Білімділік:Салт және сабақты етістіктердің жасалуы туралы түсінік беру. Дамытушылық

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі

-оқушылармен сәлемдесу;

-оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру;

-оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау.

-Болымды етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік қандай жұрнақтар жалғану арқылы жасалады?

231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.
ІІІ.Жаңа сабақ: Салт және сабақты етістік.

Мағынасына қарай
Салт етістік	Сабақты етістік
Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейді.Салт етістіктер:барыс, жатыс, шығыс, көмектес септігіндегі сөздермен тіркесуі мүмкін, бірақ табыс септігіндегі сөзбен байланыспайды. Мысалы: үйге кел, үйден шық, үйде отыр, үймен хабарлас, үй өртенді.	Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етеді. Кімді?нені? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: хатты оқы, ақшаны сана, есепті шығар, шашыңды сана, төсекті сал.

Ескертпе:

1.Кейде етіс жұрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге, сабақты етістікті салт етістікке айналдыру қызметін атқарады.

Өзгелік етістің жұрнақтары:ғыз,-гыз,-қыз, -кіз,-дыр,-дір,-ыр,-ір,-р салт етістікке жалғанса оны сабақты етістікке айналдырады:
салт етістік сабақты етістік

шам сөнді шамды сөн-дір-ді

бала кетті баланы кет-ір-ді

гүл өседі гүлді өс-ір-ді

3. 
   Ырықсыз етістің жұрнағы сабақты етістікке жалғанып, салт етістікке айналдырады:
   

Әңгімені айтты әңгіме айт-ыл-ды

Хатты жазды хат жаз-ыл-ды

Кітапты түгел оқыды кітап түгел оқы-л-ды

Кітапты оқы, өлеңді оқы, кітап оқылды, әріпті жаз, үйге кел, маған кел, құпияны айт, әңгіме айтылды т.б.

233-жаттығу: мақал-мәтелдердегі ойды таратып айтыңдар, құрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп тұрғанын сұрақ қою арқылы анықтаңдар. Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екендігін ажыратыңдар.

1. Ережені түсініп оқу;

Сыныпта үлгермеген жаттығуларды аяқтау;

236-жаттығу: «Адамгершілік-кісіліктің белгісі» тақырыбында ойтолғау жазу. Оған төмендегі берілген сөз тіркестерін келтір.

Сабақ №5

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.

Мәтін:

Сабақ №6

1)Берілген мәтіннің мазмұны мен көркемдік ерекшеліктеріне мән бере отырып, тірек сөздерді жүйелеу, сол тіркестерді қатыстыра отырып мазмұндау. Мәтін бойынша берілген тапсырмаларды орындау.

2)Оқушының теориялық білімі мен берілген тапсырманы дұрыс орындау дағдысын дамыта түсу. Сауатты жазу дағдысын меңгерту, сөздік қорын молайту, тауып сөйлеу, ойын анық жеткізе білуге баулу.

3)Адамгершілік, өзінің туған жерін, салт-дәстүрлерін қастерлеуге тірбиелеу.

Әдісі: қатемен жұмыс, таратпа карточкадағы мәтін, талдау, мазмұнын айту, түсіндіру

Көрнекілік: оқулық, мәтін, тест тапсырмалары
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: /2 минут/

-оқушыларды түгендеу;

-сабаққа дайындықтарын бақылау.

1.Қатемен жұмыс жүргізіледі. Оқушылар 10 минут ішінде жіберген қателермен сөздік жұмыстарын жүргізеді, дәптерлері жиналып алынады.

Әр қатардағы оқушыларға жеке кеспе қағаздарда жазылған мәтін таратылады немесе интерактивті тақтаға жазып көрсетуге де болады

Жас он сегізден асқан Зере ана аяғы ауыр тартып, ай-күні толар мезгілде таңғажайып бір түс көреді. Түрлі-түсті суреттер алмасқан түсінде ері Өскенбай алтын сақаны иіріп отырған көрініс айрықша жадында жатталып, жас ана түсін жақсылыққа жориды. Мұны естіген үлкен-кішілер де «Өскенбай иірген алтын сақаны «аймаңдай ер бала дүниеге келеді» екен деп долбарласады.

Айтса айтқандай, сәт сағаты туып, дене бітімі өте кесек, сүйегі іріліктің баршы нышанын танытып, қол аяңы балғадай перзент шыр етіп дүниеге келеді. Ежелгі дәстүр бойында, үш күндік мерзім ішінде нәрестеге ат қойып, құлағына үш рет үшкіргенде сыйлы ауыл қариясы немесе шежіреші дана адам нені мақсат тұтынып, нендей жайға ырымдағаны белгісіз, әйтеуір сәбиді «Құнанбай» деп ныспылапты.

Құнанбайдың денесі өте сымбатты, толық, бойы зор, жүзі нұрлы, бота көз, маңдайлы, қыр мұрын, сұлу болған. Балғын, зор денесі балуандыққа, өткір көзі ерлікке, басы адалдыққа біткен. Әкесі молдадан оқытып, Құнанбай шала хат танып, түрікше жазылған кітаптарды еркін оқи алатын болған.

Зерек, алғыр, өте ұғымтал, сонымен қатар қатал, пысық, еті тірі Құнаш өзінді қасиеттермен көзге түсіп өседі.
Тапсырмалар:

а)Мәтіннің мазмұнын түсініп айту;

ә)Сөздікпен жұмыс:

Ныспылапты-

Долбарласады-

Үшкіргенде-

Шежіреші-

Қол аяғы балғадай-

Б)Оқушыны логикалық ойға жетелейтін сұрақ қою:

1.Зере ананың түрлі-түсті суреттер алмасұан түсі?

2.Үлкен-кішінің түсті жоруы?

3.Өмірге келген нәресте кім?

4.Құнанбайдың келбеті?

В)Мәтінге сипаттама жаз:

Мысалы: Мәтін маған өте әсерлі болды, өйткені мәтіннен....
Г)Мына сөздерге синонимдік қатар құра.

Нәресте - перзент, бала, ер бала, бөпе т.б.

Ныспылапты- атапты, есімін қойыпты т.б.

Ырым - салт дәстүр, ата салт т.б.

Сүйегі ірі- үлкен, алпамсадай, қапсағай т.б.
Ғ) қария, шежіреші, нәресте сөздеріне фонетикалық талдаулар жаса.
ІҮ. Қорытынды: Оқушылардың жауаптары тыңдалады.

Ауызша тестік сұрақтар қойылады.

1.Болымсыз етістіктің жұрнағын табыңыз.

А) –а, -е. В) –ба, -бе. С) –жоқ. D) –емес. E) –ды, -ді.

Дұрыс жауап: В

2.Болымсыз етістікті табыңыз.

А) Мекендейді. В) Болады. С) Жазып отыр. D) Ұзын болады. E) Көрінбейді.

Дұрыс жауап: Е

3. Туынды етістікті белгілеңіз.

А) Келеді. В) Жеңілдік. С) Тазала. D) Таза. E) Келуші.

Дұрыс жауап: С

4.Негізгі етістікті көрсетіңіз.

А) Аяқта. В) Жу. С) Тісте. D) Жуын. E) Баста.

Дұрыс жауап: В

5. Етістік тудырушы жұрнақты көрсетіңіз.

А) –шы. В) –у. С) –ла. D) –ға.E) –рақ.

Дұрыс жауап: С

Сабақ №7

1)Етіс туралы толық түсінік бере отырып, оның түрлерімен таныстырып өту.Жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.

Әдісі: деңгейіне қарай сатылай оқыту

І. Ұйымдастыру

Ол үшін кестені қолдану және төрт балаға қайталауға арналған карточка беру.

Етістер іс істеуші мен іс-әрекеттің арасындағы қатынасты білдіретін етістіктің ерекше бір түрі. Ол төрт түрге бөлінеді.

Жұрнағы:-н, -ын, -ін

Мысалы: көр-ін-ді, тара-н-ды
Өзгелік етіс орындаушы әрекет

Жұрнағы:-қыз,-кіз,-ғыз,-гіз

-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір,-т

Орындатушы Мысалы: ашқызды, бергізді, ойдырды, оқытты

Жұрнағы:-ы, -ыс,-іс

Орындаушы Мысалы: атысты, тарасты

Ырықсыз етіс ? Әрекет

Жұрнағы:-ыл, -іл, -л,-ын,-ін, -н

Мысалы:терілді, шегеленді

Мысалдар:

1.Жанат жуынды, таранды, киінді.

2.Омар Әсияға кітап оқытты, мазмұнын айтқызды.

3.Студенттер егін жиысты, алма терісті.

4.Мәдениет үйіне орындық қойылды, шам жағылды.

Осы жерде ереже шығады: Қимыл бір адамнан шығып, өзіне бағытталған етістің түрі өздік етіс деп аталады. Жұрнақтары: -н, -ын, -ін.

3-сөйлемде жиысты, терісті деген қимылды орындаушы көп, бір адам емес, бірнеше адам, ортақтасып істейді. Сондықтан мұндай етісті ортақ етіс дейміз.

238-жаттығу:Берілген сөздерден өздік етіс жаса.

239-жаттығу:Көшіріп жазып өздік етістің астын сызыңдар.

1. 
   Сонымен етіс дегеніміз не?
   

Етіс туралы ережені түсініп оқу;

240-жаттығу: Өлеңді оқып, өздік етістердің қалай жасалғанына көңіл аудару. Оларды мәтіннен теріп жазыңдар.Мәтіндегі көнерген сөздердің мағынасын анықтаңдар.
ҮІ.Бағалау.

Сабақ №8

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, өзгелік етістің жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.

І. Ұйымдастыру

Етіс туралы ережені еске түсіру:

Қысқаша түсінік:

Өзгелік етіс

Айту

Күзету

Сөйлеу

арқылы істеп отыр

Ү.Оқулықпен жұмыс:

241-жаттығуБерілген сөздерден жұрнақ жалғау арқылы өзгелік етіс жасаңдар.

Көбей-т-тір, ойлан-дыр, оқы-т-қыз, өсір-гіз, жуын-дыр, айқайла-т-қыз, ал-дыр-т, өшір-гіз-дір,құтқар-т-қыз, жина-т, жап-тыр-т, түсір-т-тір, сын-дыр-т, күй-дір-гіз, өт-кіз т.б.

Тарт-тыр+ып, ізде-т-тін-ген-дей, бөге-т, өт-кіз-іп, іш-кіз-ді, ер-т-іп, жат-қыз-ып

Тоқта-т-ып, оз-дыр-дық, ал-дыр-ып, түйдек-те-т-іп, оқы-т-тыр-ып, таны-т-ып.
ІҮ.Сабақты қорытындылау.

1. 
   Сонымен етіс дегеніміз не?
   

4.Өзгелік етіс деген не, жұрнақтарын ата:

қимылдың, іс-әрекеттің, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.
Жұрнақтары -ғыз,-гіз,-қыз,-кіз:отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, жет-кіз;

-дыр,-дір, тір, -тыр,-ыр,-ір: сал-дыр, сен-дір, ас-тыр, тік-тір, кет-ір, ас-ыр;

-т: жаса-т, сөйле-т т.б.

Ү.Үй тапсырмасы:

Өзгелік етіс туралы ережені түсініп оқу;

243-жаттығу: Берілген өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркестері мен сөйлем құраңдар.
ҮІ.Бағалау.

Сабақ №9

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, ырықсыз етістің жасалу жолдарын көрсету, айырмашылықтарын айқындау.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.

І. Ұйымдастыру

3. Өзгелік етіс деген не, жұрнақтарын ата:Қимылдың, іс-әрекеттің, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.

Жұрнақтары -ғыз,-гіз,-қыз,-кіз:отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, жет-кіз;

-дыр,-дір, тір, -тыр,-ыр,-ір: сал-дыр, сен-дір, ас-тыр, тік-тір, кет-ір, ас-ыр;

-т: жаса-т, сөйле-т т.б.
243-жаттығу: Берілген өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркестері мен сөйлем құраңдар.

Жүктерді түсірткіз. Асан апасының жүктерін түсірткізуге көмектесті.

Мұражайды көрсеткіз. Зәуреш ауылдан келген анасына Қарағандыдағы мұражайды көрсеткізді.

Мәтінді оқыттыр. Қазақ тілі мұғалімі тіл ұстарту сабағында мәтінді мәнерлеп оқыттырды.

ІҮ.Мағынаны тану:

Тақтаға сөздер ілінеді оқиық: ашылды, қойылды, айтылды, берілді, салынды, шешілді, құйылды, жасалды. Осы сөздерге морфологиялық талдау жасайық.

Әр қатардағы оқушылар 2 сөзге талдау жасайды.  Осы сөздерден сөйлем құрап айтыңдар. Бұл сөйлемдерде етістер қандай іс әрекетті білдіріп тұр? Іс әрекет өздігінен орындалғанын білдіреді. Қимыл иесі айтылмайды. Бұл етістер қандай жұрнақтармен жасалды? ( -ыл, -іл, -л, -ын,-ін, -н)

244-жаттығуды орындау. Оқып шығып, ырықсыз етістерді теріп жазу. Ырықсыз етістердің жасалуын талдау.

246- жаттығу. Мәтінді оқу. Ырықсыз етістерді теріп жпзу. Қосылып, тігілген, ағылып, қысылып, бұрылды.

Ү. Салыстыру:

Балалар, ырықсыз етіс қандай етіске ұқсайды? Айырмашылығы мен ұқсастығын

Венн диаграммасы арқылы көрсетейік.

Венн диаграммасы:

Өздік етіс	Ортақ қасиеті:	Ырықсыз етіс
Қимыл іс иесіне бағытталады	-ын, -ін, -н жұрнақтары	Қимыл иесі айтылмайды -ыл, -іл, -н жұрнақтары

VІІ. Сабақты қорытындылау: «Бір айналым сөз» Әр қатардағы оқушылар берілген сөзбен  5 минут ішінде мәтін құрастырады. Бірінші оқушы айтқан сөйлемдегі ойды келесі оқушылар, топ мүшелері, жалғастырады.

І қатар. «Домбыра».

ІІ қатар. «Ән»

ІІІ қатар. «Би», «Қобыз» деген сөздермен мәтін құрастырады.

Оқушылар жазған мәтіндерден үзінді оқу:

Қандай етіс түрлері кездесті?

245 – жаттығу.Ырықсыз етістерді қолданып мәтін құраңдар.

Етіс туралы ережелерді жаттау.

Сабақ №10

1)Етіс туралы толық түсініктерін қайталата отырып, ортақ етістің жасалу жолдарын түсіндіру, мысалдар келтіру.

2)Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, ептіліктерін ұштау, еркін сөйлеуге баулу, жылдам ой қорытуға дағдыландыру.

3)Адалдыққа, бірлікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеу.

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.

І. Ұйымдастыру

245 – жаттығу. Ырықсыз етістерді қолданып мәтін құраңдар. /оқушылардың жаттығу желісі бойынша жазған мәтіндері тыңдалып бағаланады.

Қызығушылықты ояту.

Сабақтың тақырыбы сөзжұмбақ арқылы шешіледі.


1.Сан есімнің мағыналық түрі.

2.Қимыл иесі арнайы айтылмайтын етістің түрі

3.Қимыл, іс-әрекетті білдіретін сөз табы.

4. Кім?не? деген сұрақтарға жауап беретін септік?

5. Сапалық сан есімді ата.

Т	О	п	т	а	у
Ы	Р	ы	қ	с	ы	з
Е	Т	і	с	т	і	к
	А	т	а	у
А	Қ

Етістіктің соңғы түрі ортақ етіспен танысамыз.

ІҮ. Оқулықпен жұмыс:

Ортақ етіс жасайтын жұрнақтарды атаңдар, мысал келтіріңдер

249-жаттығу: Сөлімдерді көшіріп жазыңдар. Құрамындағы етістерді түрлеріне қарай ажыратып, тұлғалық талдау жасаңдар.

126-беттегі пысықтауға арналған сұрақтар бойынша дайындалу.
ҮІІ.Бағалау.

Сабақ №11

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.

Мәтін:

Сабақ №12

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1)Берілген мәтіннің мазмұны мен көркемдік ерекшеліктеріне мән бере отырып, тірек сөздерді жүйелеу, сол тіркестерді қатыстыра отырып мазмұндау. Мәтін бойынша берілген тапсырмаларды орындау.

2)Оқушының теориялық білімі мен берілген тапсырманы дұрыс орындау дағдысын дамыта түсу. Сауатты жазу дағдысын меңгерту, сөздік қорын молайту, тауып сөйлеу, ойын анық жеткізе білуге баулу.

3)Адамгершілік, өзінің туған жерін, салт-дәстүрлерін қастерлеуге тірбиелеу.

Әдісі: қатемен жұмыс, таратпа карточкадағы мәтін, талдау, мазмұнын айту, түсіндіру

Көрнекілік: оқулық, мәтін, тест тапсырмалары
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: /2 минут/

-оқушыларды түгендеу;

-сабаққа дайындықтарын бақылау.

1.Қатемен жұмыс жүргізіледі. Оқушылар 10 минут ішінде жіберген қателермен сөздік жұмыстарын жүргізеді, дәптерлері жиналып алынады.

Әр қатардағы оқушыларға жеке кеспе қағаздарда жазылған мәтін таратылады немесе интерактивті тақтаға жазып көрсетуге де болады

  Менің туып өскен жерім - егеменді Қазақстан. Қазақстанның  байлығы өте көп және қазынаға бай ел. Біздің еліміздің табиғаты өте сұлу. Биік-биік асқар тау, мөп-мөлдір көлдер, неше түрлі өсімдіктер мен дәрілік қасиеті бар шөптер өседі. Қазақстан жерінде аңдар мен құстар, неше түрлі жануарлар тіршілік жасайды. Сол жерде біздің ата-бабаларымыз, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз туып өскен.

Қазақстандай жері шұрайлы, шөбі шүйгін өлкені мен  әрқашан да мақтан тұтамын. Қазақстанның кең даласындай байтақ дала еш жерде жоқ шығар. «Отаның-алтын бесігің», «Отаны жоқтық – нағыз жоқтық»- деп дана халқымыз бекер айтпаған. Өз Отанын сүю, өз ана тілін ардақтау - әрбір азаматтың бірінші міндеті.

Ал біздің халқымызда атамекенді ардақтау сезімі өте терең деп ойлаймын. халқымыздың басынан қандай қиын кезеңдер өткенде де ата-бабаларымыз елімізді сыртқы жаудан қорғай білген. Өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. Халқымыздың осы бір қасиеті жанымызға ана сүтімен тарап, ана тілімен дарып, ақ нанымен бекуі тиіс. Өйткені Отан біз үшін оттан да ыстық.

1. 
   Мәтінді мәнерлеп оқып, өз сөзіңмен баянда.
   
2. 
   Өзің де осы мәтін тәрізді туған жерің туралы шағын әңгіме жазып көр.
   
3. 
   Ата-бабаларымыз, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз –сөздеріне морфологиялық талдау жаса.
   
4. 
   Мәтіннен нақыл сөздерді теріп жаз. Мағынасын аш.
   
5. 
   Отан туралы мақал-мәтелдермен толықтыр.
   

Сабақ №13

Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, ауызша тестік сұрақтарға тез жауап алу, оқулықпен жұмыс жасау, сергіту сәті.

Көрнекілік: Оқулық, топтастыру, дидактикалық қосымша
Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;
ІІ.Өткен тақырыптарға шолу жасау:

Ауызша тестік жұмыс:

А.Тек қана іс қимылоды білдіреді;

Б.Іс әрекеттің орындалуында орындаушының қатысы қандай екенін білдіреді.

В.Қимылдың, іс-әрекеттің болуғ болмауын білдіреді.

А.5

В.4

А.ырықсыз етіс;

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс
4.Қимылды, әс-әрекетті орындауыш өзге біреу /ұимылды өзге біреуге орындатады/

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс

А.ырықсыз етіс;

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс

6.Қимылдың орындаушысы айтылмай, іс-әрекет өздігінен жасалғандай көрінеді

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

D.ортақ етіс

А.ырықсыз етіс;

Б.өздік етіс

В.өзгелік етіс

А.ырықсыз етіс: -ыл,-іл, -л, -ын,-ін,-н

Б.өздік етіс: -ын,-ін,-н;

В.өзгелік етіс: -дыр,-дір,-тыр,-тір,-ғыз, -гіз, -қыз, -кіз,-т

D.ортақ етіс: -ыс, -іс, -с.
ІІІ.Жаңа сабақ:Есімше
Есімше мен көсемше етістіктің ерекше түрі.

Есімше бірде есім сөздердің бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.

ЕСІМШЕ

есімдерше

Арман бағана кетіп қалған./баяндауыш/ Сыпайы сырын сақтар. /баяндауыш/ Сөзді тыңдайтынға айт. /толықтауыш/ Естігенді ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар./толықтауыш/ Оны көрген сайын баласы есіне түседі./пысықтауыш/

250-жаттығу: Мәтінді көшіріп жазып, есімшелердің астын сызыңдар. Олардың түбірі мен қосымшаларын ажыратыңдар.

Ел қон-ба-с-а жер азады,

Жер бол-ма-с-а-ер азады.
Қатарынан оз-атын ұл биікте жүреді,

Ез атынып оз-атын ұл йықта жүреді.

Есек ет-ер көлігін.

Ту-ған-ды биде иман жоқ.

Есімше туралы ережені түсініп оқу;

Есімшелері бар 5 мақал-мәтел жазып келу.
Бағалау.
Сабақ №14

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің жасалу жолдары
Сабақтың мақсаты: Есімшенің жасалуы жайында толық мағлұмат беру.

Білімділік: Есімше-етістіктің ерекше түрі екендігіне байланысты түсінік бере отырып, есімшенің жасалу жолдарына тоқталу.
Дамытушылық: оқушылырға жаттығулар орындату арқылы ізденімпаздық қасиеттерін дамыту, шығармашылыққа баулу, тіл байлықтарының молаюына ықпал ету;
Тәрбиелік: Адамгершілікке тәрбиелеу, келтірілген мысалдар арқылы туған жерге деген сүйіспеншілік, қазақ тілін құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, ауызша тестік сұрақтарға тез жауап алу, оқулықпен жұмыс жасау, сергіту сәті.

Көрнекілік: Оқулық, дидактикалық қосымша, есімшелердің жұрнақтарын плакатқа жазып қою.

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;

Ауызша:

• 
  Етіс дегеніміз не?
  
• 
  Етістің неше түрі бар?
  
• 
  Жасалу жолдары, етістің жұрнақтары қандай?
  
• 
  Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.
  

Есімше бірде есім сөздердің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.

Қызметі:

Ешқандай қосымшасы қандай?қай? деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарса, кім?не? деген сұрақтарға жауап беріп бастауыш , баяндауыш қызметін атқарады.

ЕСІМШЕ



септеледі

көптеледі

тәуелденеді

жіктеледі

етістік




есімдерше
Есімше есім сөздерше септеліп, тәуелденіп, көптеліп есім қызметін атқарады. Есімше жіктеліп етістік қызметін атқарады да, сөйлемнің баяндауышы болады.
ІҮ. Оқушылар мысалдарды тақтаға жазады, талдайды:

Көрген көзде жазық жоқ.

Адасқанның айыбы жоқ.

Айтар сөзіңді айтып қал.

Көрмес түйені де көрмес.

Бітіргендер сыртқа шықты.

Тест тапсыратындар отырып дайындалды.
Ескертпе: Есімше етістіктің және туынды түбірлеріне , сондай-ақ етіс пен болымсыз етістік тұлғаларына жұрнақтар қосылу арқылы жалғанады.
-ған,-ген,-қан,-кен жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады.
-ар,-ер,-р және болымсыз етістіктің жұрнағынан

кейін –с жұрнағы жалғануы арқылы болжалды келер шақ жасалады.

-атын,-етін,-йтын,-йтін жұрнақтары арқылы ауыспалы өткен шақ есімше жасалады
-мақ, -мек, -пақ,-пек,-бақ,-бек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ есімше

жасалады
Ү. Жаттығулар орындау
251-жаттығу Қарамен жазылған есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және олардың мағынасын түсіндіріңдер.
Түсінгенде, болар, түсінбейтін, мал қимайтын, айтқаның, айтпаған, қалағандарың, келмеген, сенбеген т.б.
252-жаттығу.Құрамында есімше кездесетін бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастырып, сөйлемдерді талдаңдар.
ҮІ.Сабақты қорытындылау:

• 
  Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.
  
• 
  Есімшенің жасалу жолдары туралы?
  
• 
  Есімше сөйлемде қандай қызмет атақарады? /Сызба бойынша айтуға болады/
  

• 
  Есімше туралы ережелерді оқиды, ереже дәптерлеріне жазады.
  
• 
  Сыныпта үлгермеген жаттығуларды, мәтінді аяқтайды.
  
• 
  Есімше туралы сөзжұмбақ, ребус, тестік жұмыс құрастырып келу тапсырылады.
  

Сабақ №15

2.Тапқырлыққа, өз көзқарасын жүйелі де тиянақты баяндауға, мәлімдеуге, өнер-білімге құштарлығы мен дүниетанымын кеңейтуге баулу.

3. Адамгершілікке тәрбиелеу, туған жерге деген сүйіспеншілік, қазақ тілін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі жаңа сабақ
Әдісі: хабарлау, баяндау, сұрақ-жауап, қызығушылықьты ояту, мағынанны тангу, ой-толғаныс.

Пәнаралық байланыс:әдебиет

Көрнекілік:оқулық, әдістемелік, сызбалар, топтастыру.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушылардың сабаққа қатысуын бақылау;

-Оқу құралдарын тексеру;

Ауызша:

• 
  Есімше дегеніміз не? Мысал келтір.
  
• 
  Есімшенің жасалу жолдары туралы?
  
• 
  Есімше сөйлемде қандай қызмет атақарады? /Сызба бойынша айтуға болады/
  
• 
  Есімше туралы сөзжұмбақ, ребус, тестік жұмыстарын көрсетіліп, талданады.
  

-ған,-ген,

-қан,-кен,

-ар, -ер, -р

-ғалы, -гелі, -қалы,-келі, -іп, -ып,-п,-а,-е,-й

4. 
   Тапсырма /Сөйлемдерді толықтыру арқылы жұмыстар жүргізу/
   

Суретке қарап жазғы тау көрінісі мен қысқы тау көрінісі салыстыра суреттеңдер. Сөйлем ішінде есімше мен көсемшені қолданып, жұрнақтарының астын сызыңдар.

1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар? 9,8,7,6

2.Көсемше қай сөз табынан жасалады?есімдік, етістік, зат есім, үстеу

3.Көсемшенің жұрнақтары:қан,-кен, ған,-ген, -ып,-іп,-п.

4.Көсемше тұлғасындағы сөз тіркесін тап: барған жоқ, айтып кел, ауылға кел, сабақты оқы

5.Көсемшенің жұрнақтары нешеу?5,8,9,10

6.Көсемше тұлғасындағы сөйлемді тап.

Жауға аттануға рұқсат сұрады.

Ақботаны да көргім келеді.

Абай мұны біліп жүр еді.
Үйге:

Ережені түсініп оқу.

130 беттегі 254, 255 жаттығуларды берілген үлгі бойынша орындау.
Бағалау.

Сабақ №13

Сабақтың тақырыбы:Шылау туралы түсінік

Білімділік: оқушылардың шылау және шылау тұлғалас қосымшалар туралы алған білімдерін анықтауы және пысықтауы; Сөйлемдегі сөздердің байланысы «Шылау» туралы ұғымдарын бекіту.

Дамытушықлы: озық технологиялардың әдістерін, жабдықтарын қолдана отырып, оқушының ой-өрісін,дүниетанымын, көру, шығармашылық қабілеттерін, сөздік қорын, тілін дамыту.

Тәрбиелік: оқушы дүниетанымын дамыта отырып, табиғатты сүюге, жан-жануарды қорғауға тәрбиелеу, өзара достыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілікке баулу.

Сабақтың түрі:жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: топтастыру, түсіндіру, мысалдар келтіру, талдау, сұрақ-жауап, жаттығулар орындау.

Көрнекілік: үлестірме карточкалардағы ребус;

Технология: СТО элементтері
Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру

-оқушылардың сабаққа қатысуын тбақылау;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-оқушыларды тәртіпке шақыра отырып, сабақтың мақсаты айтылады.

1. 
   Көмекші есімдер дегеніміз не? Мысалдар келтір
   
2. 
   Көмекші етістік дегеніміз не? Мысалдар келтір
   

Жаттығуларды тексеру.

5.Іс-әрекеттің мезгілін, мекенін, амалын, мақсатын, т.б. білдіретін сөздер.
ІІ.Жаңа сабақ:

І. Сабақтың құпиясы. Сөзжұмбақ.

ІІ. Топтастыру. Шылау.

Оқушылар оқулықтың 172-бетіндегі шылау туралы оқи отырып, топтастырады.


сұраққа жауап бермейді

Да, де, та, те шылаулары өзіне тірк. Сөзге үстеме мағына береді

Ш

Ы

Л

А

У

өз алдына толық мағынасы жоқ

Жеке тұрып сөйлем мүшесі болмайды,

шылаулар түрленбейді.

Сөзден бөлек жазылады.

Мен/бен, пен/және шылаулары сөз бен сөзді байланыстырады.

Бірыңға қолданыста екі сын есім арасында келгенде тыныс белгі қойылмайды.

Бірыңғай сөздермен қайталанып келсе үтір қойылады.

Септеулік, жалғаулық, демеулік болып үшке бөлінеді.

Мектепке /неге?/ дейін бірге бардық.

Мен әкеммен /кіммен?/ бірге кешке /неге?/ шейін жұмыс істедім.

Көпір /не?/ арқылы өттік.

Мен оқушымын ғой!

Ол мектепке барды ма?

Дәмін таттық-ау.

Биыл мектеп бітіремін және оқуға түсемін.

Оқуға түспеймін, өйткені жұмыс істеуім керек.
ІҮ. Оқулықпен жұмыс.

323-жаттығу: Шылауларды тауып, олардың сипатын анықтаңдар, қандай мәнде қолданылып, қандай қызмет атқарып тұрғанын көрсетіңдер.

1. 
   ма, ме, ба, бе, па, пе, да, де шылаулары бөлек жазылады.
   

-Сабақта көне және ірі қалалар .............әңгіме болды.

-Мұрат сабақтан .......... спорт кешеніне барады.

-Кешке ............мен анаммен бірге дүкенге барамын.

-Кітапханаға ...........жүз метр.

-Ол маусым айынан ..............Астана қаласына барады.

-Алматы қаласында болдың ........?

-Адасқан сен..., мен ....?

-Шіркін-..., керемет деген осындай болады екен?
Әрбір оқушыға үлестірме карточкада ребус таратылады. Оқушылар өздері шешеді.

1 ,	3) 3
, 2) лы	4)

Шылаулар туралы сөзжұмбақ, ребус құрастыру.

Шылаулары бар мақал-мәтел жазу.

324-жаттығуды орындау.