Ш. Т. Сауданбекова аударма теориясы
Та қы рып бой ын ша пы сық тау сұ рақ та ры
жүктеу/скачать 0.9 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Адек ватты жне эквива лен тті ау дар ма
| Та қы рып бой ын ша пы сық тау сұ рақ та ры:
1. Теория лық жə не прак ти ка лық ау дар ма де ген ді қа лай тү сі не сіз? 2. Ау дар ма ның лек си ка лық əдіс те рі ту ра лы не бі ле сіз? 3. Ау дар ма ның қан дай түр ле рін бі ле сіз? 4. Ауыз ша ау дар ма мен жаз ба ша ау дар ма ның бас ты айыр ма шы лық та ры қан дай? 5. Жаз ба ша ау дар ма ту ра лы айт ып бе рі ңіз. 6. Ақ па рат ты ау дар ма ту ра лы айт ып бе рі ңіз. 7. Ілес пе ау дар ма де ге ні міз ау дар ма ның қан дай тү рі? 8. Көр кем ау дар ма не гіз де рі қан дай? Адек ватты жне эквива лен тті ау дар ма Ба ра бар лық (эк ви ва ле нт ті лік) – ауда ру теория сын да өте күр- де лі жə не көп қыр лы ұғым ре тін де қа рас ты ры ла ды. В.Н. Ко мис- са ров тың пі кі рін ше, «эк ви ва ле нт ті лік ұғы мы ау дар ма ның не гіз гі ерек ше лі гін ашып, қа зір гі ау дар ма та ну да не гіз гі ұғым дар дың бі рі бо лып та бы ла ды». Эк ви ва ле нт тік тер ми ні қа зір гі за ман ғы ау дар- ма теория сын да жа қын ара да пай да бол ған де лі не ді. Эк ви ва ле- нт тік ұғы мы ның қа шан, қай да жə не қа лай ау дар ма теориясы на енуі жай ын да түр лі ой-пі кір лер бар, алай да не гіз гі тұ жы рым бой ын ша ал ғаш рет эк ви ва ле нт тік тер ми ні қа зір гі за ман ғы ау- дар ма теория сын да ма ши на лық ау дар ма ға қа тыс ты пай да бол- ды, ал адам ар қы лы жү зе ге аса тын ау дар ма ға қа тыс ты қол да ну- ды ал ғаш рет Р. Якоб сон 1959 ж. «Ау дар ма ның линг вис ти ка лық ас пек ті ле рі ту ра лы» ат ты ма қа ла сын да ұсын ған. Ау дар ма ның түп нұс қа ға адал ды ғы, қос тіл де гі шы ғар ма лар маз мұ ны ның сəй кес ті гі, ау дар ма үде рі сін де гі ау дар ма шы ның ер кін ді гі мен шы ғар ма шы лық мə се ле лер ді ше шу қа бі ле ті жə не ауда ру ға кел- мейт ін сөз не ме се мə тін ді ауда ру амал да ры ер те ден бе рі тал қы- ла нып кел ді. Ау дар ма теориясы дү ниеге кел ген ме зет тен бас тап «эк ви ва ле нт тік» ұғы мы ау дар ма ғы лы мы са ла сы мен тұ та сып,бі- ре гейіне ай нал ды. Ау дар ма та ри хын да ер те за ман нан бе рі ер кін жə не сөз бе-сөз ау дар ма тə сіл де рі не қа тыс ты дау-да май лар дың орын ал ға ны мə лім. Осы орай да, эк ви ва ле нт тік ті ер кін жə не сөз- 53 бе-сөз ау дар ма ара сын жал ғас ты рып тұр ған кө пір ге те ңеуге бо ла- ды. Эк ви ва ле нт тік – түп нұс қа мен ау дар ма мə тін де рі бі різ ді лі гі нің өл ше мі, ау дар ма мə ті ні адал ды ғы ның ал ғы шар ты, ау дар ма шы- ның кə сі би лі гі мен дағ ды сы ның бір ден-бір көр сет кі ші. Ұзақ уа- қыт бұл мə се ле лер дің бар лы ғы же ке түр де зерт те ліп, да мы ды. Ал XX ға сыр, ау дар ма теориясы ның «ал тын ға сы рын да» ал ғаш рет бұл мə се ле лер дің бар лы ғы ор тақ тер мин, ор тақ ұғым жə не ау дар- ма теориясы ның бір ден-бір ма ңыз ды бө лі гі – «ау дар ма эк ви ва ле- нт ті гі» ұғы мы на ай нал ды. Ау дар ма мен түп нұс қа ны са лыс ты ру нə ти же сі − эк ви ва ле нт тік тің бір не ше тү рі бар жə не олар дың əр- қай сы сын да бас тап қы мə тін нің түр лі бөл шек те рі кез де се ді. Эк ви- ва ле нт тік тің дең гейле рін зерт теу, ау дар ма шы ның бар лық бел гі лі бір жағ дай лар да түп нұс қа ға дə ре же сі жа қын ау дар ма ға қол жет кі- зу ге мүм кін дік бе ре ді. Түп нұс қа ға сəй кес тен ді ріл ген ау дар ма лар түр лі дең гейде бо ла ды жə не олар ті ла ра лық дел дал ды лық тү рін де емес, мə тін нің нақ ты ау дар ма сы бо лып қа ла ды. Эк ви ва ле нт тік тің түр ле рін құ рас ты ру, ми ни мал ды эк ви ва ле нт тік тен мак си мал ды эк ви ва ле нт тік ке жет кі зу са ты сын жə не де объек тив ті, нақ ты ше- ка ра, на ғыз ау дар ма ны «жал ған» ау дар ма дан айыра тын түр ле рін ор на тып, эк ви ва ле нт тік тің теория лық дең гейіне жет кі зе ді. Диах ро ни ка лық (та ри хи) ау дар ма. Диах рон ды ау дар ма де ге ні міз – кө не та ри хи мə тін ді қа зір- гі за ман ті лі не ауда ру. Со ны мен қа тар синх рон ды ау дар ма – бір за ман ға жа та тын əде би мə тін ді ауда ру. Бұ лар ды тіл дік тұр ғы да Л.Л. Не лю бин зерт те ген бол са, В.С. Ви ног ра дов линг во-мə де- ниет тұр ғы сы нан қа рас тыр ған. Жал пы диах рон дық ау дар ма ке- зін де гі бас ты қиын дық тар тіл дік жə не мə де ни бо лып та бы ла ды. Се бе бі тіл жə не мə де ниет түр лі та ри хи уа қыт ты бас тан ке шір ген, əр за ман да əртүр лі бо лып кел ген. Сон дық тан олар ды дұ рыс тү сі- ніп, өз за ма ны мыз дың ті лі не, қо ғам ның са на сы на дұ рыс жет кі зу оңай емес. Со ны мен қа тар кө не мə тін дер əр за ман да əр түр лі ауда- рыл ған дей ді ға лым дар. Синх рон ды ау дар ма ке зін де ау дар ма шы лек си ка лық жə не син так сис тік кө нер ген тер мин дер ді тез тү сі ніп анық тай ала тын бол са, диах рон ды ау дар ма да олар ды тез анық тау мүм кін бо ла бер мейді. Се бе бі ол – кө не за ман ті лі. Қан дай да бір атақ ты туын ды бар дейт ін бол сақ, ол қа зір де жал пы ха лық тың са на сын да бол са да, оның ті лі уа қыт өте кө не ре бе ре ді. Тү сі ну де қиын ға со ға ды. Ви ног ра дов: «Ау дар ма – сөз өне рі нің ерек ше тү- рі», – дей ді. |