Психиканың Қалыптасуы мен дамуы

Материализм психиканың пайда болуын материяның эвалюциясымен түсіндіреді.Мүлде өзгермейтін, мәңгі тыныштықтағы денеде бірде-бір матеря жоқ. Барлық әлемдегі органикалық және органикалық емес матерялар сырттан жасалатын әсерді бейнелеуге қабілетті

Бейнелеу формалары әр-түрлі болады. Ол матеря формасына тәуелді. Өлі табиғатты бейнелеу - механикалық, физикалық, химиялық өзара заттардың әрекеттестігін көрсетеді.

Тірі материяға бейнелеудің биологиялық формалары тән. Тірі матеряның белгілі бір даму сатысында бейнелеуңдің ерекше формаларын реттеуде психика пайда болады.

Психиканың пайда болу туралы әр-түрлі теория бар:

1)    панпсихизм (баршада психика бар);

2)    биопсихизм (тірі жанда, табиғатта, өсімдікте психика бар);

3)    антропсихизм (адамда психика бар, өсімдіктер, жануар - тірі автоматтар);

4)    нейропсихизм (жүйке жүйесі барларға ғана психика тән).

Өлі табиғаттан тірі табиғатқа өту мүмкін деген болжам - Опарин гипотезасына дәл келеді.

Бұл молекулалар құрамдас бөліктерге тез бөлінген. Олардың тіршілігі үшін ортамен заталмасу керек болған.

Алып молекулалар ортадан қоректік сіңіріп, ассилияциялайды. Қорытылғандарды сыртқа шығарады, диссимиляция  жүреді. Бұдан молекула ортамен зат алмасуы автоматизм түрінде реттелген өзін- өзі өндіретін жүйеге айналған. Бұл коацерваттар деп аталған.

Коатцерваттар- қоректі таңдамалы сіңіреді. Тірі қалпын сақтауға керек заттарға ғана тітіркенеді. Тітіркенгіш болмаса енжар болады.

Кез-келген тірі организім сыртқы тітіркендіргішке таңдамалы белсенді қатынас танытады, яғни тірі материяға өзі-өзі реттеу тән. Эмоционалды қатысын бейнелеудің әрекет формалары болады. Ол тітіркенуден басталып, сананың ең жоғарғы формасы ойлау мен еске дейін. Барлық эмоционалды сатыдағы жануар, өсімдіктерге – тітіркенгіштік тән.

Тітіркенгіштік- биологиялық мәнді әсерлерге жауап бере алуы. Бұдан тітіркену биологиялық бейнелеудің ең қарапайым түрі.

Қарапайым тітіркену бір жасушалыларға тән. Орта ықпалмен қозғалады.Бұл қозғалыс- ізденіс ретінде көрінеді.

Сырт орта заттың белгілер (иіс,түс, форма) органикалық қажеттіліктерді қанағаттандырмағанымен сигналдық мәнге ие. Бұған кейде қарапайымдар да абиотикалық факторларға да жауап береді.

Жануарлар- абиотикалық, биотикалық факторларға қатысты ортаны бейнелей алады. Сезгіштік биологиялық нейтралды, бірақ биотикалық әсерлерді бейнелей алуға қабілетті. Сезгіштік қарапайымдардан жануардың ең жоғарғы формасына дейін тән.

 Сезгіштіктің атқаратын қызметтері:

1)            Тіршілік иесі ортаға бағдар жасай алады;

2)            Әрекет- қылықтардың небір өзгермелі формаларын меңгеруге қабілетті болады;

3)            Ортаның өзгермелі жағдайына бейімделе алады;

 

Северцов бойынша ортаға бейімделу жолдары:

1)            оргондар қызметі мен құрылымыныңөзгеруі арқылы

2)            әрекет- қылықтарының өзгеруі арқылы

Бейімделу- уақытша байланыс жасау арқылы мүмкін болады.

1-саты: Уақытша байланыс - қарапайымға тән.

Масалы: жылу, жарық сезінеді.

Уақытша байланыс тез сөнеді. Бейнелеудің өшкен формалары тез қолнына түспейді.

Бейнелеудің күрделі формалары көп жасушалыларға тән. Олардың дене құрылысы күрделі. Жасуша санымен ғана емес функцияға байланыс (1жасуша-қоректенеді,2жасуша- көбею, 3жасуша- қорғану т.б).

Аса сезімтал жасушалар бір-бірімен түйісіп, органиканың бүкіл бойына тараған, оны жүйке торы деп аталады.

2-саты: Ішек қуыстылар – жоғары сезгіштікке ие (қармағыштар).

Әрекеттері: 1)Эвалюция барысында жетіліп, тұқым қуатын тітіркену реакциялары арқылы мүмкін;

2) Тіршілік процестері болатын уақытша байланыстар, яғни шартты рефлекс арқылы болады.

3-саты: Эвалюциясы келесі сатысында –құрлықта өмір сүретін көпжасушалылар. Олардың тіршілік ортасынан әрекет болғанда сезім органдары жетіле бастайды, ол - бунақденелілер. Оларда көру, дәм, иіс сезу, тері сезу нышандары бар.

Әр бунақта жүйке жасушалар шоғырланған, оны ганглилер деп атаймыз. Әр ганглийдің бейнелеуінде - басшылық мәні бар. Ганглийлі жүйке жүйесі барларда - белсенді ізденіс болады. Оларға шартсыз рефлекс тән.

4-саты:  Ганглийлі жүйке жүйесі өзінше күрделі дамыған жәндіктер мен буынаяқтыға,  яғни олардың бейнелеуі күрделі.

Рецепторлары белгілі тітіркендіргіштерге жауап беруге бейімделеді.

Ұялы фасет - жарық аңғаруда көрінеді. Жәндіктерде – фоторецепторлар жетілген. Жақындаға жарықты көре алатын фасетті көз ұяларынан тұрады.  Мұртшалары арқылы тактильді сезе алады.

Әрекеттері: инстинкт арқылы сипатталады.

Инстинкт- тумадан беріліп отыратын әрекет-қылық.

Келер: аралар тұрмыс тіршілігін сипаттау арқылы инстинкті түсіндіреді.

Инстинктік  әрекеттер нақты жағдайға байланысты болады.

Сыртқы әсер рефлекторлық реакция тудырады. Оның соңынан реакциялар тізбегі қоздырылады, бұдан тума бағдарлама іске асады.

Фабрий әрекет стандартты жағдайын өзгертсе, инстинк мақсат бағдарын жойып алатынын дәлелдеген.

5-саты: Инстинкт - омыртқалыларға тән (балық, құс). Омыртқалылырда интелект негізінде бейнелеу мүмкіндіктері шамалы. Жүйке жүйесі түтік тәрізді бас миы және жұлыннан  тұрады. Рецепторлардың даму деңгейі күрделі. Бұдан инстинк әрекеттер белгілі сигналдар арқылы болады.