Ш. Т. Таубаева педагогика ғылымдарының докторы, профессор
Гиперактивті мінез- құлықтың белгілері
жүктеу/скачать 2.74 Mb. Pdf көрінісі
|
| Гиперактивті мінез- құлықтың белгілері
А. Шувалов, Ю. Постникова оқушының гиперактивті мінез- құлқының келесі белгілерін анықтайды: 1) қозғалыс белсенділігі осы жағдайда ойлағаннан да жоға- ры және интеллектілі жетілуі бір деңгейдегі басқа балалармен салыстырғанда өте жоғары болып табылады; 2) бірнеше жағдайда кездеседі (тек мектепте ғана емес, үйде, көшеде, ауруханада және т.б.) 3) қызығушылылықтарға үстірт қараумен, іс-әрекеттің аяқ- асты орын алуымен ерекшеленеді. Олар көбінесе өзімшіл, де- монстративті және талапшыл, бұл үнемі қақтығыстарға және аг- рессивтіліктің дамуына әкеледі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) АХЖ-10 классификациясы бойынша «гиперкинетикалық бұзылыстың» диагностикалық өлшемдері келесі түрде көрініс табады: – мектеп бағдарламасында, жұмыста немесе басқа да қыз- метте елеусіз қателіктер жіберу немесе бөлшектерді мұқият қа- дағалауға қабілетсіздіктің жиі көрініс табуы; – көбінесе тапсырмаларға немесе ойын әрекеттеріне көңіл аударылмайды; – баланың өзіне айтылғанды тыңдамайтындығы жиі байқа- лады; – бала көбінесе нұсқаулықтармен жүре алмайды немесе мектептегі жұмысты, күнделікті іс-әрекеттерді және жұмыс ор- нындағы міндеттерді орындай алмайды (оппозициялы мінез-құл- қынан немесе нұсқаулықты түсінбеуінен емес); – тапсырмалар мен іс-әрекеттерді ұйымдастыру жиі бұзы- лады; – үнемі ақыл-ой еңбегін қажет ететін үй жұмысы сияқты тапсырмалардан қашады немесе ұнатпайды; – белгілі бір тапсырмаларды немесе іс-әрекеттерді орындау үшін қажет заттарды, мысалы, мектеп заттарын, қарындаштарды, кітаптарды, ойыншықтарды немесе құралдарды жиі жоғалтады; – жиі сыртқы стимулдарға оңай алаңдайды; – күнделікті қайталанатын іс-әрекеттер барысын жиі ұмы- тады. Зерттеуші А. Цветков диагнозды анықтауда кемінде алты белгі қажет деп санайды: 117 – қолдарын немесе аяқтарын жиі қозғалтып, бір орнында тұра алмайды; – сыныптағы орнын немесе ол отыруға қажетті басқа жер- ден кетіп қалады; – себепсіз жүгіре бастайды немесе өрмелей бастайды (жас- өспірімде немесе ересек жаста, мазасыздық сезімі ғана орын алуы мүмкін); – әлеуметтік жағдайлар мен талаптар айтарлықтай әсер етпейтін қозғалыс белсенділігінің берік мінезі анықталады; – сұрақтар аяқталғанға дейін жауабын айтып қояды; – кезекте тұра алмайды, ойында өзінің кезегі келгенше күте алмайды; – көбінесе басқаларға кедергі келтіреді немесе орынсыз килігеді (мысалы, басқалардың әңгімесіне немесе ойындарына); – әлеуметтік шектеулерге көп сөйлеп, орынсыз жауап қайы- рады. Зерттеуші О.И. Политика гиперактивті баланың интеллек- туалды әрекетінің ерекшелігі циклден тұрады деп жазады: ерікті өнімді жұмыс 5-15 минуттан аспайды, содан кейін балалар ақыл- ой белсенділігін бақылауды жоғалтады, содан кейін 3-7 минуттан кейін ми келесі жұмыс циклі үшін қуат пен күш жинайды. Бала неғұрлым ұзақ жұмыс істесе, толық энергияның сарқылуы бас- талғанға дейін өнімділік кезеңдері қысқарады және демалыс уа- қыты солғұрлым ұзарады. Сол кезде ақыл-ой қабілеттілігін қал- пына келтіру үшін ұйқы қажет. Мидың «демалу» кезеңінде бала келіп жатқан ақпаратты түсінуді, зерделеу және өңдеуді тоқтата- ды. Ол ақпарат еш жерде сақталмайды және қалып қоймайды, сондықтан бала сол кезде не істегенін ұмытып қалады, іс-әре- кетінде қандай да бір үзілістер болғанын байқамайды. Теоретиктер Д.А. Кошелков, О.А. Семенова гиперактивті ба- лалардың мінез-құлқының еркін реттелуі балалардың мінез- құлық ұстанымын жасауда қиындықтарға тап болуымен, іс- әрекеттердің нұсқаулары мен алгоритмдерін нашар меңгерумен, алдыңғы әрекеттердің импульсивті жауабының (жалықтырғыш қайталанулармен) көбеюімен, олардың іс-әрекеті қосымша кері әсерлерге тұрақсыздығымен сипатталады деп тұжырымдайды. Импульсивтілік тапсырманы қате орындағаннан (бәрін дұ- рыс жасауға тырысуға қарамастан), сөйлеудегі, қылық және іс- 118 қимылдағы (мысалы, кезек күте алмау) кідіруде, жеңіле алмауда, шамадан тыс табандылықпен өз мүдделерін қорғау (ересек адамның талабына қарамастан) түрінде көрініс табады. жүктеу/скачать 2.74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|