Сабақ тақырыбы : Қос сөздерден өткенді қайталау

Жеке – жұппен – топпен жұмыс істеу

Ықтимау жауаптар: - зат, құбылыс, көңіл, құрам

-жасалуы, тұлғасы, біріккен сөз

-дара, күрделі, қос сөз, байлық

-мағына, мәтін, сөйлеу, сөзжасам т.б.

Иә, оқушылар, алдыңғы сабақтарда сөзжасам, сөз және оның түрлері туралы

Сұрақтар:1.Сөздер қалай жасалады?Сөзжасам дегенді қалай түсінесіңдер?

2.Сөздер құрамына қарай нешеге бөлінеді, күрделі сөздерді атаңыз.

3.Қос дегеніміз не, оның қандай түрлері бар еді?

Жеке – жұппен – топпен жұмыс істеу.

III.Топтастыру стратегиясы. Қос сөздердің жасалу жолын мысалдармен топтастырып, оны сызба түрінде көрсету жолдарын айтып беру.

Тау – тау Алыс – жақын бала – шаға

Көзбе – көз тарс – тұрс
Өзді - өзіне Қайталама қос сөз Қос сөз Қосарлама қос сөз

Ет- мет үп – үлкен оқта – текте үгіт – насихат

Жақсы жерге жатсаң, Әдептілік ар-ұят-

Жақсы-жақсы түс көресің. Адамдықтың белгісі,

Тұрпайы мінез, тағы,жат-

Жаман жерге жатсаң, Надандық бегісі.

Жаман–жаман түс көресің.

Тіс ашпаса, құл ашар, Күле-күле су ішерсің.

Түбінде келіп шын ашар.

Қошқар болар қозының Етігін шешпей ер тынаймас,

Мандай жағы дөн келер, Ер-тоқымын сыпырмай ат тынаймас.

Адам болар баланың

Етек- жеңі кең келер. Ақылың болса арыңды сақта,

Ар-ұят керек әр уақытта.

Ақыл жас ұланнан, Шайқап сөйлеме, Жүйрік тай-құланнан. Алды-артыңда байқап сөйле.

Сылық-cылық күледі. (Бұлақ) Бір үйден көрдім,

Қырық екі дос-жаран. (Алфавит)
Жылт-жылт етіп төбемде, Асырған -

Түсе алмай тұр төменге. (Жұлдыз) Ел-жұртты,

Жез мұртты. (Бидай)
Оқу-білім аспабы, Қабат-қабат қатталған,

Қоймасының бас қабы. Асыл сөзден апталған.

Бөлмесі де бірнешеу, Парағы бар сөйлейтін,

Тигі бар ашпалы. (Сөмке) Ол қазына өлмейтін. (Кітап)

Үніз – түнсіз таратады Жап-жалтыр жүзіне,

Барша жұртты Кетеді ел сиып. (Аина)

Бір өзіне қаратады (Газет)

Жалтырған ақ айдын, Ұшып – қонып жалпылдап.

Өзімді-өзім мен мына, Қоқыстарды шоқиди.

Көре аламын ап –айқын. (Айна) Жем іздейді там –тұмдап. (Қарға)

1-2-топ.105 –жаттығу. Берілген сөздердің мағыналарын анықтап, олардың қалай жасалғаның және емелесін айту.

3-4-топ.106 –жаттығу. Сөйлемдердегі қос сөздердің арасына дифиз қойып көшіру, жасалуы мен емлесін айту.

Одан соң алдын ала дайындалған, әрқайсысында он сұрақтан жазылған тестік парақшалар таратылып, орындауға үш минут уақыт беріледі.

Тестік тапсырмалар жинаған соң, топ басшыларының сайысы өткізіледі. Олар алдын ала дайындалған арнайы тапсырмалар бойынша қос сөздерді түрлеріне ажыратып, жасалу жолын, емілесін түсіндіреді.

Мысалы:

1. 
   Құрамына қарай: сөйле+й-сөйле+й2құр.түр
   
2. 
   Құрамына қарай: күрделі, екі сөзден қайталауына жасалған
   
3. 
   Тұдғасына қарай: негізгі
   
4. 
   Сөзде 1 лекс.,2грам. Мағына бар
   
5. 
   Лексикалық мағына – іс әрекетке берілген атау
   
6. 
   1 грам. Мағынасы – й көсемшенің жұрнағы арқылы берілген, категориялық-грамматикалық мағына.
   
7. 
   сөйлей –сөйлей – қайталама қос сөз
   

1. Ұйымдастыру

2. Ой шақыру (тапсырмалар)

3. Өтілген сабақты пысықтау.

1. Жаңа сабакқ..

2. Жаңа сабақтың бекіту.

III Ой толғаныс.

1. Топтық жұмыс (топтастыру)

2. Еркін жазу

3. Қорытындылау

4. Бағалау

5. Үйге тапсырма

Күрделі сөздер тобын топтастыру.

Қос сөз Күрделі сөздер тіркес сөз қысқарған

Жан-жануар, адамзат анталаса,

Ата-анадай елжірер күннің көзі.

(Абай)
II. Оқушыларға жаңа тақырыпты түсіндіріп, мағынасын ашу үшін болжау әдісін қолданамын. Екі топ тақтада ілінген тірек карталарға қарап, қос сөздер туралы өз ойларын қағаз бетіне түсіреді. Ойларын жазуға 3 минут уақыт беріледі. Болған оқушылар бір-біріне көрсетіп, пікірлесіп, талқылап өз ойларын дәлелдейді. (Мұғалім қосымша жаңа сабақты түсіедіріп өтеді). Абайдың өлен жолдарына талдау жасалады.

Ат ырсылдап ентігіп қалды. Бөбек жан- жағына сергек көз тастады. Шөп бастарынан сіркедей шақтар жылт – жылт етіп. Құздың тас төбесінешығып ап, көз ұшында бір орында қанатының ұшы жыбырлап , шыр-шыр етіп тұрып алады. Бөбек жас баланың жұдырығындай сұр торғайдың кіп – кішкентай тұмсығың, бауырына қысып алған аяғың көрді. Бүкіл денесі сұп – сұр болғанымен, бауыры аппақ. Өзі көтеріліп алған сонау шырқау иігінен кең дүниеге көз тастап, жер бетіндегі жан – жануардың тіршілігіне жалғыз өзі куә болғандай.

Оқушытапсырманы орындап болса, қалай орындағанынидәлелдеге мүмкіндік беріледі.

3. топтақ жұмыс.

Екі топқа жұмбақ беріледі.

Кесе – шыны, пияла.

Оларсыз шай құя ма?

Қасықсыз тамақ жемейді,

Бәрінің атын не дейді?

( Ыдыс – аяқ

Қос ілгекті орыңдық

Атқа мініп алады,

Адам оны орын қып,

Еміп – еркін шабады.

( Ер – тоқым )

I топ 90 – жаттығу.

2 топ 91 – жаттығу.

3 Шығармашылық жұмыс.

Еркін жазу. Оқушылар ой толғаныс кезінде мұғалімнің бастаған ойын аяқтайды.

«Туған жер табиғаты »

Туған жердін ауасы қандай тап – таза. Ал жап – жасыл белестеріне қарай бергің келеді, көз тоймайды – ау!

Туған жер неткен..........

Топтастыру. Бүгінгі сабақтан нені үйрендік, нені білдік?

Қос сөздер дегеніміз не? Қалай түсіндік, топтастырайық. ( Оқушыларға қағаз беріледі, өз ойларын топтасып дәлелдеуге жұмыс жасайды).

Қосарланып келеді

Күрлелі сөзге жатады

Қос сөз Жасалу жолдары әр түрлі

Арасына сызықша
Қайталанып келеді

Үйге тапсырма: 1,88-жаттығу аузша

2,92-жаттығу жазбаша

(YI сынып)

ә) Дамутышылық: қосымшыларды қоса арқылы ойлау қабілеттерін дамытып, сөйлесу мәдиниеттерін арттыру, тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптстыру.

б)Тәрбиелік: Асыл, қанатты сөздердің мәнін түсіндіре отырып, қазақ тілін сақтап, әріқарай дамыту үшін, құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы

Сабақтың әдіс-тәсілі: Сатылый кешенді талдау, сұрақ-жауап, жаттығулармен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: Сызба, карточкалар.

Сабақтың барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі. а). Оқушылармен амандасып, кезекшінің көмегі арқылы сабаққа қатыспаушыларды белгілеу.

ә). Сабақтың тақырыбы мен мақсатын түсіндіру.

сөз жасаушы, түрлендіруші,, сөздің қосалқы бөлшегі. Қосымша екі

түрлі: жұрнақ және жалғау. Сулық, суды.

Жұрнақ өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертеді, ол сөзді басқа

сөзбен байланыстырмайды. Жұрнақтың өзі екі түрге бөлінеді: сөз

су-лы.

оған жаңа мағына беретін жұрнақтар.Су-лы

Түбірлес сөздер бір түбірден жасалған әр түрлі сөздер.

Су,сулық,сушы.....
Зерек оқушылармен карточкалық жұмыс

Карточка№1Су сөзіне осы сызба бойынша талдау жаса.

Карточка№2Жол сөзіне осы сызба бойынша талдау жаса.

Карточка№3Бас сөзіне осы сызба бойынша талдау жаса.

69-жаттығу

70-жаттығу

Ой-лы,пайда-лы,жаз-у,оқу-шы,күз-ек,көктем-гі,сый-ла, сықақ-шы, сылдыр-мақ , үйір-ме, іс-кер, үлгі-лі, жүз-ім,тәрбие-ші,тәлім-гер,тежеу-іш.

Көңіл бөл! Қазіргі қазақ тілі-көнетүркі тілініңбір бұтағы.Сондықтан біздің тіліміздегі көптеген тілдік құбылыстардың дені сол көне тілден

бастау алады. Бұдан былай біз сендерді көне түркі тілінің айнасы – Орхон – Енисей ескерткіштеріндегі грамматикалық заңдылықтармен де таныстырып отырамыз,

Орхон – Енисей ескерткіштеріндегі сөздерді де тұлғасына қарай түбір сөз, туынды сөз, қос сөз, біріккен сөз, күрделі сөз деп бес топқа бөлуге болоды.

1. 
   Түбір сөз. Ескерткіштерге жалаң түбірден тұратын сөздер төмендегідей болып келеді.
   

ә) дауысты + дауыссыз дыбыстан тұратын сөздер: аз (аз )...

б) дауыссыз + дауысты дыбыстан тұратын сөздер: бу ( бұл )…

в) дауысты және дауыссыз дыбыстар араласып келген сөздер: апа ( апа)…

2) Туынды сөздер. Ескерткіштерге жұрнақ жалғану арқылы жасалған жаңа сөздер де бар. Мысалы: айғучы( кеңесші )……

YI. Пысықтау сұрақтарымен сабақты қорытындылаймыз.

1. 
   Сөздердің жасалуы мен сөздік құрамының арасында қандай байланыс бар?
   
2. 
   Түбірге қосымша қосылу арқылы қандай сөздер жасалады?
   
3. 
   Түбірдің негізгі белгісі қандай?
   
4. 
   Қосымшаның қандай түрлері бар?
   
5. 
   Туынды түбір деген не?
   
6. 
   Түбірлес сөздер деген не?
   

IY. Үйге тапсырма: Ережені ередже дәптерге көшру және жаттау, 73 – жаттығуды үлгісіне сүйіне отырып орындау.

Ойын арқылы топқа бөлу. « Атом, малекула »

« Ой шақыру »

Сұрақ: Сөз табы туралыне білесіндер?

Жеке жазу ( 1 мин ) .

Жұпта бір біріне оқу ( 1 мин ) .

Топта талқылау ( 2 мин) .

Деректі

Туынды

Күрделі

Сұрақ; Зат есім туралыне білесіндер? Жеке( 1 мин)

Жұпта( 1 мин )

Топта( 2 мин )

Шығармашылық тапсырма:

I топ? Жалқы, жалпы есімге сойлем құрау, түрлерін ажырату.

ІІ топ: Деректі, дерексіз зат есімдерге сойлем құрау, түрлерін ажырату.

ІІІ топ. Негізгі. Туынды және күрделі зат есімге сойлем құрау, түрлерін ажырату. ( 7мин )

Фонологиялық талдау:

Жұмбақ жасыру, шешіміне талдау жасау. ( шаршы, мұз, қар )

1. 
   Бұл сөз айтылу, жасалу, жазылу жолдарына қарай жуан буынды сөз. Себебі, сөздің құрамындағы дауыстылар жуан дыбыстар.
   
2. 
   Бұл сөз екі буынға бөлінеді: шыр-ша, себебі, сөзде
   

V V

Шырша

3. 
   Бұл сөз
   

ша

4. 
   Қазақ тілінде сөз екпінінің орны бір шама тұрақты, себебі ... Сондықтан бұл шырша сөзінде екпін «а» дыбысына түседі.
   
5. 
   Шырша-түбір сөз, үндестік заңы жоқ.
   

Берілгені: Шырша = 0 = ? + ? = ?

Шешу : Шырша 50 = 2 • ( ы, а ) + 3 ( Ш2, р )

1. 
   2 • = 2 • ( ы, а ) ж у а н
   

3 = 2 ( ш2 ) қатаң

Оқушылар орындап болғаннан кейін жұптарымен жұмыстарын алмастырып тексереді, өздері бағалайды.

ІІІ. Ой толғаныс
« Зат есім патшылығында » тақырыбына ертегі құрастыру.

1. 
   Жұпта бір-біріне оқып береді.
   
2. 
   Талқылайды.
   
3. 
   Топтан бір ертегі шығарады.
   

2.Білім –іскерлік дағдыларын қалыптастыру, жаттығулар орындату арқылы ой -өрістерін дамыту, ережелерді ұғындыру, сауатылыққа төселдіру

3. Оқушылардың туған жерін, атамекенін, Отаның сүюге патриоттық сезімге тәрбиелеу.
Көрнекілік: карточка, оқулық

Сабақ кезеңдері:

Ұйымдастыру: -Сәлеметсіздер ем,балалар.

-Отырыңдар

Өткен сабақты қайталау:

«Кубизм»әдісі арқылы жүргізу.

1. 
   Қазақ тілінде қанша сөз табы бар?
   
2. 
   Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді?
   
3. 
   Деректі, дерексіз зат есім дегеніміз не?
   
4. 
   О-олжа
   
5. 
   Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді?
   
6. 
   Зат есім қалай жасалады?
   
7. 
   Жаңа сабақ
   

1. 
   Заттың түрін, түсін білдіреді;
   
2. 
   Заттың көлемдік, аумақтық, саумақтық белгісін, сынын білдіреді;
   
3. 
   Заттың сапалық белгісін, сипатын білдіреді;
   
4. 
   Заттың дәміне,иісіне,және
   

2) заттың көлемдік, аумақтық, салмақтық белгісін, сынын білдіреді;

3) заттың сапалық белгісін, сипатын білдіреді:

4) заттың дәміне, иісіне, және басқа сипаттарына байланысты белгілерін білдіреді;

5) затқа, қимыл, іс - әрекетке, мезгіл - мекенге қатысты сынды білдіреді;
127 - жаттығу. Қазақстан Республикасының Туы мен Елтаңбасын суреттеп жазу. Мәтінде сын есміді қатыстырып жазу керек.
128- жаттығу. Төмендегі сын есмідерді мағыналық жағынан байланысатын зат есімдермен тірекстіріп жазыңдар.
Үлгі: салқын су, салкың ауа, салқың түіқсалқын күз,…
Салқын, терең, әдемі, жеңіл, әдемі, жеңіл, ұзын, қатты, ақ, жасыл, күрең, әдепті, сабырлы.