Семья indd
Дыбыстарды дрыс айта білмеуді себебі әдетте
жүктеу/скачать 1.23 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дыбыстарды ауыстырып айтуды
| Дыбыстарды дрыс айта білмеуді себебі әдетте, артику-
ляциялық моториканың бұзылуынан немесе жеткіліксіз қалыптасуынан болады. Бұл орайда балалар артикуляциялық аппарат мүшелері арқылы қозғалыстарды дұрыс жасай алмайды, әсіресе, тілмен дұрыс қимыл жасай алмайды, соның салдарынан дыбыс бұрмаланып, анық айтылмайды. Дыбыстарды ауыстырып айтуды себебі фонетикалық қабылдау қабілетінің төмендігінен немесе оның бұзылуынан болады, соның салдарынан балалар көрсетілген дыбыс пен айтып отырған дыбыстың айырмашылығын естімейді (мысалы, Р және Л дыбыстарының айырмашылығын естімейді). Мұндай кемшіліктер фонематикалық ақаулар болып келеді, бұл орайда бір фонеманы екіншісімен ауыстырады, соның салдарынан сөздің мағанасы өзгереді. Мысалы: «бар» сөзі «бал»–деп естіледі, «тар» сөзі «тал» деп есіледі. Дыбыстарды түзету жұмысы кезең- кезеңмен өткізіледі: Дайынды кезеі –артикуляция мүшелерінің дәл қимылдарын, бағытталған ауа ағынын қалыптастыру, қолдың ұсақ моторикасын, фонематикалық естуін дамыту, тірек дыбыстар бойынша жұмыс. Дыбысты ою кезеі –дайындық кезеңінде жаттықтырылған артикуляциялық аппарат мүшелерінің қозғалыстары мен қалпын біріктіріп, осы дыбыстың ауа ағыны мен дауысын қосу (сонор, үнді дыбыстар үшін), жеке дыбысты дұрыс айтуға дағдыландыру. Дыбысты қоюдың негізгі тәсілдері: Еліктеу бойынша - балаларда еліктеу жеткілікті дамыған кезде, яғни сізден қайталап, нұсқаулықты орындай алған кезде (техникалар төменде көрсетілген). Қосымша құралдарды пайдалану арқылы, дыбыс қоюдың механикалық тәсілі (шпатель, зонд, саусақ) арқылы. Механикалық көмекпен артикуляциялық мүшелерді қажетті қалыпқа келтіру арқылы болады. Механикалық көмексіз дұрыс айтылатын басқа дыбыстардан қою. Мысалы, «с» дыбысын «и» дыбысынан қоюға болады. «И» дыбысын айтып, тілдің арқасына қатты ауамен үрлеу арқылы ұсынылады. Артикуляциялық қалып арқылы дыбысты қою. Мысалы, «ш» дыбысын «кесе» жаттығуынан қоюға болады. Балаға ауыздан тілін шығарып, «кесе» жаттығуын жасап, кейін оны ауыздың ішіне кіргізіп үрлеу ұсынылады. Бірнеше тәсілдер қолданылатын дыбысты қоюдың аралас тәсілі. Яғни, аталған тәсілдердің бірнеше түрі бірге қолданылады. Дыбысты машықтандыру кезеңі – қойылған дыбысты біртіндеп, кезекпен жеке айтылуын, буындарда, сөздерде, сөйлемдерде (өлеңдер, жаңылтпаштар, әңгімелер) сөз тіркестерінде, бай- ланыстырып сөйлеуіне және баланың өзіндік сөйлеуіне енгізу. Сөздік қорын молайту, оны жүйелендіру, сөйлеу тілінің грамматикалық қатарын қалыптастыра аламыз. Қойылған 69 68 дыбыс әлі әлсіз, шартты-рефлекторлық байланысты бекітпесек тез бұзылуы мүмкін. Сондықтан машықтандыруды үйде де, түзде де орындаған абзал. Алдымен дыбысты буынға қосу бойынша жұмыс жүргізіледі. Буын – ең қарапайым сөйлеу. Сонымен қатар буындардың мағынасы жоқ. Сөздерде дыбысты машықтандыру буындарға сүйеніп жүргізіледі . Мысалы: ба-ла. Сол дыбыс сөздің басында, кейін ортасында, аяғында келетін сөздермен жұмыс жасалады. Бастапқыда дыбыс буындық құрамы қарапайым, кейін дауыссыздармен қатар келген сөздерде машықтандырылады. Кейін дыбыс сөз тіркестерінде, өлеңдерде, сөйлемдерде, байла- ныстырып сөйлеу тілінде машықтандырылады. Алдымен, дыбыс аз көлемдегі сөйлемде беріледі, кейін сол дыбыс көп көлемдегі сөйлеу тіл материалында машықтандыру жүргізіледі. Дыбысты машықтандыру кезінде қолданылатын ұйқас жолдары: жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|