Сабақтың тақырыбы: Пайдалы қазбалар Сабақтың мақсаты

Шахтинск қаласы

Әлихан Бөкейханов атындағы мектеп-лицейі

Бастауыш сынып мұғалімі

Катпина Асем Шопбаевна

Дүниетану 4-сынып

Сабақтың тақырыбы: Пайдалы қазбалар

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Оқушылардың еліміздегі, өз өлкеміздегі пайдалы қазбалар туралы және оларды өндіру жолдары мен пайдасы туралы білімдерін пысықтау. 
Дамытушылық:Оқушылардың танымдық қабілеттерін, ой-өрісін кеңейтіп, ойларын тұжырымдай білуге дағдыландыру. Оқулықпен, интерактивті тақтамен жұмыс жүргізу дағдыларын жетілдіру. 
Тәрбиелік:Қоршаған ортаға үлкен жауапкершілікпен қарау, табиғатты қорғауға және аялауға тәрбиелеу. Жас ұрпақты қоғам талаптарына сай, ақпаратты технологияны меңгерген бәсекеге қабілетті, болашақ өмірге бейімдеу. 
Сабақтың түрі: Қайталау сабақ. 
Қолданылатын жаңа технология: ?
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: ?талдау-жинақтау, топтау, 5 жолды өлең, тест 
Сабақты ұйымдастыру формасы: топтық 
Пәнаралық байланыс: ана тілі, дүниетану 
Сабақта қолданылатын көрнекіліктер: ? сызбалар, флипчарт, ТСО, карточкалар,ҚР картасы 
Сабақта қолданылатын құрал-жабдықтар: компьютер, интерактивті тақта, маркерлер 

Сабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру кезеңі : Психологиялық дайындық. 

Табиғат - біздің анамыз, 

1. Адамдардың үй салғанын бақыладың ба? Қандай құрылыс материалдарын пайдаланғанын көрдің? (құм, саз, тас, әк)

Қызуын аямайды, 

-Балалар, жұмбақтың шешулері не болды? Олар неге жатады?/Пайдалы қазбалар/ 

- Пайдалы қазбалар нешеге бөлінеді?

- Дұрыс. Кенді, кенсіз, жанғыш пайдалы қазбалар

- Топта талқылау

- Ойларын ортаға салу

1. Кенді пайдалы қазбаларға құрамында металл кездесетін тау жыныстары жатады. Оларды өңдеу арқылы темір, мыс, қорғасын, алюминий, алтын, күміс, мырыш және тағы басқа металдар алынады. Кенді пайдалы қазбалар, әсіресе, Орталық Қазақстанда көп шоғырланған. Ондағы Жезқазған және Қоңырат мыс кен орындары әлемге әйгілі.
2. Жанғыш пайдалы қазбаларға тас көмір, мұнай және газ жатады. Тас көмір - ең көп өндірілетін қазба. Сен тас көмірді тек отын ретінде ғана пайдаланылмай, одан басқа да көптеген заттар алынатынын білесің. Оны өңдеу арқылы дәрі - дәрмек, мата бояйтын бояу, әтір, қопарғыш зат, тыңайтқыш, нафталин, пластмасса және басқа көптеген заттар алынады.
Біздің елімізде тас көмірдің қоры өте мол. Тас көмірдің аса ірі кен орны - Қарағанды. Екібастұзда ашық әдіспен арзан көмір өндіріледі. 1833 жылы алғаш көмірді тапқан Апақ Байжанов. 1856 жылы сол жерде кен орыны ашылып, жұмыс істей бастады.
Мұнай - өте қызулы отын. Ол күл қалдырмай түгел жанып кетеді. Мұнайды айыру арқылы бензин, керосин, машина майы және басқа көптеген бағалы заттар бөліп алынады.
Каспий маңы ойпаты мен Маңғыстау түбегінде мұнай мен газдың аса бай кен орындары бар.
3. Кенге жатпайтын пайдалы қазбалар қышқыл алуға, тыңайтқыштар өндіруге, құрылыс қажетіне пайдаланылады. Бұл топты тұз, фосфорит, әктас, мәрмәр, гранит, құм, саз т. б. құрайды. Олардың қайсысы болса да біздің жерімізде баршылық. Ал Қаратаудағы фосфорит кен орны қоры жөнінен дүние жүзіндегі алдыңғы қатарды иеленеді. Фосфоритті ұнтақтап, фосфор ұны тыңайтқышын өндіреді. Гранит - өте қатты тау жынысы. Оның табиғи бүлінуі өте баяу, жүздеген жылдар бойы өтеді. Бірақ граниттің бәрінің бүліну процесі бірдей емес, ірі қиыршықтысы тез, майда қиыршықтысы өте баяу бүлінсе, ал сұр гранит бүлінбейді десе де болады. Құрылысқа қолданатын гранитті ысып жылтыратады, тегістейді, жөндейді. Бұл оны бүлінуден қорғайды. Мәрмәрдан әртүрлі ескерткіштер, үй баспалдақтары жасалады. Әктас, құм, саз құрылыс салу үшін өте қажетті.

- Пайдалы қазбаларды кімдер зерттейді?

Алтын -

Алюминий-

Тас көмір-

Мұнай -

Мыс -

Газ -

Тұз -

Саз -

Әктас -

Тұз - А
Пайдалы қазбалардың шартты белгілерімен таныстыру:

- Әрбір пайдалы қазбаның өзіне тән мынадай шартты белгілері бар.

Тас көмір - Мұнай- Газ- Темір - Алтын -

Мыс - Тұз - Әктас - Саз - Алюминий - А

І топ – Семантикалық карта

ІІІ топ – Венн диаграммасы (кенді, кенсіз)

Мұнай ------------- жылтыр, қатты, суға батады
Көмір -------------- құбырмен жіберіледі, ілеспе түрі бар
Гранит ------------- қатты, кенді
Темір -------------- шпат, кварц, слюдадан тұрады.
Газ ------------------ сұйық, жанғыш
5 жолды өлең.
Мұнай
Сұйық, жанғыш
Өңдейді, бұрғылайды, атқылайды.
Мұнай – қызулы отын.
Қара алтын

Тас көмір

Пайдалы қазба атауларын жаз.

- Жеңіл, ылғал тартады, жақсы жанады, малға төсеніш, тыңайтқыш қызметін атқарады. (Шымтезек)

- Шахтада өндіріледі, ауыр, қатты, соғуға жарамды, ұсақ және тығыз байланысқан бөлшектерден тұрады. (Темір кені)

- Қара түсті, аздап жылтырайды, қатты, суға батады, жанады. (Таскөмір)

- Мықты, ауыр, сұр, қызғылт, қызыл түсті болуы мүмкіи Бірнеше минерал бөлшектерден, шпат, кварц, слюдадан тұрады (Гранит)

- Қошқыл түсті сұйықтық, жанады, одан керосин, бензин мен мазут алынады. (Мұнай)

- Гранит ыдыраған кезде пайда болады, құрылыста және әйнек шығаруда пайдаланылады. (Құм)

- Созылмалы қасиеті бар, құмыра жасауда пайдаланылады, (Саз)

Есте сақта!

«Пайдалы қазбалар – жер қойнауынан немесе жер бетінен қазып алынатын тау жыныстары. Бұл табиғат байлықтары адамның қажетіне жаратылады»


«Бәйге» ойыны арқылы сабақты бекіту.
1. Пайдалы қазбалар қолданылуына қарай нешеге бөлінеді?
2. Жанғыш пайдалы қазбаларға не жатады?
3. Кенді пайдалы қазбалардың құрамында не болады?
4. Тас көмірдің аса ірі кен орны қайда орналасқан?
5. Каспий маңы ойпаты мен Маңғыстау түбегінен не өндіреді?
6. Кенді пайдалы қазбаның мол шоғырланған жері қайда?
7. Кенге жатпайтын пайдалы қазбаларға не жатады?
8. Пайдалы қазба дегеніміз не?
9. Қазақтың тұңғыш геологы кім?
10. Апақ Байжанов

«РАФТ» әдісі

Рөл - оқушы

Форма – ұсыныс хат

Тақырып – пайдалы қазбалардың зияны

Қорытынды

Тест тапсырмалары

1.Пайдалы қазбалар қолданылуына қарай нешеге бөлінеді? 

5. Каспий маңы ойпаты мен Маңғыстау түбегінен не өндіреді? 

6.Кенді пайдалы қазбаның мол шоғырланған жері қайда? 

7.Кенге жатпайтын пайдалы қазбаларға не жатады? 

8. Еліміздегі ең ірі темір кен орны: 

9. Мұнайды арнаулы пеште қыздыру нәтижесінде не алынады?