|
Д. СЕРІКБАЕВ атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
|
Ф1 Н ШҚМТУ 701.01
|
Сапа менеджменті жүйесі
|
Пәннің жұмыс оқу бағдарламасы
|
бет
|
Қазақстан Республикасының Министерство
Білім және ғылым образования и науки
министрлігі Республики Казахстан
Д. Серікбаев атындағы ВКГТУ
ШҚМТУ им. Д. Серикбаева
БЕКІТЕМІН
_____факультет деканы
______________Е.В. Варавин
___________________2014 ж.
ӘЛЕУМЕТТІК ЛИНГВИСТИКА
Жұмыс оқу бағдарламасы
СОЦИОЛИНГВИСТИКА
Рабочая учебная программа
Мамандық: филогия – 6М020500
Оқу түрі: күндізгі
Курс: I
Семестр: II
Кредит саны:2
Сағат саны: 90
Дәрістер: 15
Тәжірибелік сабақтар:15
МОӨЖ: 30
МӨЖ: 30
Емтихан: 2 семестр
Өскемен
Усть-Каменогорск
2014
Жұмыс оқу бағдарламасы Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру негізінде қазақ, орыс тілдері және ісқағаздарын жүргізу кафедрасында дайындалып филология – 6М020500 (шифр, атауы) мамандығындағы магистранттарға арналған.
ҚОТжІҚЖ кафедра отырысында талқыланды
Кафедра меңгерушісі А.К. Жәнабілова
№____ хаттама ____________________ж.
Экономика және менеджмент факультеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды
Төраға Г.Б. Пестунова
№____ хаттама ______________________ж.
Дайындады
доцент С.Қ. Ережепова
Норма бақылаушы Т.В. Тютюнькова
1 ПӘННІҢ ЕҢБЕК СЫЙЫМДЫЛЫҒЫ
Семестр
|
Кредит саны
|
Оқу түрі
|
МӨЖ сағаты саны
|
Жалпы сағат
саны
|
Бақылау түрі
|
Жанаспалы сағат саны
|
дәріс
|
семинар. (іс-тәжір.)
оқу
|
зертхан. оқу
|
МОӨЖ
|
барлық сағат саны
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Күндізгі оқу түрі
|
2
|
2
|
15
|
15
|
|
30
|
45
|
30
|
90
|
емтихан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Күндізгі қысқартылған оқу түрі
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Сырттай оқу түрі
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Сырттай қысқартылған оқу түрі
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 ПӘННІҢ СИПАТТАМАСЫ, ОНЫҢ ОҚУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ
Магистр академиялық дәрежедегі түлектерді дайындауда «әлеуметтік лингвистика» пәні жалпы білім беру пәндердің ішінде таңдау компонентті ретінде оқылатын пәндердің бірі болып табылады. Курстың мазмұны – тіл мен қоғамдық өмір деректеріндегі себептік байланыстарды қарастыруға бағытталған.
«Әлеуметтік лингвистика» пәні лекция, семинар, практикалық жұмыстардан тұрады. Магистранттардың жеке жұмысы, арнаулы курстар мен арнаулы семинарлар барысында меңгертіледі.
Алдымен әлеуметтік лингвистиканың қалыптасып, даму жолдарын оқып, үйретуден бастап, бүгінгі тілдік жағдаят, тіл саясатын түсіндіру, әртүрлі тілдік фактілерді анықтап, сырын ашу.
Әлеуметтік лингвистикаға қатысты терминдермен танысу, онымен жұмыс істеу. Ең бастысы тілдік зерттеулерде орынды қолдана білуге баулу. Тілдің қызметін, болмысын, болашағын айқындау, т.б. Нақты мәтіндерді өңдеудің әдістері, сауалнама жүргізу әдістерін игерту арқылы материалдарды талдау.
2.1 Оқылатын пәннің сипаттамасы
«Әлеуметтік лингвистика» тіл мен қоғамның өзара қарым –қатынасы мен байланыстарының табиғатын танытатын тілдік жүйе мен қоғамдық жүйенің өзіндік заңдылықтарын және олардың сәйкес құбылыстарын меңгеруді мақсат ететін пән болып саналады. Бұл топқа тіл мен қоғам, тіл мен мәдениет, тіл мен тарих, тіл мен этнос, тіл мен дін, тіл және білім беру жүйелері, тіл мен саясат, тіл және коммуникациялық жүйе деген мәселелер кіреді.
«Әлеуметтік лингвистика» пәні белгілі бір тілдік тұлғалардың, сөйлеудегі ерекшеліктердің қоршаған ортамен байланысын зерттеуді қажет етеді. Сондықтан магистраннттарға осы аспектіні меңгерту жолы қарастырылады. Сонымен белгілі бір тілдің белгілі бір ұлттық аясындағы, бірақ түрлі әлеуметтік деңгейлердегі қолданыс ерекшілігін зерттейтін сала-осы екінші мақсаттан туындайды.
2.2 Пәнді меңгеру мақсаты мен міндеттері
Тілдің қоғамдық табиғаты, әлеуметтік мәні, тілдің әлеуметтік қызметі, тілдік болмыстың формалары (әдеби тіл, ауызекі сөйлеу тілі, қарапайым тіл, территориалдық диалектілер, койне, пиджин), тілдің әлеуметтік саралануы (жаргон, арго, кәсіби тіл), тілдік қалып, тілдік жағдай, тіл саясаты, диглоссия, мультилингвизм, билингвизм, пиджинизация және креолизация процестері т. б. таныту болып табылады.
2.3. Пәнді меңгеру нәтижелері
Білімі:
- тілдің дамуы мен қазіргі жай-күйі туралы түсінік беру;
- қазіргі қоғамымыздағы қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесі және тіл туралы заңдармен таныстыру;
- тілдің мәні мен қоғамдық қызметі, тілдің қатынас құралы ретіндегі рөлін анықтау;
- халқымыздың кешегісін де, бүгінгісін де көрсете алатын ен байлығы, мол мұрасы, мәдени өмірінің тұтқасы ретіндегі маңыздылығын таныту;
- қатысымдық сапалардың тілге қатысы және олардың тілдің әсерлілігі мен эстетикасына тигізетін әсері туралы теориялық білім беру;
«Әлеуметтік лингвистика» пәнін оқыту нәтижесінде әлеуметтік лингвистиканың өзге тіл туралы ғылымдармен байланысын, айырмашылағын таба білуі керек; пәннің зерттеу нысаны мен қарастыратын мәселелерін анықтай алуы тиіс.
Дағдылары:
- тіл мен сөйлеудің ара қатынасы анықтау;
- тілдегі норма, әдеби тіл және әдеби норма және оның түрлері туралы түсінік беру; дұрыс сөйлеудің негіздері туралы теориялық білім беру;
- пән бойынша кәсіби іскерлік пен дағды қалыптастыру.
Құзыреттері:
Түйінді құзыреттер болып табылады:
– қордағы геологиялық, геохимиялық, геофизикалық және басқа да деректерді жинау, талдау және қорытындылау;
– меңгерілген ғылыми-әлеуметтік лингвистика білім міндеттерін тұжырымдау;
– кәсіби қызметте пәндердің негізгі заңдарын қолма-қол бейімдеу қабілеті, зерттеулерді орындау кезінде заманауи ақпараттық технологияларды, математикалық анализ және үлгілеу әдістерін қолдану қабілеті;
– тіл біліміндегі іргелі және ең соңғы жетістіктерді қолдану қабілеті.
-
Пререквизиттар
«Тіл біліміне кіріспе», «Лексикология», «Этнолингвистика», «Диалектология», Философия. Қоғамның даму заңдары жайлы теориялық бөлімі, Психология. Ойлау және сөйлеу әрекеттері жайлы.
-
Постреквизиттар
«Қазақ тілінің семасиологиясы», «Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізі» пәндерін оқуда қажет болады.
-
ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ
3.1 Оқу жұмысының жоспары
Тақырыптың атауы
|
Көп еңбекті қажет ететін пән, сағат
|
Оқу түрі
|
күндізгі
|
күндізгі қысқарт.
|
сырттай
|
сырттай қысқарт.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
Дәрістік сабақ
|
Тақырып 1. Әлеуметтік тіл білімі, қалыптасуы, дамуы. Негізгі мәселелері. Қазақ тіл біліміндегі әлеуметтік лингвистика саласындағы зерттеулер.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 2. Тілдің қызметі, олардың негізгі түрлері: коммуникативтік, экспрессивті, аккумулятивті т.б.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 3. Қоғам жіктелісінің тілге әсері (қоғамның таптық, әлеуметтік, касталық, кәсіби жіктелісі кәсіби тілдердің және диалектілердің, гендерлектілердің (еркек пен әйелдің тілі), жас ерекшелігіне байланысты жіктеліс жас ерекшелігіне байланысты жүйе ішілік тілдің пайда болуы).
|
2
|
|
|
|
Тақырып 4. Тілдің өмір сүру формалары, олардың жіктелуі.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 5. Тілдің негізгі өмір сүру формалары. Ауызша және жазбаша формалар. Ұлттық тіл.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 6. Тілдің негізгі өмір сүру формалары. Әдеби тіл.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 7. Тілдің негізгі өмір сүру формалары. Территориялық жағынан шектеулі өмір сүру формасы. Территориялық диалектілер мен ареалдық тілдер.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 8.Тілдің негізгі өмір сүру формалары. Әлеуметтік жағынан шектеулі өмір сүру формасы. Әлеуметтік диалекті, гендерлект, әлеуметтік жаргон, кәсіби жаргондар, балалар жаргоны, жастар жаргоны, топтық (корпоративті) жаргондар т.б.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 9.Тілдердің өзара байланысы.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 10. Қостілділік (билингвизм), оның түрлері
|
2
|
|
|
|
Тақырып 11. Тілдік жағдаят. Қазақстандағы тілдік жағдаят. Мемлекеттік тіл мәселесі
|
1
|
|
|
|
Тақырып 12. Әлеуметтік лингвистикалық зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі
|
1
|
|
|
|
Семинарлық (іс-тәжірибелік) сабақ
|
Тақырып 1. Тіл және сөйлеу қызметінің ерекшеліктері. Тіл - әлеуметтік–тарихи норма ретінде. Әлеуметтік топтар мен тілдердің әлеуметтік типтері.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 2. Тіл мен тарихтың байланыстылығы. Тіл мен мәдениеттің байланыстылығы
|
1
|
|
|
|
Тақырып 3. Тілдің дамуындағы ішкі және сыртқы заңдылықтар. Тілдердің тарихи дамуының себептері салала.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 4. Тілдік жүйе және тілдік норма. Тілдік норманың типтері
|
2
|
|
|
|
Тақырып 5. Узус және тілдің территориалдық және әлеуметтік қабаттарға бөлінісі.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 6. Әдеби тіл және оның стильдері
|
2
|
|
|
|
Тақырып 7. Халық және халықтың тілі туралы. Ұлт және ұлттық тіл туралы. Ұлтаралық қатынас тілі туралы.
|
1
|
|
|
|
Тақырып 8. Тілдік контактілер және оның әдеби тілге әсері. Тілдік жағдай және оның дифференциялдық белгілері. Жай және күрделі тілдік жағдайлар.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 9. Қостілділіктің негіздері. Көптілділік. Аралық тілдердің табиғаты. Ұлттық-тілдік саясат және оның жоспарлылығы.
|
2
|
|
|
|
Тақырып 10. Қазақстан Республикасындағы тілдік жағдай және Қазақстандағы тілдік саясат.
|
1
|
|
|
|
Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өздік жұмысы
|
Тақырып 1. Тілдік жағдай және Қазақстандағы тілдік жағдай (реферат).
|
4 апта
|
|
|
|
Тақырып 2. Өскемендегі жарнамалар тілі (баяндама).
|
5-6 апта
|
|
|
|
Тақырып 3. Қазіргі қазақ және орыс тілдерінің әлеуметтік аспетісінен зерттелуі. Әлеуметтік лингвистикадан Қазақстанның белгілі ғалымдарының еңбектері (Б.Хасанов, М.М.Копыленко, А.Е.Карлинский, Э.Д.Сулейменова, З.К.Ахметжанова, С.Т.Саина және т.б.) (конспект жасау).
|
7 апта
|
|
|
|
Тақырып 4. Тілдердің әлеуметтік және аймақтық дифференциациясы. Көптілділік. (Еңбектерге шолу).
|
8 апта
|
|
|
|
Тақырып 5. Қазақстан Республикасының Тіл туралы Заңы және оның орындалуы (баяндама жасау; газет, журналдарға шолу жасау).
|
9-10 апта
|
|
|
|
Тақырып 6. Қазақ тілінің Мемлекеттік тіл ретінде даму жолдарын мен қалай көремін және қандай ұсыныс бере аламын? (Ойтолғау).
|
9-12 апта
|
|
|
|
Тақырып 7. Тілдердегі өзгеру заңдылықтары: ұқсатығы, ерекшеліктері. Тіл және халық менталитеті. Тілдердің әлеуметтік эволюциясы (әдебиеттерге шолу жасау).
|
13-14 апта
|
|
|
|
Тақырып 8. Көптілділк жағдайда интерференция мәселесі. Векторлық карым-қатынастар: конвергенция и дивергенция. Ареал-хронологиялық тілдердің алмасуы моделдері (субстрат, суперстрат, адстрат). Тілдік одақтар. (хабарлама жасау).
|
15 апта
|
|
|
|
Студенттің өздік жұмысы
|
«Әлеуметтік лингвистика» пәннің нысаны, мақсаттары, міндеттері. Әлеуметтік лингвистиканың құрылымы және пәнаралық байланысы. Әлеуметтік лингвистиканың ұғымдылық аппараты және әлеуметтік лингвистикалық зерттеулердің әдіс-тәсілдері.
|
2
|
|
|
|
Сөз сөйлеудің бихевиористикалық қалыбы. Әлеуметтік антропология. Тілдік және әлеуметтікмәдени жүйенің изоморфизм ілімі. Этноәдіснамасы және оның әлеуметтік лингвистикаға қатысы.
|
2
|
|
|
|
Әлеуметтік лингвистиканың статусы және оның әдістерінің табиғаты. Материал жинақтаудың бастаулары және әдістері. Социолингвистикалық деректердің әдістері. Интервьюирование.
|
2
|
|
|
|
XXғ. 20-40ж. Әлеуметтік лингвистиканың пайда болуы (Л.П.Якубинский, В.В.Виноградов, Б.А.Ларин, В.М.Жирмунский, Р.О.Шор, М.В.Сергиевский, Е.Д.Поливанов). 50-70ж. жақын шетелдегі әлеуметтік лингвистика. Әлеуметтік лингвистиканың шеңберін анықтау және ұлғайту (Л.А.Булаховский,П.С.Кузнецов, Б.А.Серебренников, В.Н.Ярцева, Ю.Д. Дешериев, М.И.Исаев, И.Ф. Протченко және т.б.). Француз тіл білімінің әлеуметтік бағыттығы өкілдері (А.Мейе), Германияда (Т.Фринг), Париж лингвистикалық мектебінің өкілдері (В.Матезиус, Б.Гавранек, И.Вахек).
|
2
|
|
|
|
Қазіргі қазақ, орыс тілдері зерделеуінің әлеуметтік аспектісі. Белгілі Қазақстан ғалымдарының әлеуметтік лингвистикадағы еңбектері (Б.Хасанова, М.М.Копыленко, А.Е.Карлинского, Э.Д.Сулейменовой, З.К.Ахметжановой, С.Т.Саиной және т.б.).
|
2
|
|
|
|
Тілдің өмір сүру формалары: анықтау принциптері. Әдеби тіл. Қарапайым сөз. Койне. Пиджин тілі. Креоль тілі.
|
2
|
|
|
|
Тілдің әлеуметтік аспект мәселесі жағынан шығуы. Тілдердің әлеуметтік-тарихи типтері. Тіл тарихы әлеуметтік лингвистика аспектісінде. XI, XIX ғғ. Диглос-билингвалдық тіл ахуалы тілдік жағдайдың көрсеткіші ретінде. Ғылыми-техикалық алға басуыбарысындағы орыс, қазақ және басқа тңлдерінің дамуы. Әртүрлі тарихи кезендеріндегі ғылыми термин жүйелерін қалыптастыруы.
|
3
|
|
|
|
Адам эволюциясында тілдік жанасушылық. Тілдің атқаратын қызметі иерархия және коммуникатив акті. Тіл және биологиялық семиотика: атқаратын қызметіндегі айырмашылығы
|
2
|
|
|
|
Метатілдің атқаратын ұызметі жіне оның ауызша жіне жазбаша жүзеге асуы. Тіл-құрал, тіл-нысан. Лексикографиялық еңбектерімен жұмыс істеу. Екітілділік сөздіктерде терминдердің лексикографиялық көрінісі. Әлеуметтік лингвистикадан глоссарий құрастыру.
|
3
|
|
|
|
Тілдің дамуына қоғамның әсері. Жазу реформалары. Терминология жасалуы.
|
2
|
|
|
|
Тілдік жағдаяттардың дифференциалды белгілері. Теңдестірілген және теңдестңрңлмеген тілдік жағдаяттар. Халықаралық және әлем тілдері.
|
2
|
|
|
|
Рассалар, этностар, тілдер. Тілдердің әлеуметтік және аймақтық дифференциациясы. Этникалық үстінен көптілділік тұтастықтар. Тілдің құқықтықтың мәртебесі және тілдік заңнама.
|
2
|
|
|
|
Тілдегі өзгеріс заңдылықтары: тұтастықтың бастаулары, ажырым факторлары. Тілдердің әлеуметтік эволюциясындағы негізгі бағыттары. Халықтың тілі және менталитеті.
|
2
|
|
|
|
Тілдегі мәдени және табиғаттағы көрінісі. Тілдік семантикадағы жалпыхалықтық мәдени компоненті. В. Гумбольдт, А.А. Потебня, Э. Сепир, Б. Уорф идеяларының тілге және мәдениетке әсер етуі.
|
2
|
|
|
|
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
-
Белл Р.Т. Социолингвистика. Цели, методы и проблемы. - М., 1980.
-
Беликов В.И., Крысин Л.П. Социолингвистика: Учебник для вузов. - М,2001.
-
Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика. - М., 1987.
-
Дешериев Ю.Д. Социальная лингвистика: К основам общей теории. - М,1977.
-
Мечковская Н.Б. Социальная лингвистика. - М., 2000.
-
Никольский Л.Б. Синхронная социолингвистика. - М., 1976.
-
Общее языкознание: Формы существования, функции, история языка. - М.,1970.
-
Сон СЮ. Этапы и процедура социолингвистического анализа (на примере языка коре, мар). Учебное пособие по курсу "Социолингвистика". - Алматы,1998.
-
Сулейменова Э.Д. Казахский и русский языки: основы контрастивной лингвистики. - Алматы, 1996.
-
Швейцер А.Д., Никольский Л.Б. Введение в социолингвистику. - М, 1978.
-
Аберкромби Н., Хилл С., Тернер Б.С. Социологический словарь. - Казань, 1997.
-
Абилова Б.А. Словарь лингвометодических терминов. - Алматы, 1997. Аманжолов А.С. Казакша-орысша лингвистикалык терминдер. - Алматы, 1999.
-
Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. - М., 1969.
-
Беликов В.И., Головко Е.В. Контактные языки на русской основе. Общие сведения //Контактологический энциклопедический словарь-справочник. Вып. 1: Северный регион. - М., 1994.
-
Бредихина В.П., Глазман И.А. Словарь-справочник лингвистических терминов для студентов-филологов национальных групп педвузов. - Алма-Ата, 1988.
-
Васильев Н.В., Виноградов В.А., Шахнарович А.М. Краткий словарь лингвистических терминов. - М., 1995.
-
Вахек Й. Лингвистический словарь Пражской школы / Пер. И.А. Мельчука и В.З. Санникова. Под ред. А.А. Реформатского. - М, 1964.
-
Государственные языки в Российской Федерации: Энциклопедический словарь-справочник / Под. ред. В.П. Нерознака. - М., 1995.
-
Жирков Л.И. Лингвистический словарь. Предисловие акад. И.И. Мещанинова. - М., 1946.
-
Исаев М.И. Словарь этнолингвистических понятий и терминов. - М., 2001.
-
Кенесбаев С, Жанузаков Т. Русско-казахский словарь лингвистических терминов. - Алма-Ата, 1966.
-
Красная книга языков народов России: Энциклопедический словарь-справочник /Под. ред. Нерознака. - М., 1994.
-
Краткий словарь по социологии. Сост. П.Д. Павленок. - М, 2000.
-
Лингвистический энциклопедический словарь. Гл. ред. В.Н. Ярцева. - М., 1990.
-
Поливанов Е.Д. Толковый терминологический словарь по лингвистике (1935-1937) // Е.Д. Поливанов. Труды по восточному и общему языкознанию. - М., 1991.
-
Потапов В.В. Краткий лингвистический справочник. Языки и письменность. -М., 1997.
-
Сулейменова Э.Д., Шаймерденова Н.Ж. Словарь социолингвистических терминов. - Алматы: Казак университет, 2002.
Достарыңызбен бөлісу: |
