, оқу іс-әрекеті, дене іс-әрекеті, эмоцияерік іс-әрекеті, топ бастаушы, ұйымдастырушы іс-әрекеті, қарым-қатынас іс-әрекеті. Іс-әрекеттің алуан түрлілігі мектеп өмірінің қызықтылығын, тұлғаны қалыптастырудың сан қырлылығын көрсетсді. Жақсы мектеп болу үшін іс-әрекеттің басты үш түрін ескеру қажет. 1. Мектепте оқудан тыс оқушының таңдауына сәйкес келетін іс-орекеттер ұйымдастырылуы тиіс. Барлық оқушы мектепте жоғары оқу көрсеткішіне жете бермейтіндіктен, олардың қабілетін ашу мүмкіндігін ескеру, соған орай спорт, дене еңбегі, қолонер, көркемөнер, техникалық шығармашылық іс-әрекеттерін ұйымдастыру, еркін қарым-қатынасқа баулу жұмыстары жүргізіледі. Әр оқушы кез келген үйірмеге, секцияға, клубқа келгенде өзін жақсы қарсы алатынына сеніммен келуі керек. 2. Окушыға өзі қалаған үйірмеге еркін келуіне, өзінің ішкі қажеттілігіне қарай, өз қабілетің дамытуға мүмкіндік жасау. 3. Окушылармен жұмыс атқаратын бірлестіктерді маман басқаруы тиіс. Оған окушылар уақытын бос өткізу үшін емес, қабілетін анықтап, оны жетілдіру үшін келуі қажет. Оқу ең маңызды іс-әрекет. Мектепте оқушы оқу арқылы өзінін «Мен» бейнесін, оның айналамен қарым-қатынасын анықтайды. Оқу үлгерімі жақсы оқушы өз құрбы-құрдастарынын алдында беделді екенін біледі. Онын әрқашан достары көп, көңіл-күйі көтеріңкі, айналамен еркін қатынас жасайды. Ал нашар окушының жағдайы күрделі, ол үнемі өзін кем сезінеді, қорқынышта жүреді, өзін кінәлі санайды. Оның айналаға өкпесі үлкен, ішінде өзгеге деген қайшылық сезімі бар. Егер түрткі болса, оны сыртқа шығаруға әзір тұрады. Сөйтіп, окушының оқу үлгрімі онын өміріне әсер етеді. Олай болса, оқу үлгеріміне үлкен мән беріп онын денсаулығына зиян тигізген дұрыс па? Психологтардын анықтауынша қазіргі оқушылардың 15~-25% ғана оқуға қабілеті бар, яғни осыларға оқыту технологиясының жетістіктерін пайдалану арқылы жақсы үлгерім беруге болады. Ал қалған 75-85% қазіргі оқу жүктемесіндегі талаптарды игерс алмайды. Сондықтан білім стандарты төмеигі деңгейді ескеріп, оқу сапасын төмеңдеуден сақтауы керек. Оқу жүктемесінің ауырлығынан балалардың денсаулығы төмеңдеп, өзіне деген сенімі азайып, мектеп пен мұғалімді жек көріп, оған кінә таққыш болады. Осыған орай, оқу үрдісін қайта қарап, әр оқушының оқу мүмкіндігін ескерген жөн. Ол үшін гуманистік технологияны қолданып, оқушы табиғатының даму зандылықтарын ескеріп, білім мазмұның саралап, оқушының белсенділігін арттыратын әдістерді қолданып, мектептегі білімді бағалау жүйесін өзгертуді көздеу шарт. «Үштік» бағаға оқитын баланың қабілетін анықтау мүғалімнің міндеті. Өзін-өзі тәрбиелеу деп адамнын белгілі мақсатқа бағыттан, өз сапасын жетілдіру арқлы, кемшіліктерінен арылу әрекеті.. Оқушының білімге, ұмтылысы үнемі құпталып, жол көрсетіліп отырылуы тиіс.Осыдан келіп оқушының оқуға деген ынтасы, өзін соған икемдейтін ерік кайраты пайда бодады. Білімді меңгеруге, оқуға өзі талпынбаса, ұмтылмайынша, өзін-өзі дара сапасын калыптастырмайынша, білімге деген ізденісін тудырмайынша, оның адамгершілік, дене эстетикалық мәдениеті өзінен-өзі келе салатын нәрсе емес.Соңдықтан оқу-тәрбие жұмысынын манызды мақсаты окушының белсеінділігін арттыра отырып оның танымын, енбекке деген сүйіспеншілігін, қоғамдық-саяси адамгершілік-эстетикалық әрекетін дамыуға болады. Қандайда болмасын тәрбие жұмысынын тиімділігі тәр-биеленушінің ішкі қажетсіну нәтежесінде іске асатын жұмыс. Әрнне, кажетсіну баланы қошаған ортанын сезімталдығы мен оған деген ілтипаттық қарым-қатынасы аркылы, оның іс-әрекетіне, оны қолдап отыруына, оған беретін бағасына да байланысты болады. Әр адамның іштей руқани қалыптасуы ең алдымен өзінін ішкі сезімдернін жұмысы бола тұрада, оны тәрбие жұмысы арықылы қанаттандырып, қолдап бағыт-байғдар беріп отыруға да байланысты1 - деген СЛ.Рубишптейн. Бұл салала кезінде ой толғаған ұлы Абайдың ішкі сезім талаптың ынтаның кызметіне байланысты былай деген; өз өнері тұр таяу, ұқпасын ба сөзді тез. Қорыта айтқанда, дұрыс жолға койылған тәрбие жұмысы, өсіп қалыптасып келе жатқан жеке бастын ішікі талпыныстарын, талабын, белсенділігін ынтапаланыру арқылы, дұрыс бағыттай білсе, оның өз бетімен ізденіп жұмыс істеуіне өзін-өзі толықтырып, жетілдіруіне жол ашылалы. Қысқасын айтқанда тәрбие процесінде оқушынын өзін-өзі тәрбиелеу ықпалы өзіндік орны бар. Әрине ол мұғалімдердің тәрбие ыпалы арқылы іске асады Өз алдына мақсат етіп қоя отырып тәрбиеші-педагог окушылардын санасына өз бетімен қажеттілігін калыптастыралы. Сөйтіп ол оқушының күнбе-күн іс-әрекеттеріне арқау болып табылатын өз бетімен білім белсенділігін оятады. Ал көп ретте адам өз алдына белгілі бір биік қойып өз бетімен ізденіп, өзін-өзі тәрбнелеп жетілдірудін дарын өзі қарастырады. Содан әсерленіп қанаттанғаи оның сезімдері аркылы білімді кажет еттуі пайда болады. Соның тәжесінде мақсатына жету үшін табандылықпен іздеңеледі. Адам баласыңын тарихында осдай мысалдар бар. Солардың бірі Демосфсн. Ол жас кезінен шешелдік өнерді маңдайды. Алайда көпшілік аддыннан алғашқы сөзінде-ақ сәтсіздікке үшырайды. Оның дауысы тым бәсен, сөздері ұйқас тілі күрмеліп, шәлкем-шалыс келе береді. Соны сезген оны тындамай, ыскырынып, тыжырынып... Оның орынна біреу болса, бұл масқарадан кейін тауы шағлып, сермеп Жайына кете барар еді. Демосфен өйтпеді. Ол жекеленіп, оқшауланып, теңіз жағасынан үй салып, да күңдері, бұрқырап болыпт жағаны ұрып жатқан толқын, сағаттап, сурып салма сөздерін дауысымен сөйлейтін. Тіліндегі кемістігін жою үшін, тілін балта тастар салатын болған. Сондай жан киярлы бандылық пен ерік қайрат Демосфенді дегеніне жеткізді өлемнін айтулы ұлы араторына айналды. Өз мінездерін, бойындағь; жаман әдеттерден өзін-өзі ұстай білу секілді жақсы қасиеттерді дарытып жұмыс істеген талай ұлы адамдар бар. Соларардың бірі ұлы насихаттаушы А.В.Суворов, ұлы жазушы Л.Н.Толстой, А.И.Чехов. Соқтықпалы соқпақсыз жерде өсіп, мынмен жалғыз ұлы Абай өзін-өзі тәрбиелеп, өзін-өзі білімдар еткеи адам. С.М.Торайғыров «Жұлдыз» болып көрмеймін елдің бетін, болмасам туған толық айдай немесе «Қдраңғы қазақ көгіне болмағанда кім болам», - деген романтикаға толы батыл олдарды өзіне және болашақ жастарға арнап айтқан. Адам қоғамдық қатынастардың моралдық ықпалынсыз қалыптаса алмайды. Бірақ сол коғамдағы бар моральдың кандай түрімен болса да дамуға ерікті. Мұның кандай сапалық түрін таңдамасын оның өзін-өзі тәрбиелеу барысында, коғамда қалыпасқан идеологиялык жүйені құрайтын адамгершілік, эстстика талаптар адамға ыкпалын тигізбей коймайды. Сондыктан өзін-өзі тәрбиелеу әркезде әлеуметтік сипатта болады. Онын кері әсіресе жас өспірімдерге көбірек тиеді. Соңдықтан Н.ГЧернышевский "Егер біздін балаларымыз шын мәнінде бірін адам болғысы келсе, өз бетімен ізденіп, оку арқылы білім алуға тиіс", - деп жазған. Алайда барлық жасөпірім өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі білім беруге ықласты бола бермейді. Өзін-өзі тәрбиелеу мен өзіне-өзі білім беруге оқушыларды қалыптастыруда белгілі бір қоғамдық-саяси және идеалдың атқаратын рөлі жоғары. Бұл саладағы жұмыс мектепте маңызды жүргізілуі керек. Әр оқушының еліктейтін ұлы адамдары болуы қажет. Ұлы адамдардың қай-қайсысын алсақта оның ішінде ғылымда,_әдебиетте, өнерде жас кезінде үлгі тұткан, сондай болсам деп армандаған жеке тұлғалардың болғанын айтады. Бұл жерде Абай да кезінде еліктеу туралы айтқанын ескере кетуге болады. Болмасам да ұқсап бақ Бір ғалымды көрсеніз. Ондай болмақ қайда деп, «Айтпа ғылым сүйсеңіз». Сондай ғалымдардын бірі Циолковский өзін ілгері талпындырған үлкен дарын иелерін болғандығын айтады. Сондықтан оқушылармен ондай адамдарды жиі-жиі кездестіріп олардың өмірлерімен таныстырып отыру кажет. Өзін-өзі тәрбиелеуде олардын ынтасын арттыратын бір нәрсе құрдастарынын арасында оның лайықты орын табуға ұмтылуы болып табылады. Ол үшін оқушыларға өзін-өзі тәрбиелеудін, өз ортасында лайықты орын алу үшін өз тәрьиесін түзеп, білімін, дүние танымын кеңейтудін қажеттігін түсіну қажет. Оларға мінезіндегі лайықсыз кемшіліктерді жоюдың жазып көрсету қажет. Біреуіне тез күйіп-пісуден енді біріне, ашушандығынан, үшіншісіне, әңімеде жолдастарын білімен түртіп, шымшып тұратын әдетінен, төртіншісің, шақтықтан. кішіпейілділіктен, жолдастарың силай білуге кеңес беріп отыру керек. Өзін-өзі тәрблелеу мен білім беруде негізгі факторы бірі қоғамдық пайдалы және көпшілік мәдини жұмыстарға әзірлік пен катынасудын барысында оқушы өзі көп даярлықтан өтеді. Жарысқа әзірлену, катынасу оған көп ізденуге, енбек дағдысына, көркемдік-эстетикалық іскерлікке үиретеді. Әзірліктін барысында өз бойында көптеген кемшілік бар екеніне де көзі жетеді. Мұндайда үлгі-өнегінің орны бөлек. Мұғалім үшін жұмыстардың басы-қасында болып, араласып, көрсетіп, үйретудің мәні зор. Оқушылар мұғалім бойынан әділдікті, тазалықты өнерге деген қабілеттілікті көзімен көріп, сондай болсам деп армандауы қажет. Сөйтіп үйірмелерде, туристік саларда, өлкентау жұмыстарында т.б. мұғалім оқушының үлгі өнегесі ретінде керінуі керек. Мұндайда ересек оқушылардын кішіпейшділігі, қысылғанда кол үшін беруі, қоғамдық көпшілік енбекте белсенді көмектеседі. Өзін-өзі тәрбиедеуде диспуттар, сұрақ-жауап, дұрыс бағыталған сөз жарыс, кейбір оқушылардың мінезіндеп шіліктерді әділ сынау да оларға әсер -етеді. Катынасып тындап отырған басқа оқушыларға әсер етіп, оларды ойланып-тыңдауға, өз міндеттін көріп, жөндеуге әсер етеді.Оның психология тетіктеріне келсек олар оқушыны ойлаулырана, кемшідігін көріп одан арылу үшін өз бетімен жұмыс істе кемшіліктерді жоюға үмтылдырады. Сондықтан мектепте өткен әрбір жұмыстарға мұғалімдер ұжымы мән беріп онын саларын көтере тұру қажет. Адам өзі алдың ала атқаратын істерін ойша бейнесі арқылы өзін-өзі тәрбиелеуге кірітер де, онын санасыдда қалыптасқан болашақ істерін өз әрекеті мен іс-қимылы арқылы қаратып істерін орындауға өзін ыңғайлап дайындайды. Содан орындауды санасында калыптастырады. Егер ойша жасалған бағдарлама бойынша жеке басты тәжірибелік іс-әрекеті жетектейтін болса, онда оны іске асыруға деген оның ерік жіберін шындайды. Соңдықтан да мінезі мен іс-әрекетіндегі келенсіздікті жоюда алдына катаң мақсат пен талап қою және соған жетудін кажеттігін негіздеу, кезінде соны орындаудын нақты уақын белгілеудін де маңызы зор. Соның бәрі жан-жақты ойлауды талап етеді, барлық мүмкіншіліктер мен кедергілердің ара салмағын салмақтауға тура келеді, сонан сон бірнеше күн іштей кайталап әбден санаға сінгенше корытылады. Сонымен бірге өзін-өзі тәрбиелеудің жіктелген Бағдарламасы жасалады, мінез-құлық тәртібі белгіленеді. Әрине орындау ең қарплайым істерден басталуы керек. Мысалы, басталды былапыт сездерден арылу, жолдастардын артынан ойсыз ере бермеуден, орынсыз сөзге аралспау, біреудін сөзін бөлмеу, ар кезде сөзде түру, өз орнын үнемі жұмыс жағдайында ұстау т.б. Кезінде Л.Н.Толстой өте дәлдідікпен өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламасын жасаған: Мен үшін ең маңызды деген нәрсе, өмір бойы үш негізгі кемшіліктен арылу; Мінезсіздік (бесхарактертерност),ашуланшақтық,(раздражительности),жалқаулық (лень). Өзін-өзі тәрбиелеумек айналысқан С.Д.Ушинский өзіге арнайы ереже жасаған: 1. Өте сабырлық тіпті болмағанда, сыртқы сабырлықты сақта, 2. Сөзінде де, ісіңде де туралық болсын, 3. Ойлы әрекет. 4. Шешімділік. 5.Өзін туралы қажет болмаса, бір сөз айтпау, Санасыз бос уакыт өткізбеу. 6. Не істесенде еріктісің бірақ кездейсоқ ісгеп сақ бол. 7. Қажетті иемесс керекті іспен ғана айналыс, көрсе қызар болма. 8. Әр кеш ағыннан жарыла, өз ісін түртіп өзіне жауап беріп отыр. 9. Бітірген ісіне, барына, болатынна ешуакытта мақтанба. 10.Бұл журналды ешкімге көрсетуші болма. Өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламасын жасай отырып, оны орындаудың әдістерінде білу керек. Солардың қад\жеттілері: а) өзін-өзі иландыру, в/ өзін-өзі сендіру, б/ өзін-өзі сынау, и/ өзін-өзі міндеттеу, г/ ойшаөзін-өзі өзгенін орнына кою арқылы өзгелермен санаса білу /эмпатия-гр.соперсживания, кеңіл білдіру, ортақтасу, д/ өзін-өзі бұйыру, с/ өзін-өзі жазалау. а/ өзін-өзі иландару - оқушы өз сөзінде өзі тұралмайтын кемшілігін мойындап, ойша ғана емес: "Сөз берін орындамаған жақсы емес", "Әр кезде сөзіңді орындауға тырыс", орындайтын бол" деп дауыстап айтуы керек. Профсссор С.Я.Долецкий айтқандай біз өз қателігіміз ойша айтамызда, өзімізге өзіміз кесшірім жасап, кейін оны ұмытып кетеміз, Егер біз оны естіріп, дауыстап айтатыып болсай| онда, өзіне-өзі кешірім жасау киынрақ болады дейді. а) Өзін-өзі сендіру – оқушыөзін-өзі қалай үстатын немесе олай істемеу керектігі туралы өзін сендіреді, Темекі тартуды койғысы келетін адам, онын зияндылығын, темекі түтінінің зиянык..., мен енді темекі тартпаймық деп өзіне-өзі сеніп түрде әркез айтуы тиіс. б/ Өзік-езі сынау әдісі - жолдастарына деген өз бойындағы дөрекелігі үшін катты сеніп, сынға алады, онын мәдениетгін, тәрбиенін жоқтығын көрсетеді. Өз тарапынан мұның барып тұрған мәдениетсіздік екенін, жекеұран іс екенін тәрбиелі адамның ондай іс істемейтінін, әбден өзі қайталап айтумен болады. в/ Өзін-өзі міндеттеу әдісі - бұл иландыруға ұқсас, Бала өз бойындағы кемшілікті жою үшін немесе бір жағымды мінез| өз бойына дарыту үшін колданады. Айтайык үй тапсырмасы әркез орындауға, таза жазуға, оларды байсалдылық пен ойланып істете жаттығады. Оны әр уақытта қайталап, орындауға жігерің жұмылдырады. г/ Өзін-өзі тәрбиелеуде - ойша өзін өзгенің: орнын қою арқылы өзгемен санаса білудін /импатия/ үлкен тәжірибелік мәні бар. Бұл әдетін өзін-өзі тәрбиелеудегі жақсылығы сол адамдарға көмекке келуге өзін әрдайым дайын тұруға дейді. Кейбіреулердін кайрымсыздығын, өзгеге көңіл бөлсі келмейтіндігін, безерлігін кергенде онын өз-өзінен елгезектеп басқаға әр кеде қол ұшын беріп көмекке асығатындығы қалады. д/ Өэін-езі мінідеттеу әдісі -бұл оқушының; белгілі ( міндетін . орындауда енжарлық керсетіп кезіңде болады. Мысалы жатып тұру уақытын орындамауда. Таңғы сағат 7-де тұру.керек болса, турмауы мүмкін. Соңна өзіне-өзі бұйырудын тәрбиелік манызы бар. "Сағат 7-і тұр!" оны әбден дағдыланғанша е/ Өзін-өзі жазаау әдісі алдына қойған міндетті орындамау, ауытқымау. Мысалы, 9-сныып оқушысы қызықты киноға баруға билет алады. Алдында сабағына шала әзірленіп- екі алып қала жаздағаны ойына оралып, келесі сабаққа жөнді әзірленбегені есіне түсіп кинодан бас тартады. Тұнғыш кияли-социализмнің өкіддерінің бірі Т.Мор Ағылшын өкіметінін канцлері кызметін атқара отырып. Кабинетінде үнемі әзір тұрған камшымен өзінің қателігі үшін өзін-өзі "жазалайтын" болған. Өзін-өі тәрбиелеу мен білім бсрудің оқушы дамуына қалыпасуына тигізер манызда әсерін скере отырыл, мұалімдср мен сынып жетекшілері онымен белсенді жұыс жасаы керек. Өзін өзі тәрбиелеу мен білім бсрудін мазмуны мен турлері әр алуан болуы мумкін. Ол әрине мүғалімнің білімі мен қаблетіне де байланысты. Негізінде ол оқушылармен үш бағытта жургізіледі. а/ Өзін-өзі тәрбиелеу туралы окушылар ұйымына қоғамдық пікір калыптастыру; ә/ Өзін-өзі тәрбиелсудіи негізін анықтап, оқушыларға онын әдістері мен іске асыру жолдарын тісіндіру арқылы көмек жасау; б/ оқушыларға өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламаларында жасауға кемектесу. Онын тәжірибеде іске асу жолы қандай болуы керек? Ең негізгісі өзін-өзі тәрбиелеу жөніңде оқушылар ұжымында коғамдық пікір қалыптастыру. -Өзін-өзі тәрбиелеудін не екенін оқушылар тегіс біле бермейді. Кейбірі бұл білмегенін жолдастарынан жасырады, өйткенімұндай іспен айналысу дұрыс адамға қол емес деп ойлайды, үшіншілері, мұндай жұмыстын ботатынынан мүлде хабарсыз келеді. Сондықтан ұлы адамдар- өмірінен мысал келтіре отырып, олардын өэ кемшілігімен күрескенін мысаллар келтіре отырыл ұғыдырған жөн, Салардың біріүулы Абай, Сұлтанмахмұт Торайғыров. Ол үшін этикалық әнгімелер, окушы жиналыстарында мәселе көтеру, кештер мен ертентіліктер өткізу, белгілі адамдармен кездесу өткізу т.б. "Өзін-өзі тәрбиелеудеген не: кемшілгінді қалай анықтауға болады", ұлы адамдар үшін қалай жұмыс істеген т,б. Оқушылар тек мұғалімдермен ғана емес, солар арқылы ғылымдармен. дәрігерлсермен, психолотермен, өндіріс адамдармен, соғыс, еңбгі; ардагерлерімен кездесу керек. Мектепке өзін-өзі тәрбиелеу клубын ұйымдастыруға болады. Онда оқушылар өзін-өзі тәрбиелеу туралы әңгімелер тіл, пікір алмастырады кездесулер өткізеді. Онда стендалар жасайды. Кей мектептерде оқушылар өзін-өзі тарбиелеубағдарламасын жасап жазып, оны конвертке салып сынып жетекшісіне береді. Белгілі мерзім өткенде ашып оқушы өз бағдарламасының кашалықты орындалғаның тексереді. Мұның тәрбнелік маңызы бар. Өзін-өзі тәрбиелеу мәселесіне қатысы бар негізгі философиялық идеялардын бірі - өздігінен қозғалу идеясы болып табылады. Философияда козғалу концепциясы қозғалушы затта, қатысты құбылыста жататын қозғалыс түрі деп түсінеді. Өздігінен козғалу концепциясы. Козғалушы затқа қатысты мынадай да бір сырттай, оған байланыссыз0 және онымен субъектімен объектігін қатынасы ретіндегі қозғыш көзін анықтайтый "сыртқы түрткі" қонцепциясына қарсы тұрады. Өздігінен қозғалу идеясы қозғалушы затта белсеңді субъект белгілерінің болуын талап етеді. Өздігінен қозғалу концепцилсымың қалыптасу жолдары мынандай1 симпозалық идея (себебі оның өзінде); өзі әрекет ететін, өзі анықтайтын субстансия ретіндегі лейбництік монада принципі; аспанның жердің және адамның дамуыныи қанттық идеясы; Ф.Щелинг философиясындағы эволюция идеясы; гегелдік идеалистік диалектика идеясы. Философияда өздігінен қозғалу концеппиясы бір жағынан материалистік дүниетанымымен, ал екінші жатанан қарама-кайшылықтен бірлігі мен күресі ретіндегі дамудын диалектикалық концепциясымен байланысты. Біз үшін өздігінеи қозғалу концепциясының құнды болуы тиіс себебі адам дивидінің қозғалу формаларының бірі ретіндегі өзін-өзі тәрбиелеуді анықтағанда ол бұл козғалыстың дамуының көздерін сырттан емес, адамның өзінен, адам индивидіне тән ішкі қарама-қайшьшықтардың күресі ретіндегі осы көзді түсінуте бағдарлайды. Идеялардың екінші тобы қатынастарымен, қарым-катынаспен, іс- әрекептен және өзара әсерлесумен байланысты. Қатынас философияда барлық құбылыстардын өзара байланысының мезеті ретінде ұсынылады. Кез-келген заттың өмір сүруі, оның өзіндік ерекшелікттері мен қасиетері, дамуынның оның объективтік дүниенің басқа заттарына қатынасының бүкіл жиынтығына байланысты қандай да бір құбылыстың дамуынан оның басқа құбылыстарға қатынасы өзгереді, бір катынас жойылып екінші қатынас пайда болады. Адам өзі жасаған заттармен қатынас жасайды. Нәтижесінде өзі жасаған дүниеде ол өзін-өзі түсінеді, ол өзіне-өзі адам ретінде ( сананың иесі ретінде) катынас жасайды. Сонымен мынаны тұжырымдауға болады: бір жаныннан адам индивиді кірісетін сан алуан катынастар онын санасын қалыптастырудын. қажетті шарты, ал екінші жағыан индивидтің өз іс-әрекетінің нетижесіне, қоршағани дүниеге, басқа адамдарға катынасы өзгеруі бойынша оның даму барысы жөнінде пікір айта аламыз. Біздің зерттеуиміздік құлаш жаюы қатынстың ерекше" типі ретіндегі "педагог-тыңдаунын" педагогакалық қатынастарды қарастыруды талап етеді. Бұл қатынастар педагогикалық өзара әсерлесудін. негізгі, ал олардың сипаты бұл өзара әсерлесудің нәтижелігінің немесе нәтижесіздігінін бейнесі болын табылады. Философиада іс-әрекет категориясы, мәні адамның коршаған дүниені өзгермуімен байланысты дүниемен жасалынатын ерекше адамдық байланыс ретінде анықталады. Қоршаған дүниені өзгерту адамның өзін-өзі өзгертуінін шартьг және алғышарты болып табылады. Біз үшін мынау маңыздьг: бір жағынан адам өз іс-әрекетінде қоршаған дүниемен ор түрлі катынасқа түседі, осы қатынастар арқылы ол өзін-өзі таниды; екінші, Қоршаған дүниені өзгерте отырып, адам өзің өзгергеді. Біз зерттеуімізде өзін-өзі тәрбиелеуін оның кәсіби өсуіңің кажетті шарты, ал тындаушының кәсіби іс-әрскетін оның кәсіби қалыптасуының шарты ретінде калыптастырамыз. Философияда қарым-катыыас категориясы адамньщ басқа адамдармен өзара байтаныс жасауының тәсілі ретінде анықталады. Сонымеи қарым-катынас философиялық ұсыну индивидтің әдейілеп жасайтын қарым-қатынас алмасуға және әлеуметтік психологиялық байланысқа симайды, ол одан гөрі кендеу үңіліп. Ол адамдардың бір-біріне байланистылығын және тіршіліктегі өзара байытатындығын, олардың , даму тәсілі ретінде көрінетіндігін білдіреді. Біз үшін қарым- катынастын дамуының құралы ретіндегі педагог пен бала арасындата қарым-катынастың мәнділігі жөнінде қортынды жасауға мүмкінщік береді. Қарым-катынас жасайтын екеудің біреуінің тұлғасы екінші тұлғаның дамуының қажетті шарты болып табылады. Ен жалпы фнлософиялық категория өзара әсерлесу категориясы болып табылады. Өзара әсерлесу денелердің бір-біріне материялар қозғалысты, таымалдау жолымен озара ықпал ету процесі, денелер күйі өзгеруінін эмбебап формасы ретінде түсіндіріледі. Онын машнасы мынау: кез келген бүтін жүйедегі өзара әсерлесуде денелердің қасиеттері бірін-бірі бейнелейді. Нәтижесінде олар өзгеруі мүмкін. өзара әсерлесуді түсіндіру маңызды болатын себебі мынада: тұтас педагогкалық процес шеңберінде оқытушы мен тыңдаушы тұлғаларының сапалары өзара бейнеленеді. Тындаушыда кәсіби білімдер мен іскерліктердің ғана емес, сонымен бірге оның тұлғалық сапасыныд кальштасуы маңызды. Философиялық идеялардың үшінші тобы рефлекция категориясымеи байланысты. Рефлскция термині латынның сөзінен шыққан. Артқа қарайлау дегенді бідіреді. Әр түрлі философиялык жүйелерде рефлекция терминінің мазмұны әр түрлі. Мысалы, Д.Ж.Локк рефлекиияиы бақылау сананыц ішкі әсеріне бағытталған кездегі білімніц ерекше кезі деп санаған; Лейбниц рефлекцияны бізде болып жатқанға назар аудару деп түсінеді; Гегель үшін рефлекция бірінің екіншісіне өзара бейімделуі. Философия рефлекция терміні сананың өзіне-өзінің карайласуы дегенді білдіреді. Бұдан рефлекцивтік процестердің өзіне бағыттанған іс-әрскет ретіңдс түсіндірілетілі туындайды (өзін өзі бакылау, талдау, бағалау, белсендру және т.б.). Біз үшін рефлекция үшін өзіне бағатталған іс-прокет формасы ретіндегі өзін-өзі тәрбиелеу рефлекцивтік иронестердің бүкіл кешенімен қажеттілікпен байланысады. Философиялық идеялардын. келесі тобы қарама-қайшылық категориясымен байланысты. Біздің қарама-қайшшіық категориясына назар аударатынымыз философиилық идеясы өздігінеи қозғалу концепциясы. Материалистік диалектика көзқарасы тұрғысынан қарама-қайшылық кез келгеп қозғалыстың, дамудың көзін білдіреді. XXI ғасыр мұғалімдеріне қойылатын талаптар: 1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай білетін тұлға болуы керек. 2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін жетілдіріп үйренумен қатар шебер қолдана білуі тиіс. 3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулу. 4. Ұстаздың ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамашылық қабілеттерімен қатар болып жатқан педагогикалық жағдайларды, құбылыстарды талдай білуі шарт. Модульдік оқыту технологиясының мазмұны. 1. Модульдік оқыту технологиясының құрылымы. 2. Оқу модулінің кіріспе бөлімі. 3. Оқу модулінің диалогтік бөлімі. 4. Диалогтік бөлімді айқындаудың негізгі кезеңдері. 5. Диалогтік бөлімді құру қағидалары. 6. Танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыруда оқушылардың білімділік дәрежесін есепке алу. 7. Шығармашылық және технология. 8. Оқу модулінің диалогтік бөлімінің ерекшеліктері. 9. Психологиялық атмосфера және оның диалогтік бөлімдегі ролі. 10. Диалогтік бөлім – оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру. 11. Ойын арқылы оқыту және ойындар. 12. Дискуссиялық формалар. 13. Ойын арқылы оқыту технологиясы. 14. Диалогтік бөлімде оқу еңбегінің нәтижелерін бағалаудың мәні мен мағынасы. 15. Оқушылардың іс-әрекетін бағалаудың оқу модуліндегі нұсқаулары. 16. Оқу еңбегінің нәтижелерін бағалау. 17. Оқу модульнің қорытындысы және бақылаудың басқа түрлері. Бұл педагогикалық технологиялық негізінде қалпына келтіре қайталай оқыту циклының идеясы жатыр. Оның мазмұны: 1. Оқыту мақсатын жалпы анықтау. 2. Оқыту мақсатын анықтаудан оны нақтылауға көшу. 3. Оқушылардың білімділік дәрежесін алдын-ала бағалау. 4. Оқыту тәртібінің жиынтығы (бұл кезеңде ―кері байланыс‖ негізінде оқытуды түзету орын алады). 5. Нәтижені бағалау. Осындай құрылымына қарай оқу процесі ―модульдік‖ сипатқа ие болады. ―Модуль – қандай да бір жүйенің бөлігі, яғни оқу процесі ортақ құрылымы, бірақ әр түрлі мазмұны бар жекеше бөліктерден тұрады. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны оқытып қана қоймай, оның танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға, оқу процесін ―диалогтік қарым-қатынас негізінде құруға тырысу қажет. Модульдік оқыту технологиясының құрылымы үш бөліктен тұрады, яғни, кіріспе, диалогтік және қорытынды. Әр оқу модулі әр түрлі сағат сандарынан тұрады, әрине бұл оқу бағдарламасы бойынша тарауға бөлінген сағат санына байланысты. Зерттеулер көрсеткендей, 7-12 сағаттан тұратын оқу модулі ең тиімді болып саналады. Оқу модульнің бірінші ерекшелігі жалпы қанша сағат бөлінсе де ,кіріспе бөліміне 1-2 сағат, қорытынды бөліміне 2-3 сағат беріледі де, қалған сағаттың барлығы диалогтік бөлімде игеріледі. Мысалы, оқу модуліне 9 сағат жоспарланса, 1 сағаты – кіріспе бөліміне, 2 сағаты – қорытындыға, қалған 6 сағаты – диалогтік бөлімге берілуі керек. Егер оқу модулі 12 сағаттан тұрса 1 және 3 бөлімдегі сағат сандары өзгеріссіз қалады да, ―диалогтік бөлімге 9сағат беріледі.Бұл оқу материалын барлық оқушылардың 3 деңгейді күрделілікте өз деңгейіне сай оқып меңгеру қажеттілігіне байланысты. Яғни оқу модулінің мазмұны бойынша оқушылар қарапайым білім, білік, дағдыны меңгеруден бастап ―білімді көшіру немесе пайдалануға дейінгі машықтарын көрсете білу керек. Бірнеше рет қайталау – қарапайымнан күрделіге қарай, репродуктивті тапсырмалардан шығармашылық ізденіске дейін итермелейді. Бұл әр оқушыға оқу материалын түсіну, деңгейінен білімді көшіру деңгейіне дейін меңгеруге мүмкіндік берді. Ал мұғалім еңбегі мынадай тізбектен тұрады: 1. Оқушыларды оқу мақсаттарымен таныстыру. 2. Класта берілген блокты немесе тарауды оқыту модулімен таныстыру. 3. Оқу материалын мұғалімнің қысқаша (схема, график, кестелер т.б. түрінде) баяндауға немесе зерттеу тұрғысында беруі). 4. Оқушылардың танымдық іс-әрекетін ―диалогтік негізінде әрбір оқушының іс-әрекетінің нәтижесін әр сабақ сайын бағалай отырып ұйымдастыру. 5. Жалпы тарауға қарағанда оқу материалын 4-7 ретке дейін қайталай оқыту. 6. Тарау, блок бойынша тест алу. 7. Тарау бойынша релейны зачет алу (немесе диктант, бақылау, т.б.). Бұл 3 деңгейлі жүйеден тұратын карточкалармен білім тексеру. Әрбір оқытудың жаңа технологиялары оқыту теориясы бойынша белгілі бір субъектілердің қарым-қатынасындағы қасиеттерін өзгерте жаңа өрістегі белгілерді қалыптастыруға ұмтылады. Оған қажетті оқытудың құралдарын өзгерте жаңа мазмұнда, жаңа сипатта жетілдіре анықтауды көздеген. Осы оқыту технологиясының көздеген мақсатындағы ерекшеліктерін топтау арқылы анықтайық. Бірінші топтағы оқытулар оқу пәнінің оқу материалдарын жетілдіре, жаңарта оқушының танымдық және психикалық қасиеттері мен процестерін дамытуға байланысты оқытудың ақпаратттық оқыту, бағдарламалап оқыту, модульдік оқыту, әр деңгейлі оқыту, кіріктіре оқыту және дидактикалық бірліктерді ірілендіре оқыту технологиялары болып табылады. Қолданылған әдебиеттер 1.Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері.-Алматы,2001. 2.Сағындықұлы.Е. Педагогика.-Алматы,2002. 3Өзін-өзі тәрбиелеу мәселесінің филасофиялық негізідрі.-Ізденіс,2004. 4.Жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу.-Саясат,2001. 5.Оқушылардың өзің-өзі тәрбиелеу.-Сынып жетекшісі,2006. жүктеу/скачать 32.8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|