Сабақтың тақырыбы: Етістік



бет1/5
Дата22.02.2016
өлшемі1.23 Mb.
#95
түріСабақ
  1   2   3   4   5
Қазақ тілі, ІІІ тоқсан, 6 сынып

1 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Етістік.

Білімділік мақсаты: Оқушылардың етістік туралы алған білімдерін есепке ала отырып, етістік туралы толық мағлұмат беру. Етістіктің түрлерін ажырата білуге, тіл біліміне танымдық қабілетін арттыру.

Дамытушылық мақсаты: Сөйлеу тілдерін жетілдіру. Шығармашылық іске жұмылдыру. Іздене білім алуға дағдыландыру.

Тәрбиелік мақсат: Талдауға алынған мысалдар арқылы оқушыларды адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау, топтастыру, семантикалық карта толтыру.

Көрнекілік: С.Исаев «Қазақ тілі» оқулығы
Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

-оқушылармен сәлемдесу рәсімі;

-оқушылардың сабаққа қатысуы туралы кезекшінің мәліметі;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-сабақтың мақсаты айтылады.
ІІ Өткен тақырыптарға шолу жасау.

Сұрақ-жауап әдісі:



  1. Сөз таптары нешеге бөлінеді, рет-ретімен атап шық.

  2. Атауыш сөздерге нелер жатады?

  3. Біз қандай сөз таптырмен таныстық?

  4. Есімдік дегеніміз не?

  5. Мағынасына қарай нешеге бөлінеді?


ІІІ Жаңа сабақ: Етістік.

  1. Қызығушылықты арттыру:

Сөз жұмбақ шешу арқылы сабақтың тақырыбы шешіледі: /5 минут уақыт беріледі/


1.Қарағанды қаласындағы өзеннің аты?

2.Дене мүшесі.

3.Тонның басқаша атауы.

4.Уақытты көрсететін затты ата.

5.Рәміздердің бірі.

6.Септік атауы

7.Бейбітшілік құсы.



1

Е

р

т

і

с










2

т

і

с
















3

і

ш

і

к













4

с

а

ғ

а

т










5

т

у



















6

і

л

і

к













7

к

ө

г

е

р

ш

і

н


Оқушылар етістіктің анықтамасын, оның сұрақтарын өздері айтады.

Етістік дегеніміз-заттың қимылын іс-әрекетін білдіретін сөз табы. Не істеді? Не қылды?қайтті? деген сұрақтарға жауап береді.



Тақтаға мысал жазылады:

Көп ойласаң, дана боласың, (ойласаң – сен не істесең? боласың-не істейсің?)

Көп ойнасаң, бала боласың. (ойнасаң – сен не істесең? боласың-не істейсің?)

Бұл сөздер заттардың іс-әрекетін білдіріп тұр.


2.Сызбамен жұмыс:

Тұлғасына қарай

Құрамына қарай

Негізгі

Туынды

Дара

Күрделі

Сөздің түбірі етістіктен болса, ол негізгі етістік болады.

Мысалы: кел, бар, жүр, көр, бер, қойды, айтты т.б.



Басқа сөз таптарынан сөз тудырушы жұрнақтар арқылы жасалған етістіктер туынды етістік немиесе туынды түбір деп аталады.

Мысалы:ойна, шегеле, қарайып, көгерген, күшей т.б.



Бір ғана түбірден тұрады: баста, аяқта, тара, байы, тасы т.б.

Кемінде екі сөздің тіркесуі арқылы жасалады. Бірінші сыңары негізгі етістік, кейінгі тұрғандары көмекші етістік болып саналады: Бара жатыр еді, алып кел, жазып отыр, шөлдеп кеттім т.б.

Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай

Мағынасына қарай

Болымды

Болымсыз

Салт етістік

Сабақты етістік

Іс әрекеттің жүзеге асуын білдіреді.

Мысалы:кел, санады, жаздыр, барды т.б.



Іс әрекеттің болмауын, жүзеге аспауын білдіреді.

Негізгі және туынды етістікке -ма,-ме, -ба,-бе, -па, -пе жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.

Мысалы: келме, санамады, жаздырма, бармады т.б.


Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейді.

Мысалы: үйге кел, үйден шық, үйде отыр, үймен хабарлас, үй өртенді.



Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етеді.

Мысалы: хатты оқы, ақшаны сана, есепті шығар, шашыңды сана, төсекті сал.




3.Оқулықпен жұмыс:

110- беттегі туынды етістік жасайтын жұрнақтар тақтаға жазылады, әр оқушы өздерінің ойлаған мысалдарын жазады.


221-жаттығу:

Етістіктердің негізгі түбірлерін жазып көрсетіңдер.

Негізгі түбір

Туынды етістік

Жұрнақ

Аял

Аялда

-да

Аз

Азай

-ай


Жас

Жасар

-ар

Соққы

Соққыла

-ла

Аш

Ашыл

-ыл

Шуыл

Шуылда

-да

Отыр

Отырғыз

-ғыз

4. Сабақты семантикалық картанымен жұмыс жасай отырып бекіту.

Мысалдар

Негізгі

Туынды

Дара

Күрделі

Болымды

Болымсыз

Салт

Сабақты

Баста




+

+




+







+

Келе жатыр

+







+

+




+




Жаза бастады




+




+

+







+

Ойлап отыр




+




+

+







+

Шақырмады

+




+







+




+

Отыр

+




+




+




+




Жүгіріп жүр

+







+

+




+




Айта салды

+







+

+







+

Көрген емес

+







+

+







+

Сұрай жаздады

+







+

+







+

Хабарласып тұрды




+




+

+




+




Тоқтайтынсың

+




+




+




+




Бармады

+




+







+

+





6.Үйге тапсырма: Ережені түсініп оқу.

«Қыс қызығы» тақырыбына байланысты етістіктерді қатыстырып әңгіме құрастыру.


7.Оқушыларды бағалау.

№2 сабақ


Сабақтың тақырыбы: Дара және күрделі етістік

Сабақтың мақсаты:



Білімділік мақсаты: Етістіктің құрамына қарай түрлерін ажырата білуге үйрету.

Дамытушылық мақсаты: Сөйлеу тілдерін жетілдіру. Шығармашылық іске жұмылдыру. Іздене білім алуға дағдыландыру.

Тәрбиелік мақсат: Талдауға алынған мысалдар арқылы оқушыларды адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже: Оқушылар етістіктің құрамына қарай түрлерін ажырата алады.
Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау, топтастыру.

Көрнекілік: С.Исаев «Қазақ тілі» оқулығы
Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

-оқушылармен сәлемдесу рәсімі;

-оқушылардың сабаққа қатысуы туралы кезекшінің мәліметі;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-сабақтың мақсаты айтылады.
ІІ Өткен тақырыптарға шолу жасау.

Сұрақ-жауап әдісі:



  1. Етістік дегеніміз не?

  2. Тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

  3. Негізгі және туынды етістік дегеніміз не?

  4. Туынды етістік жасайтын жұрнақтарда атап, мысал келтір.

«Қыс қызығы» тақырыбындағы оқушылардың әңгімелері тыңдалады.


ІІІ Жаңа сабақ:Дара және күрделі етістік.

  1. Қысқаша түсінік беру:

Дара / Бір ғана түбірден тұрады/

Етістіктер



Күрделі /екі я одан да көп сөзден тұратын, бір ғана мағынаны білдіріп, бір ғана сұраққа жауап беретін,

Бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын етістіктер/




  1. Тақтамен жұмыс:

Дара және күрделі етістіктерге байланысты тақтаға мысалдар жазып талдау:
Өнер-білім бар жұрттар тастан сарай салғызды. /Ы.Алтынсарин/

Қозының жамырағанын байторының сақ құлағы бағана сезген.
/Оқушылар өздері етістіктерді сұрақ қою арқылы табады/

Жұрттар не істеді? –салғызды –баяндауыш

Нені сезген?-жамырағанын /толықтауыш/

Құлағы қайткен? –сезген-баяндауыш


Ауылда қосақтағы қойлар маңырап жатыр екен. Бір кішкентай қыз әкесінің шапанын жамап отыр екен.
Қойлар қайткен?-маңырап жатыр екен-

Қыз не істеген?-жамап отыр екен.
Ескерту: күрделі етістіктің құрамындағы бірінші етістік негізгі етістік болады да, кейінгісі оған көмекшщі етістік болады.

3.Оқулықпен жұмыс:

223-жаттығу: Мәтіндегі күрделі етістіктердің қалай жасалғанын көрсетіңдер.

еріп-дара етістік, жиылып отырды-күрделі етістік, жиылып-көсемше тұлғалы негізгі етістік, отырды-көмекші етістік.

Келдік-дара етістік.

Сағынғанын айтты-күрделі етістік, сағынғанын-есімше тұлғалы негізгі етістік, айтты-көмекші етістік.

Алып берді-күрделі етістік, алып-көсемше тұлғалы негізгі етістік, берді+көмекші етістік.
224-жаттығу: Мәтіндегі дара, күрделі етістіктерді теріп жазыңдар.

А)Сызбаны толтыр



Дара

Күрделі

Тартты

Жүріп келе жатқан

Ә) қарамен жазылған тіркестердің мағынасын аш:

көреген көзі-

лыпып тұрғандай-
4.Сабақты қорытындылау:

Етістік дегеніміз не?

Құрамына қарай түрлері, мысалдар келтір.
5.Үйге тапсырма:

1.Ережені түсініп оқу;

2.226-жаттығу: Берілген есім сөздерге жұрнақ жалғап, етістікке айналдырып жаз.

227-жаттығу: Берілген сөздердің қайсысы туынды, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар.


6.Бағалау.

№3 сабақ


Сабақтың тақырыбы: Болымды және болымсыз етістік.

Сабақтың мақсаты: Етістіктің іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай бөлінетін түрі болымды және болымсыз етістіктер туралы түсіндіру.


Білімділік: Болымды және болымсыз етістіктердің жасалуы туралы түсіндіру арқылы оқушылардың етістіктер туралды білімдерін кеңейту.

Дамытушылық: Тапқырлыққа, өз көзқарасын жүйелі де тиянақты баяндауға, мәлімдеуге, өнер-білімге құштарлығы мен дүниетанымын кеңейтуге баулу.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, Отанын сүюге, өнерлі болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа білім беру сабағы.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі -/оқушылармен сәлемдесу, оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру, оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау/
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Сыныпқа сұрақ қою:

1.Етістік дегеніміз не?

2.Тұлғасына қарай қалай бөлінеді?

3.Құрамына қарай ше?

4.Дара және күрделі етістік дегеніміз не?


Дара / Бір ғана түбірден тұрады/

Етістіктер



Күрделі /екі я одан да көп сөзден тұратын, бір ғана мағынаны білдіріп, бір ғана сұраққа жауап беретін,

Бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын етістіктер/


Жаттығуларды тексеру:

2226-жаттығу: Берілген есім сөздерге жұрнақ жалғап, етістікке айналдырып жаз.

227-жаттығу: Берілген сөздердің қайсысы туынды, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар.
ІІІ.Жаңа сабақ.Болымды және болымсыз етістік.

Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай

Болымды

Болымсыз

Іс әрекеттің жүзеге асуын білдіреді.

Мысалы:кел, санады, жаздыр, барды т.б.



Іс әрекеттің болмауын, жүзеге аспауын білдіреді.

Негізгі және туынды етістікке -ма,-ме, -ба,-бе, -па, -пе жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.

Мысалы: келме, санамады, жаздырма, бармады т.б.

2.Тақтаға мысалдар жазу: Болымды етістіктер бойынша:



Мен сабақ оқыдым.

Мен сабақ оқып отырмын.

Мен сабақ оқымақпын.

IV.Ой толғаныс.

Берілген болымды етістіктерден болымсыз етістік жасаңдар:

Бар-барма асық-асықпа бөгел-бөгелме ти-тиген емес

Көр-көрме жүгір-жүгірме сүрін-сүрінбе ұмыт-ұмытпа

Сыз-сызба шула-шулама күл-кұлме жоғалт-жоғалпа

Тіз-тізбе айқайла-айқайлама жағалас-жағаласпа атта-аттама

Айт-айтпа тарық-тарықпа сыз-сызған жоқ секір-секірме

Түс-түспе кешік-кешікпе теп-тепкен жоқ боя-бояма


Ескертпе: болымды етістіктерге жоқ, емес көмекші сөздерінің тіркесіп келуі арқылы да болымсыз етістік жасалады.

Барған, келген –барған жоқ, келген емес

Айтқан, кеткен-айтқан жоқ, кеткен емес

Салатын-салатын емес т.б.
228-жаттығу: Болымды етістіктен болымсыз етістік жасаңдар. /ауызша орындату/
V.Тестік жұмыс арқылы сабақты қорытындылау.

1.Болымсыз етістіктің жұрнағын табыңыз.

А) –а, -е. В) –ба, -бе. С) –жоқ. D) –емес. E) –ды, -ді.

Дұрыс жауап: В

2. Болымсыз етістікті табыңыз.

А) Мекендейді.В) Болады.С) Жазып отыр.D) Ұзын болады.E) Көрінбейді.

Дұрыс жауап: Е

3. Болымсыз етістігі бар сөйлемді табыңыз.

А) Табиғат- халық қазынасы.

В) Адамдардың табиғатсыз күні болмайды.

С) Табиғаттың байлығын қорғай білуіміз керек.

D) «Халықаралық табиғат қорғау қоғамы» құрылған.

E) Қазақстанда аң-құстар, өсімдіктер қамқорлыққа алынған.

Дұрыс жауап: В

4.Сөйлемнен болымсыз етістікті табыңыз.

Жаңбыр жауса, біз ешқайда бармаймыз.

А) Жаңбыр В) Жауса. С) Біз. D) Ешқайда. E) Бармаймыз.

Дұрыс жауап: Е



5. Негізгі етістікті көрсетіңіз.

А) Аяқта. В) Жу. С) Тісте. D) Жуын.E) Баста.

Дұрыс жауап: В

6. Етістік тудырушы жұрнақты көрсетіңіз.

А) –шы. В) –у. С) –ла. D) –ға. E) –рақ.

Дұрыс жауап: С

7.Туынды етістікті табыңыз.

А) Мырзалық. В) Жеңілдік. С) Сәндік. D) Ойлану. E) Тазалық.

Дұрыс жауап: D

8.Күрделі етістікті көрсетіңіз.

A) Есептеледі.B) Қарамаған.C) Басылған.D) Сенеміз.E) Кездесіп тұрады.

Дұрыс жауап: E
VI.Үй тапсырмасы:

1.Ережені түсініп оқу;

2. 231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.



ҮІІ. Бағалау.

№4 сабақ


Сабақтың тақырыбы:Салт және сабақты етістік.
Мақсаты:Етістіктің мағынасына қарай бөлінетін түрі салт және сабақты етістіктер туралы түсіндіру.


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет