Шетел журналистикасы

ББК 76.12 Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық

Ш-11 университетінің Ғылыми кеңесі ұсынған


Шындалиева М.

Ш-11 Шетел журналистикасы: Оқулық. / Шындалиева М. – Астана, Фолиант, 2013. - 254-б.
ISBN 978-5-209-04489-5
Бұл оқулық соңғы бекітілген типтік оқу бағдарламасына сәйкес шетел журналистикасының тарихы мен теориясына арналған. Оқулықта түрлi бағыттағы шетел бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы мен қалыптасу тарихы, тәжірибесі, теориясы туралы көп мағлұмат берiледi. Әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдарының салаларына, ерекшелiктерiне тоқталып, шетел журналистикасындағы көп жылғы тәжірибе мен жаңа iзденiстер кеңінен қамтылған.

Оқулық журналистика саласы бойынша маманданатын студенттерге, магистранттарға, докторанттарға арналған.

Журналистика теориясы және тарихы

кафедрасының меңгерушісі, саясаттану

ғылымдарының докторы, профессор

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік

университетінің профессоры, филология

ғылымдарының докторы А.Рамазан

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық

университеті телерадио және қоғаммен

байланыс кафедрасының профессоры,

филология ғылымдарының докторы Б.Омаров

университеті қазақ әдебиеті кафедрасының

профессоры, филология ғылымдарының

докторы Р.Тұрысбек

ISBN 978-5-209-04489-5 УДК 808.2.070.4

ББК 76.12

© Шындалиева М. (на казах.яз), 2013

© Фолиант 2013

Журналистика әлемдік мәдениеттің маңызды бөлігін құрайды және шығармашылық пен саясаттың феномені және қазіргі өркениеттің маңызды бөлігі. Журналистиканың даму тарихы XVIII ғасыр басында Еуропада басталды. Қазақстанда бұл құбылыс бір ғасырдан кейін басталса, өзге елдерде әр түрлі уақытты қамтиды. Уақыт өткен сайын журналистиканың маңызы артуда және ол қуатты идеологиялық күш. Журналистика қоғамдық ойдың дамуына, экономиканың өркендеуіне үлес қосып, мәдениеттің бір бөлігі ретінде рухани және материалдық мәдениеттің дамуына белсенді араласуда.

Қазіргі журналистиканың даму үрдісі мен ақпараттық кеңістіктің жаһандануы әлемнің барлық елдерін қамтып, экономикалық және саяси қарым-қатынастың жедел өсуіне әсер етуде. Баспасөз, радио және телевизия, мультимедия, компьютерлік желілер мемлекет пен континентті жақындастырып, миллиондаған халықтың үйіне енді. Ақпараттық ағым қоғамдық басқару үрдісінің тетігіне айналып, оған билік басындағылар, саяси билікке таласушы топ та жүгінеді. Онымен қоса бизнес заңы бойынша өнеркәсіпте, өңдеу саласында, саудада ақпарат тарату нормалары мен ережелері күшеюде. Газет немесе журнал шығару, телевидение мен радионы иемдену тікелей табыс әкеле қоймайды, бірақ оның өзіндік пайдасы бар, жақсы иммидж қалыптастырып, қоғамдық пікір қалыптастыруға, бұқараны тәрбиелеуге көмектеседі. Бұқаралық ақпарат құралдарының, коммуникациялық үдерістiң қарқыны дамыған сайын адамның өзiне, жеке өмiрiне, әлеуметтiк өзгеріске массмедиа қатты ықпал етеді. БАҚ-тың қалыптасуы мен дамуы, әр елдегі демократияландыру мен мемлекеттiк жүйенiң өзгеру кезеңімен қатар жүредi. Шетел БАҚ-тарының тәжiрибесi ақпараттық кеңiстiктiң жаһандану шарттарын қалыптастырды. Журналистиканың дамуы, қоғамдағы әлеуметтiк-саяси және экономикалық үдерістен, техниканың, ғылымның iшкi логикасы дамуымен тығыз байланысты. Қазiргi шетел журналистикасының жан-жақты дамуының ортақ тенденциясында ұлттық ерекшелiк әлi де сақталып отыр. Баспасөз, радио және теледидардың коммерциялануы, жаңа ғылыми-техникалық табыстардың барлық жерде енгiзiлуі, Батыс, Шығыс және Орталық Еуропа, Америка, Азия елдерiнiң БАҚ-ның алдына күрделi мәселелер қойды. Дамушы елдердегi БАҚ-ты модернизациялау үдерісі әртүрлi пішінде дамып, бұқаралық ақпарат құралдары мен коммуникацияның дамуына, сол елдің идеологиялық бағытына ықпал етуде. Шетел журналистикасының тарихын зерттеудегі мақсат – жоғарғы оқу орындарындағы болашақ журналист, баспа ісі, қоғаммен байланыс мамандарын дайындау (олардың тарихи-филологиялық, әдебиет тарихы, журналистика тарихы, экономика мен философия, мәдениеттану, құқық) барысында оқылатын шетел журналистикасы тарихын толық меңгеруі тиіс. Бұл студентке журналистиканың даму заңдылығын түсінуге мүмкіндік береді. Шетел журналистикасының тарихын оқымай қазіргі журналистиканың жағдайын, оның дамуы мен қалыптасуын білу мүмкін емес. Шетел журналистикасы қазақстандық университеттердің оқу жоспарында оның алғашқы қадамынан бастап маңызды бөлігін құрайды. Шетел журналистикасы курсы көп салалы, ол әлемдік баспасөз, радио, телевидение, ақпарат агенттіктерінің тарихын толық қамтиды. Университеттерде шетел журналистикасын оқытқанда, көбіне Батыс елдері, АҚШ, Азия, Африка, Латын Америкасы елдері бұқаралық ақпарат құралдарының тарихы мен теориясы толықтай қамтылады.

Тарихи зерттеудің деңгейі екі фактормен анықталады: біріншісі, зерттеу мәліметтерінің толық болуы, екіншісі, материалды зерттеудегі әдістеме. Көп жылдар бойы идеологиялық бағыттағы (маркстік, большевиктік, кеңестік) журналистика қамтылып, шетел журналистикасы курсын құрайтын мәліметтер толық болмады. ХХІ ғасырда шетел журналистикасы туралы жаңа мәліметтер алуға мүмкіндік туды. Бірақ бұл барлық мәліметтер зерттелді деген сөз емес, әлі де қамтылмаған көп мәселелер бар. Журналистика тарихы мен теориясын зерттеу логика, принцип, әдістемеге негізделеді. Бұл жүйеде теорияны ұғынудағы әмбебап принцип пайдаланылады. Зерттеу аспектісінде гуманитарлық ғылымдардың әдістемесінің бірі - типологиялық талдау арқылы шетел журналистикасын тарихи-теориялық және логикалық тұрғыдан қарастырамыз.

Негізгі әдістеме тарихи болып табылады. Ол екі негізгі бағытта: синхрондық талдау – журналистік деректі қоғамдық-саяси үрдіспен байланыста қарастырып, диохроникалық талдауда – журналистік деректі елдің ішкі дамуымен байланыста зерттеуді қамтамасыз етеді. Синхрондық талдау баспасөз тарихына негізделіп, әр ел мен халықтың тарихы, қоғамдық қозғалысы қоғамның ажырамас бөлігі ретінде қарастырылды. Мұндай БАҚ қоғамның дамуы арқылы қалыптасады. Бұл оқулықта БАҚ-тың өзіне тән заңдылығы мен қоғамдық институт ретіндегі рөлі айқындалады.

Шетел журналистикасының тарихы мен теориясынан оқулық жазу аймақтық құрылым мен хронология негізінде жасалды. Шетел журналистикасы тек хронологиялық шеңберде жазуға болмайды. Еуропа, АҚШ, Канада, Америка, Латын Америкасы, Азия, сияқты үлкен аймақтардың журналистикасының дамуы қоғамның түрлі дағдарыстарына, империялардың құлауы негізінде көп өзгерістерге ұшырап, жаңғырып отырды. Сондықтан, оқулықта хронологиямен қоса аймақтық жүйелеу негізіне сүйендік. Оқулықта Еуропа мен АҚШ журналистикасының тарихы, теориясы, тәжірибесі қамтылып қана қоймай, қазіргі Шығыс Еуропа, Оңтүстік Латын Америкасы, Африка, Азия сияқты елдерге тоқталдық. Бұл еңбек шетел журналистикасының тарихы мен теориясын жүйелеудегі алғашқы әрекеттің бірі.

Оқулық кіріспеден, бес бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлім «Еуропа журналистиканың қалыптасуы мен дамуы», екінші бөлім «Шығыс Еуропа журналистикасы: кеше, бүгін», үшінші бөлім «Америка, Канада журналистикасының тарихы мен тәжірибесі», төртінші бөлім «Латын Америкасы, Африка журналистикасы», бесінші бөлім «Азия журналистикасындағы жаңа ізденістер» деп аталды.

БІРІНШІ БӨЛІМ
ЕУРОПА ЖУРНАЛИСТИКАСЫНЫҢ

ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
1.1 Еуропадағы алғашқы газет-журналдардың пайда болуы

Кітап басу ісінің отаны - Қытай болып табылады. 1040-1048 жылы Пи Шен есімді ұста, балшықтан жасалған иероглифты қиып, отқа күйдіріп, одан металлдық пластинаға мәтін құрастырады. Алайда балшықтан жасалған литерлер желініп, айқын таңбаланбайды. Бұл әдіс Қытайдағы хаттардың ауырлығы және иероглифтердің көптігінен кең таралады. 1332 жылы кәрістер қола литерді қолдану арқасында үлкен жетістікке қол жеткізеді. 1403 жылы император Той Тзунг халықтың білім деңгейін көтеру мақсатында кәрістік кітаптарды осы жолмен басуға бұйрық берген.

Еуропада кітап басу ісінің тарихы XV ғасырда бастау алады. Алғашқы кітаптар негізі сауаты төмендеу оқырмандарға мәтіндік түсініктермен тақталарға жазылған болатын. Ксилографиялық кітаптар кең қолданыста болды, себебі, тақтайшалардан көп көшірме жасай алмайтындықтан және тез тозатындығына байланысы, псилографиялық кітаптар кең қолданысқа ие болды. Бұл кітаптар осы жолмен 1530 жылға дейін басылып шыққандығын атап өту керек.

Жеке литерден жасалып шығарылатын кітап басу ісі неміс баспагері Иоганн Гутенбергке тиесілі. Майнц баспагерінің шын тегі – Бенс Флейш, алайда, ол анасының тегін алуды жөн көреді. Өмірінің көп бөлігін Стребургте өткізеді. Өзінің жаңалығын осы қалада ашқан. Гутенберг Майнц қаласына 1448 жылы келді. Осы жерде қарызға 150 гульден алып, баспа станогын құрастыруды жалғастырады. Баспа ісінің алғашқы өнімін зерттеушілер 1445 жылға жатқызса, біреулері 1447 жыл дейді. Иоганн Гутенбергтің жасаған алғашқы баспа өнімдері күнтізбе мен кітапшалар болды. Өнімдерде оның есімі, басып шығарылған қала көрсетілмеді. Оның баспасынан шыққан алғашқы өнімнің сақталғаны «Қорқынышты соттан көрініс». Гутенбергтің өзіндік шрифтің моделін іздегендігі мен мәтін терудегі ерекшелігі, алғашқы баспасының төмен сапасынан байқалады.

Гутенбергтің атақты өнімдерінің бірі – кітап басу ісі тарихындағы ең шулы оқиғаларға байланысты туындаған, ол 42 жолдан тұратын «Библияның» шығуына байланысты болады. 1450 жылы Майнц қаласында Гутенберг Фустадан бірталай мөлшерде қарыз ақша алып, «Библия» жасауды қолға алады. 1452 жылы Гутенберг Фустаны серіктес етіп, қаржылық көмек сұрайды. Ал 1456 жылы 42 жолдан тұратын екі томдық «Библия» дайын болады. Алайда қарызын өтеуде бұл іс көптеген қиындықтар туындатады. «Фуста Гутенбергке қарсы» сот ісінде Гутенбергтің бұрынғы шәкірті Перер Шиффер Фуста жағына шықты. Соңында Гутенберг типографиясымен қош айтысып, Майнц қаласынан кетеді. Адольф Фон Нассаудың 1462 жылы Гутенбергті Майнц қаласынан қууы Еуропадағы кітап басу ісінің өрістеуіне түрткі болады. Гутенберг шәкірттерінің Еуропа қалаларына шоғырлануы, жаңа баспагерлер шеберханасының пайда болуына әкелді. Майнцтегі осы оқиғаға дейін баспа ісі Стасбург те болды. 1460-1461 жылдары Иоганн Ментелин екі томдық латын «Библиясын» шығарды. Ментелиннің күйеу баласы, Адольф Руш Германияда типографиямен айналысып, антиква шрифін енгізеді.

Италиядағы алғашқы баспа станогтары Субиакодағы әулие Схоластика Бенедикт шіркеуінде 1465 жылы Свейнгейм мен Панирца атты неміс баспагерлерінің күшімен орналастырылды. Олар итальяндық баспа ісінің негізі болатын антиква қарпін тапқан болатын. Қаржы тапшылығына қарамастан Свейнгейм мен Панирца 1472 жылға дейін 36 кітап басып шығарады. Кейін кітап басу ісі Римде пайда болды. Гутенбергтің құралы пайда болғанға дейін Еуропада 30 000 кітап болса, 1500 жылы кітап саны 9 миллионға жеткен.

ХҮІ-ХҮІІ ғасырларда Еуропадағы экономикалық және саяси өмірдің ауыртпашылығы Еуропа елдері арасында сауда-саттық және мәдени қарым-қатынастардың кеңеюін, ақпарат алмасудың жаңа жүйесін талап етті. ХҮІ-ХҮІІ ғасырларда Еуропаның көп елінде ақпарат алмасудың жүйесін тездететін мемлекеттік пошта қызметі пайда болды.

Жедел ақпарат алмасудың қажеттілігі шаруашылық саласында да, саяси салада да артуы – ақпараттық қажеттілікті өтейтін парақшаның пайда болуына әкеп соқты. Венециялық газеттер қолдан жазылған екі бүктелген қағаз болды. Газетте басылған ақпарат авторы көрсетілмеді. Оның мазмұны Италияда және шет мемлекеттерде болып жатқан әр түрлі оқиғалар тізбегінен тұрды. Венециялық қолжазбалық газеттер «Аввези» деп аталды, «аvvisi» – итальян тіліндегі «хабарлама» деген сөздің мағынасын береді екен. Оның бізге жеткен ең алғашқы нұсқасы 1566 жылды көрсетеді.

Қолжазбалық газеттер апта сайын шығып отырды. Венециялық «Аввези» газетінің құрастырушы-журналистері туралы жеткілікті мәлімет сақталмаған. Кейбір мәліметтер Венецияда кәсіби ақпарат жинаушылардың цехы болғандығын көрсетеді. Олар «аввезиторлар» деп аталған екен. Алайда, ХҮІ-ХҮІІ ғасыр аралығында бұл мамандық заман талабына сай келмеді. Қолжазбалық Венециялық газеттер Италия мен Еуропада кең қолданыста болды. Бұл Германиядағы баспасөздің пайда болуына септігін тигізді. Итальяндық тәжірибені «Фуггер Банк үйінің» қызметкерлері қолданды. Еуропа елдерінде қызығушылық танытқан және монархтарға несие берген «Фуггер» қаржы империясы Еуропаны сауда агенттерімен қамтыды. Фуггерлер үшін сауда агенттері кәсіби-саяси ақпараттарды жинайтын тілші рөлін атқарды. Бұл хабарламалар жинақталған және көшірілген түрде «Фуггер банк үйінің газеттері» деп аталды. Бұл газеттер сатылмады. Оның оқырмандары шектеулі болды. Оны Фуггер әулетінің мүшелері, банк үйінің тұтынушылары ғана пайдаланады. Алғашқы газеттер нақты атауға ие болмаған және қаланың, редактордың аты-жөні әдетте көрсетілмеген. Ақпаратт маңыздылығына байланысты емес, күніне байланысты орналыстырылып отырған. Жаңалықтарға ешбір комментарий жасалмай, айдарсыз беріліп отырған. Ақпаратты беру тәсілінің мысалы ретінде Еуропалық баспа парақшаларының аудармаларын келтіруге болады.

1609 жылдан бастап апталық мерзімдік баспасөз Еуропада кең тарады. Базельде 1610 жылы «Ordinari Wohenzeitung», 1615 жылы Франкфуркт пен Венада, 1616 жылы Гамбургте, 1617 жылы Берлин, 1618 жылы Амстердам, Могдебург, Ньюренбург, Ростог, Брауншвейг, Кельн қаласында 1588 жылдан бастап Михель Фон Айтцинг жылына екі рет «Relatio Historica» атты саяси және әскери жаңалықтарды қамтитын жинақты кітап жәрмеңкелерінде күз және көктем айларында сата бастаған екен. 1594 жылы Кельн қаласында жарты жылдық оқиғаны қамтитын тағы бір баспасөз пайда болады. «Mercurius Gallo Belgicus» латын әліпбиімен басылып, Германиядан тыс жерлерде тарайды. 1630 жылдары апталық газеттер Еуропаның 30 қаласында пайда болады. Алайда, алғашқы газеттердің пайда болуы қатаң цензураға негізделді. 1502 жылы Испанияда баспасөзді тексерістен өткізетін Заң қабылданады. Аталмыш билік мемлекеттік және шіркеулік мекемелерде, Мотерге қарсы бағытталған кемелерде болды. 1521 жылы Германияда баспасөз цензура арқылы шықты.

Цензуралық шектеудің салдарынан Англия мен Германиядағы газеттер кеш шықты. 1538 жылы Англияда әрбір баспагер өз шығармашылығына корольдік патент алатын Заң қабылданды. 1561 жылы Францияда қабылданған заңға сәйкес мазақ хабарламалар мен памфлеттердің авторларын қайыршылық етуге мәжбүр етті. Заңды қайта бұзғаны үшін өлім жазасына кесілу белгіленді. Голландиядағы жағдай еркін болды, себебі, ол Еуропадағы ең либеральдық мемлекет болып саналды. Роттордамда қоныстанған Француз философы, публицисі Пьер Бейль: «1684 жылы Голландия басқа мемлекеттерге қарағанда көп артықшылықтарға ие болды»,-дейді. Баспагерлерге басқа елде сөз еркіндігі берілген болатын. 1600 жылдың қыркүйегінде Каспар Ван Хилтон өз газетін француз тіліне аударып, Франция территориясына «Caurant d’Italic & d’Almaigne, etc» деген атпен басып шығарды.

1620 жылдың желтоқсанында бірнеше жыл Лондонда тұрған Голландиялық Питер Ван де Кире «Корранто» газетін Амстердамда ағылшын тілінде шығара бастады. Ол газеттің 1620 жылы 2 желтоқсанда шыққан алғашқы нөмірі былай басталды: «Италиядан соңғы жаңалықтар алынбады. Газеттің екінші басылымы «Couranto out of Italic Germany» деген атпен шыға бастайды. Қоғамдық жаңалықтар Лондонда 1621 жылдың 21 қыркүйегінде «Сouranto or weekly news from Italy, Germany, Hungary, Poland, Bohemia, France and the Low Countreys» атты газетте басыла бастады. Жалпы алғанда, алғашқы ағылшын тілді газеттерде редактордың рөлін көрсетпейтін жаңалықтар бюллетені құрастырылды. Дальдің пікірінше, бұл жағдай Еуропаның басқа мемлекеттерінде де байқалды.

Газет жаңалықтарының белгілі бір бөлігі «өсек-аяң» категориясына жатқызылып келді. Алайда ол табыс көзі болғанымен, журналист мамандығының беделін түсірді. Бен Джонсонның «Склад новостей» (1625ж.) комедиясында Натаниэль Баттердің газеті «Табыс үшін жасалған күнделікті алаяқтық» деп аталып кеткен. Ал осыған ұқсас журналистика «әр сенбі жарық көріп отыратын, бір сөзі шындыққа жанаспайтын жаңалықтың баспасөзде шыққан брошюралары дәуірдің айқын көрінісіне айналды.

Алғашында Францияның ресми газеті Жан Ришар негізін қалаған «Mercure Francais» («Француздық Меркурий», 1611-1644ж.ж) атты саяси және әдеби мерзімдік басылым арқылы танылды. Кардинал Ришелье 1624 жылы Францияның алғашқы министрі болған адам «Mercure Francais» газетін өз қолына алды. Барондық титулды капуциндердің монахтық ордені үшін тастап кеткен Падре Жозеф (Франсуа Леклерк дю Трамбле) кардинал Ришельенің ең сенімді серігі «Аlter ago» болған. Кардинал өз кезегінде қоғамдық пікірді қалыптастырудың сол кездегі жүйеге әсер ету мүмкіндігін іздестірген, ал ол үшін жаңа типтегі мерзімді басылым қажет екенін түсінген.

1631 жылдың басында Людовиг 12-нің анасы Мария Медичи Ришельенің өзіне бағыттап, оның саясатына қарсы пікір білдірген ашық хаттарын жаза отырып, оны әшкерелеуші компанияның негізін қалады. Сол хаттарды жазуға белгілі памфлетші, Ришельенің тобымен қатар жұмыс істеп, кейін оның жауларымен одақтасқан Матье де Морг қатысқан. Анонимді памфлеттер Ришельені тығырықтан шығар жол іздеуге бағыттайды. Сол кезде ол «Mirsure Francais» журналистік қызметімен таныла бастаған Теофраста Ренодаға назар аударады. Осы Теофраста Ренода француздардың ең алғашқы ұлттық газетінің негізін қалаған журналист. Негізгі мамандығы бойынша ол корольдік отбасының дәрігері. Бір қызығы, 1612 жылы ол Падре Жозефтің көмегімен осы орынға орналасып, 1624 жылы «Мirsure Francais» газетінің жұмысына кіріскен.

Француздардың алғашқы ресми газеті 1631 жылы 30 мамырда жарық көреді. Оның атауы «La Gazetta» зерттеушілердің пікірінше венециялықтар қолжазба «Аvvisi» үшін төлеген күміс тиыннан шықса керек. Теофраста Ренадоның ықпалымен дәл осы «газет» сөзі көптеген Еуропа елдерінде қолданысқа ене бастады. Ренадо өз басылымын құдіретті кардиналдың көмегінсіз ұйымдастырды дегенге сену қиын. Себебі, дәрігер Ренадоға Париждің тұйықталған баспасөз әлеміне кіруі қиынға соққан. Ренадоның тұсында баспагерлер мен кітап шығарушылар корпорацияларының шығарған статусы бойынша сапалы білім алған, грекше оқи алатын және де осы қызметпен айналысуға құқық беретін Париж университетінің сертификатына ие болуы тиіс болған. Парижде кітап сататын дүкен ашу үшін осы қалада кем дегенде төрт немесе алты жыл өмір сүруі міндетті шарт болып есептелген. 1630 жылы Ришельенің қолдауымен Теофраст Ренадо адрестік бюроға иелік етуге ресми рұқсат алады. Сол арқылы ол бүкіл Франция аумағындағы ақпаратты жинап, қызмет ету мүмкіндігіне ие болады. Ақпарат жинауға монополияны қолға түсіргеннен кейін ғана Ренадо өзінің жеке басылымын шығаруға талпыныс жасайды.

«La Gazetta» төрт бет болып аптасына бір рет шығып отырған. Алғашқы нөмірі Рим, Прага, Константинополь жаңалықтарынан (көбіне екі апта бұрынғы) құралған. Негізгі тақырыбы сауда, соғыс, сарайлық хроника, дипломатиялық жаңалықтардан тұрған. Алғашқы жылдары газет таралымы 1200 данадан аспаған. Шығарылымның бірыңғай нөмірленуі сақталып отырған. Ал бір жыл өткен соң «Recuiel des gazettes», «La Gazettaның» жылдық шығарылымы жарық көрген. Ренадоның басылымы әдеби стилімен ерекшеленген. Тіпті корольдің өзі «La Gazettaны» оқып, редакторға оның журналистік еңбегі үшін ақшалай сыйлық тағайындап отырған. «La Gazetta» үкіметтің баспа органы ретінде қабылданған. Ал 1762 жылдан бастап ««La Gazetta de France» деген атпен ресми басылым ретінде жарық көріп отырған. Бұл газет 1944 жылға дейін өмір сүрген. Теофраст Ренадо үкіметпен келісіп жұмыс істеуге ұмтылған. Себебі, ол корольдік патентті жоғалтпауға апаратын төте жол болатын. Көп жағдайда оның басылымын кардиналдар қадағалап, кей кездері материалдарға бағыт-бағдар беріп отырған.

1633 жылы 31 желтоқсанда шыққан санында Галилеймен (тумысынан 70 жыл флорентииц) болған сот туралы жазылған. Ол жердің күнді айналатындығын дәлелдеген. Ал газеттің келесі санында оның ойына қарсы пікір білдірген мақала басылып шығады. Алыс елден келген жаңалықтарды беру кезінде және оны талқылауда Ренадо өзін еркін сезінген. Себебі, ол шетелден жаңалықтар екі айдан кейін ғана жетіп отырған. Ренадоның бұл бағытта жұмысы жемісті жүріп отырған. 1635 жылы «Mirsure Francais». Ренадоның қол астына өтеді. Ренадо өзін нағыз журналист ретіндегі ұстанымын былай тұжырымында: «Тарих шынайы әрекеттер туралы әңгіме екенін мен сіздерге айтуға міндеттімін. Ал, газет өсек-аяңды да қолданады. Тарих әрқашан шындықты айтады. Газет өтірік айтуға кедергі болса, ол оның өте көп шаруа тындырғаны» [2,176-б], - дейді.

«La Gazetta» көмегімен Ришелье ақпаратқа мемлекеттік монополияны орнатуға талпынды. Ол халыққа мемлекет билігіне кедергі келтірмейтін, үкіметтің қызығушылығына сай ақпаратты беруді жөн деп санады. Сондықтан ішкі хроника, тіпті шетел жаңалықтары да өте мұқият тексеруден өтіп отырған. Кардинал бүркеншек атпен газетке өзі де газетке мақала жазумен қоса, журналистикаға Людовиг 13-ті де тартады. Кардинал Ришелье мысықтарды өте қатты жақсы көрген, бір қызығы, солардың бірін ол «La gazetta» деп атаған деседі.

Францияда тәуелсіз басылымдардың күні тумағанымен, ол француздардың күнделікті өмірінің бір бөлігіне айналды. Жан де Лабрюйер «Характер» еңбегінде ХҮІІ ғасырдағы француз қоғамы өмірін сипаттай отырып, баспасөз қызметі мен міндеті туралы былай дейді: «Газетші оқырманға қандай да бір кітаптың жарық көргендігін, оның қандай шрифтпен басылып, әдемі беттеліп шыққанын, құнының қанша екенін жеткізуі керек. Ол барлығын зерттеуі тиіс. Тіпті сол кітап сатылатын дүңгіршектегі маңдайша жазуды да білгені абзал. Алайда, сын айтудан аулақ болу керек. Журналистің жақсы стилі ол саясат туралы бос сөз. Қандай да бір жаңалыққа қол жеткізгеннен кейін газетші ұйқыға еркін кетеді. Ал түні бойы ол ақпараттың ескіруі ықтимал, ондай жағдайда ақпарат пайдаға аспайды» [2,43-б].

Италияда алғашқы мерзімді басылымның пайда болуы 1636 жылдан басталды. Флоренцияда Амадоре Масси мен Лоренцо Ланди деген баспагерлер апталық басылым шығарды. Алайда оның нақты атауы болмаған. Алғашқы итальян тіліндегі газет «Sincero» («Шынайы») 1642-1682 жылдар аралығында Лука Ассарино шығарған.

1640 жылдары Англияда саяси басылымдардың алғашқы үлгісі пайда болды. Оның шығуы Карл І мен парламент арасындағы кикілжіңге байланысты туындаған. Парламенттің қыспағымен 1641 жылы шілдеде Жұлдыздар палатасы қысқартылған. Алайда формальді түрде цензураны ешкім өзгертпейді. Баспасөз қоғамдық-саяси ақпарат беру барысында біршама еркіндікке қол жеткізді. Ал қоғамның ашық болуы түрлі саяси сипаттағы басылымдардың пайда болуына алып келді.

1641 жылы қарашада ағылшындықтар парламент жаңалықтарына төте жолмен жеткізу мүмкіндігін туғызған Самюэль Пеканың басқаруымен «Тhe heads of several priseeding in this present parliament» атты апталық басылымын шығарады. Пеканың басылымы шықпай тұрып Парламенттегі қауымдар палатасында айтылған сөздер тек заңсыз басылымдарда жарияланып келген болатын. Парламент хроникасының шығып отыруы корольдің көңіліне жақпайды. Соған қарамастан бұл апталық басылым шығуын тоқтатқан жоқ. Сонымен қатар, сол жылдың желтоқсанында оның бәсекелесі пайда болады. «The diurnall, or the heads of all the proceeding in parliamen» «диурналий» немесе «Парламентте болып жатқан негізі оқиғалар» деп аударылады. 1642 жылдың басында Лондонда осы сияқты бес апталық басылым шығып отырған. Парламент жаңалықтары ең көп сатып алынатын тауарға айналады. Осы сияқты басылымдардың кейбірі бірнеше ай ғана өмір сүрсе, кейбірі тек бір ғана нөмермен шектелген кездері де болған.

1642 жылдан бастап Стюарттардың құлауына дейін корольде де, парламентте де баспасөзді жүгендейтін күш болмайды. Алайда, бұл баспагерлер ондай репрессияға ұшырамады дегенді білдірмейді. Сол Самюэль Пеканың өзі корольмен татуласуға шақыра отырып қамауға алынғандардың бірі болды, бірақ репрессиялар журналистерге тоқтау бола алмады. Мерзімді басылымдардың саны күннен-күнге арта түсіп, 1644 жылы олардың саны 17 болса, 1649 жылы 24-ке дейін жетеді.

Роялистер мен парламент жақтастары арасындағы қарсылық баспасөзде көрініс табады. Корольдің намысы үшін Джон Беркенхед басқарған «Мercurius Аulicus» («Сарай Меркурийі») 1642−1646 жылдар аралығында шығып отырды. Бұл жағдай өз кезегінде Джон Мильтонның наразылығын туғызып, «Аеропагитикте» ол былай деп жазды: «Біз аптасына бір рет парламентке және қоғамға жабылған жала ақпаратты оқып жүргеніміз ақиқат. Ол еш цензураға қарамастан басылып, біздің арамызда тарап келеді»[3,244-б].

Парламенттің баспасөз орталығы «Мercurius Вritannicus» («Британдық меркурий») күнделікті газетін басқарып отырған танымал журналист Марчмонт Нидхэмнің қолында болды. Ол тек қана антироялистік бағытымен емес, материалды беру әдісімен де ерекшеленді. Нидхэм материалдарды күні бойынша емес, сипатталған оқиғаның маңызына қарай сұрыптады. Сонымен қатар, ол газетке айдар беруді енгізді. Бес жыл бойы корольге қарсы шыққан ол саяси бағытын өзгертіп, 1647 жылдан бастап «Мercurius pragmaticus» («Прагматикалық меркурий») атты ультроманархиялық газет шығаруға кірісті. Осы басылымда Нидхэм Англияның болашақ диктаторы, парламент жақтасы Оливер Кромвельді қатты сынға алады. Нидхэм дұрыс ұтыс тікпеді. Корольдік билік құлап, Карл І 1649 жылы 30 қаңтарда өлтірілді. Өлім жазасына кесілген Пек осы жайлы өзінің «А perfect diurnal of some passages in parliament» атты апталық басылымында хабарлады. «Осы күні Уайт Холға қарсы банкет залының алдында корольдің басы шабылды»[3,242-б],- деп басталатын хабар үшінші бетте ғана болды. Себебі, газет сенбі күні шыққан, ал өлім жазасы сейсенбіде өткен. Алдымен демалыс жаңалықтары, одан соң дүйсенбі, тек содан кейін ғана сейсенбі жаңалықтары басылып отырған. Корольдің өлім жазасынан кейін және республика шешімімен Англияда баспасөз бостандығына шабуыл басталады. «Mercurius Еlenticus» апталық роялистік басылымының редакторлары Джордж Уортон мен Сэмбэль Шеппарданы қудалау, сонымен қатар, 1649 жылы қабылданған «Баспасөзді реттеу туралы акт» монархиялық баспасөздің жойылуына әкеп соқты.

Нэдхэм «Mercurius Рragmaticus» газетін тастап, жаңа режимнің жақтасына айналады. 1650 жылы «Mercurius Рoliticus» атты апталық басылым шығара бастайды. Ол басылым индепенденттердің ресми баспасөз орталығы болады. Осы басылымда ол Кромвельдің шотланд жұмысына араласуын жақтап отырған. Сол жағдай үшін оны Дж.Кливлэнд роялистік басылымда «Екі жақтың және үш партияның масқарасы»,- деп атады. Яғни 3 партия деп отырғаны - роялистік, пресветериан, индепендент.

Баспасөз бостандығын шектеудің салдарын тек қана монархтар емес, жаңа билікпен тіл табыса алмаған оппозиция басылымдары да сезінді. Левеллердің көшбасшысы Джон Лильберн «Англияның Жаңа арқанының екінші бөлімі немесе Республиканың тірексіз және қауіпті жағдайының қайғылы көрінісі» (1649) [4,251-б] атты памфлетінде мемлекет билігіне келген әскерилер «Алдымен қатал әрекеттер арқылы баспасөзді тұсауға алды. Одан кейін олар бізге қарсы барлық ашу-ызаны туғыза алатын жала жауып, жалған ақпарат таратты.... басқарып отырған офицерлер бостандық туралы айтады. Алайда, олар барлық елде бостандықтың ең негізгі көрінісі бола алатын баспасөздің еркіндігін тұсауға алса, ол қайдағы бостандық?! » [4,299-б], - деп жазды.

1656 жылы Кромвель цензуралық шектеуді толық көлемде қайта қалпына келтірген кезде Англияда тек қана екі ресми газет шығарылып отырған: «Мercurius Рoliticus» және «Weekly Іntelligencer Оf the Сommonwealth» («Еженедельный справочник Содружества»). Бұл екі газеттің де редакторы Нидхэм болды. Ең қызығы, Англиядағы жарнама жанрына жататын алғашқы мәліметтерді осы Нидхэмнің басылымынан көруге болады. «Мercurius Рoliticus» газетінің 1658 жылғы қыркүйек айындағы санында мынадай ақпарат шыққан: «Барлық дәрігерлер ұсынып отырған Қытайлықтар өздері «тшеа», ал басқа халықтар «тэй» және «тии» деп атайтын ерекше шайды қолға түсіруге болады».

Бұл кездегі қайта құру Англия баспасөзінің жағдайын күрт төмендетті. 1662 жылы Карл ІІ қабылдаған «Баспасөз туралы Акт» қатаң тәртіпке негізделеді. Ал оның енгізілу міндеттілігі «Соңғы кездердегі жалпы құлдырау, кейбір адамдардың әртүрлі сипаттағы кітап пен баспасөзді жарыққа шығаруымен»,-деп түсіндірілді. Мемлекетте тағы да екі ресми газет шығарылып отырды – «Тhe intelligencer» және «Тhe news». Осы жолы оның редактор-шығарушысы Англияның бас цензор лауазымын журналистік қызметпен ұштастырып отырған монархист Роджер Л' Эстранж болды.

Бұл жағдай 1665 жылғы болған Ұлы шешек (чума) кезінде жақсара түсті. Шешектен қорғанбақ болған Карл ІІ өзінің сарайымен Оксфортқа көшіп кетті. Лондоннан алыста жүріп ол өзін қоршаған адамдардан ақпарат алып отыруды қалады. Алайда Л' Эстранждың газеттерін қолға алу қорқыныш ұялатқан. Осы жағдайлардан кейін университеттің баспагері Леонардо Литчфелдке жаңа газет шығару туралы бұйрық береді. 1665 жылдың 14 қарашасында «Тhe Oxford Gazette” («Оксфорд газеті») атты газеттің алғашқы саны жарық көреді. Одан кейін 11 апта бойы дүйсенбі және бейсенбі күндері шығып тұрған. Бұл екі колонкалы газет өзінің жаңашылдығымен және басқаларға ұқсамайтын өзгеше ақпарат тарату ерекшелігімен көзге түсті. «Тhe Oxford Gazetteнің” екінші бетінде Л' Эстранждың екі газетіндегі ақпараттан көп мағлұмат беріліп отырды.

«Тhe Oxford Gazette” полемикалық пафостан бас тартып, ақпарат тарату ерекшелігімен алдыңғы екі ресми газетке үлкен бәсекелестік туғызды. Әсіресе, корольдің Лондонға көшуіне байланысты бұл жағдай ерекше біліне бастады. Ол кезде газетті Томас Ньюком басқарған. Ал оның атауы «The London Gazette» («Лондон газеті») деп өзгертіледі. «The London Gazette» газетінің алғашқы саны алдыңғы нөмірін сақтай отырып (24) 1666 жылы 5 ақпанда қайта шыққан. Бұл газет осы күні де жарық көреді. Басылым Еуропа газеттерінің ішіндегі осы күнге дейін шығып отырған ең көне газет болып есептеледі.

Англиядағы цензура тек 1688 жылғы «Славная революциясынан» кейін ғана түбегейлі жоғалды. 1689 жылы «Құқық туралы Билль» қабылданып, 1794 жылы тоқтатылды. Дәлірек айтсақ, 1685 жылы Яков ІІ енгізген «Цензура туралы Заң» күшімен ол ұзартылмады. Цензураның жоққа шығарылуының оң нәтижесі бірден көрінбеді. Ал Томас Маколейдің айтуы бойынша, корольге және оның жақтастарына қарсы шығу әрекеттері Вильгельм ІІІ кезінде қарағанда өткірлеу болды. Маколей «Үкіметке қарсы шығып, пікір жазу әдетінің келтірер зияны өте көп болды. Олардың арасында заңға қарсы шығу жиі кездеседі. Тіпті ұсақ заңдарды бұзудың өзі адам өміріне қауіп әкелуі ықтимал еді. Шекаралық тарифтің қандай болғанына қарамастан, контробандист ол алаяқ болып қала бермек» [4,251-б],- деп жазды. Тұтастай алғанда, алғашқы Еуропалық газеттер ұзақ уақыт өмір сүрмей, көп жағайда ресми билікке бағынуымен, тек қана ақпараттық бағытта дамығандығымен ерекшеленеді. Ол басылымдардың таралымы 200-1500 дана аралығында болған.

Газет кезеңінің қалыптасуы барысында басылымдардың тек сыртқы түрі емес, олардың мазмұны да өзгерді. Көп газет атаулары олардың шығу орнын көрсетіп отырды. Мысалы, «Тhe London Іnformer». Алғашқы беті портрет, суреттермен, иллюстрациялармен безендіріліп отырды. Негізі газет карикатурасы мен сатиралық графика, карикатураның пайда болуы ХҮШ ғасырда дамыған. Бірінші беттің оң жақ бұрышында мақалаларға аннотациялар жазылып, газеттің шығу күні де сол жерде белгіленіп отырды. 1660 жылы материал берудің жаңа үлгісі пайда болып, мақалалар екі колонкамен басылады. ХҮІІ ғасырдың ортасында газетте кейін осы бизнесінің ажырамас бөлшегіне айналған жарнама пайда болды. Ал 1673 жылы Гамбург қаласында тек қана жарнамалар мен хабарламалардан тұратын «Нamburger relations courien» («Гамбургский ведомостный курьер») атты газет шыға бастады.

Еуропадағы алғашқы күнделікті газет «Еinkommende Zeitung» («Келетін газет») атты басылым болды. Ол 1650 жылы Лейпциг қаласында шығып отырған. Кейбір деректерге сүйенетін болсақ, бұл газет Лейпциг қаласында 1660 жылдан бастап жарық көрген деседі. Оны Тимотеус Рицше «Нeulaufende nachricht von kriegs – und weltthaendeln» («Әскери және әлемдік мәселелер туралы келген жаңалықтар») деген атпен шығарып отырған. Англияда алғашқы күнделікті газет 1702 жылы шыға бастаған «Тhe daily Courant» («Күнделікті куранттар») атты басылым болса, Францияда 1777 жылы жарық көрген «Journal de Paris» («Париждік газет») басылымы, Италияда 1798 жылғы «Gazetta di Genova» («Гэнуэздік газет») болып саналады.

Еуропадағы алғашқы журналдардың пайда болуы ХҮІІ ғасырда интеллектуалдық ортаның қалыптаса бастауымен байланысты дамыды. Ол тарихқа «La republique des lettres» («Әдебиетшілер Республикасы» немесе «Ғалымдар Республикасы») деген атпен кірген болатын. Бұл ұғым Еуропа интеллектуалдарының арасында бір-бірімен орнаған қарым-қатынастың жаңа үлгісін енгізді. Олар танымның антихоластикалық әдістеріне қарсы шыққан болатын. Ол өз кезегінде «Әдебиетшілердің ұлттық ұйымы» болды. Бір ерекшелігі – олар теологиялық догмаларды мойындамады. Жеке-дара кездесулермен қоса «La republique des lettres» өкілдері осы кезеңнің рухани өмірін елестететін ғылыми хат алмасуға баса назар аударып отырған. Бұл хат алмасулар антикалық кезеңнің, ортағасырдың және Ренессанс кезеңінің эпистолярлық мұрасына қарағанда басқа үлгіде болды. «Білімге ұмтылған» кез келген адам енді ұстаздары мен оның интерперетаторларына, яғни дайынға емес, өзіне және өзі қатарластарына жүгінуге тиіс болды». Баспаға, соның ішінде мерзімді басылымдарға қаржы бөлумен айналысатын ғылыми қоғамдар пайда бола бастады.

«Журнал» сөзі Юлий Цезарьдың «Аcta Diurna» ұғымын еске түсіретін «diurnalis» деген латын сөзінен тарайды, «күнделікті» деген мағына береді. Алғашқы Еуропалық журналдардың ерекшелігі – олар ғылыми бағытта дамыды. Ғылыми басылым коммуникацияға көп адамды тартты. Бұл кезде мерзімді басылымдардың ақпараттық-насихаттық мүмкіндігі өте жоғары болды. «Алғашқы Еуропалық журнал «Journal des Savants» («Ғалымдар журналы») 1665-1828 жылдары шықты. Сол кездегі қоғам кардинал Ришельемен салыстыратын француздардың қаржы министрі Жан Батист Кольбердің ықпалымен шыққан. Кольбер Еуропаның интеллектуалдық қоғамының алдында тұрған ғылыми, сыни және әдеби мәселелерді талқылап отыратын жаңа басылым ойлап табады» [1,152-б].

«Journal des Savants» Париж қаласында 1665 жылдың 5 қаңтарында жарық көрген. Редактор және баспагер қызметіне парламент кеңесшісі Дени де Салло тағайындалған. Журнал алғашқы кездері аптасына бір рет шығып отырса, кейін 12 бетпен екі аптада бір рет шығып отырған. Саллоның басылымы ғылыми ізденіс, ақпарат алмасу, жемісті пікірталас жетіспеушілігінің орнын толтыруға бағытталған еді. Негізі материалдар хат түрінде басылып отырған. Журнал ғылыми полемика мен талас-тартысты елемеуге бағыт алады. «Journal des Savants» басылымын шығару жұмысында Делли Саллоға Мерен Лорей де Гомбервилль мен Жан Шаплен сияқты француз мәдениетінің ірі өкілдері қол ұшын беріп отырды. Бір жылдан кейін журнал грек тілінің профессоры Жан Галлу есімді аббаттың қолына өтеді. Ол 1674 жылға дейін осы басылымның редакторы болып қызмет атқарған.

ХҮШ ғасырдың басында журнал белгілі бір уақыт аралығында шығып отырған, жаңадан шыққан немесе қайтадан басылған ғылыми кітап туралы ақпарат беріп отыратын, олардың мазмұнын ашуға тырысатын, ғылыми жаңалықты жеткізетін мерзімді басылым, қысқаша айтқанда «Ғалымдар Республикасындағы» оқиғалармен қоғамды толығымен таныстырып отыратын басылым ретінде түсінік қалыптастырды.

1665 жылы бірнеше аптаға кешігіп Генри Олденбергтің басқаруымен «Рgilosophical transacions of the royal society» («Король қоғамының философиялық еңбектері») атты журнал шықты. Лондондағы король қоғамының ресми басылымы болған бұл журнал ай сайын шығып отырды. 10 нөмірдің ішінен оның 3-і «Journal des Savants» журналынан алынған екен.

1668 жылы Римде алғашқы итальян журналы – «II Giornale de Letterati» («Әдебиетшілер журналы») пайда болды. Бұл журнал оның редакторы Франческо Надзиридің шешімімен «Journal des Savants» француз журналын үлгіге ала отырып шығарылды. Ал кейін өзі де Италияның әдеби журналдарына үлгі боларлықтай деңгейде болды. Әдебиетшілердің, тілшілердің еңбектері мен философиялық үлгідегі материалдар жарияланып отырған бұл журнал 1679 жылға дейін өмір сүрді. 1682 жылы профессор Отто Менке Лейпцигте «Аcta eruditorium» («Ғылыми жазбалар») атты латын тілді басылымды қолға алды. Бұл журнал Еуропада өте тез танылды. Оның шығарылуына осы журнал бетіне өзінің көптеген еңбектерін жариялаған Готфрид Вильгельм Лейбниц септігін тигізді. «Аcta Еruditorium» журналы 1731 жылға дейін үздіксіз шығып отырды.

Еуропаның көп мемлекетінде кең етек жайған цензураны ескере отырып журналистер өз материалдарын Голландияда шығару мүмкіндіктерін қарастыра бастады. Өзінің діни ойы үшін Голландияға жер аударылған француз философы Пьер Бейль 1684 жылы «Nouvelles de la republique des lettres» атты мерзімді философиялық-әдеби басылым шығара бастады. Пьер Бейль алғашқы нөмірінде былай деп жазды: «Біз ессіз құмарлықтан аулақпыз. Біз тек ақпарат беруші және баяндамашы рөлін ғана атқармақпыз. Біздің пікірімізге қарсы кітапты да, біздің ойымызға сәйкес келетін шығармаларды да жариялап отырамыз» [1,25-б]. Бейльдің басылымы кең резонансқа ие болды. Еуропа интеллектуалдарының арасында оның редакторының беделі артты. Францияда «Nouvelles de la republique des lettres» журналының шығарылуына тыйым салынды.

Пьер Бейльдің басылымында философия, құдайға сену, тарих пен әдебиетке байланысты кітаптарға рецензиялар мен полемикалық сипаттағы материалдар жарияланып отырды. Бейльдің денсаулығының нашарлауына байланысты журналдың шығуы үш жылдан кейін тоқтатылады. Бонаж де Боваль Бейльдің еңбегін жалғастырып, журналдың атын «Нistoire des ouvrages de savants» («Ғалым еңбектерінің тарихы» немесе «Ғалым еңбектерінің қолжазбасы») деп өзгертеді. Жаңаша сипат алған басылым 1709 жылға дейін шығып тұрған.

1688 жылы Пьер Бейльдің идеологиялық аппоненті Жан Леклерк Амстердамда «Bibliotheque universelle et historiq ue» («Жалпылама тарихи кітапхана») атты журналдың шығуын қадағалайды. Бұл журнал бес жыл шығып отырған. Оның алғашқы санында Джон Локтың «Адам санасының тәжірибесі туралы» («Опыт о человеческом разуме») атты еңбегінен үзінділер жарияланады.

Франциядағы әдеби-сыни журналдар «Мercure Galant» («Галантты Меркурий») атты мерзімді басылымнан бастау алады. Оның негізі 1672 жылы қаланған. Бұл басылымды жариялауға корольдің рұқсатын драматург және журналист, Мольердің әдеби қарсыласы Жан Донно де Визе алады. Алғашқы жылдары «Мercure Galant» журналы уақытымен шығып отырмаған. Алайда, 1677 жылы Визе бұл басылымды айлық мерзімді баспасөзге айналдырады. Көпшілік оқырманның қызығушылығын туғызған беті ақсүйектер туралы хроника болатын. «Мадамға хаттар» атты айдарында Визе король сарайындағы және Париждегі соңғы жаңалықтарды жариялап отырды. Визенің есептеуі де нақты болды, салондар мен сарайдағы өсек-аяңдар мен сыбыстар толығымен бүкіл халыққа осы басылым арқылы таралып отырды. Бұл мерзімді басылымға қарсы шығушылар да көптеп табылып жатты. Жан де Лабрюейр үшін «Мercure Galant» журналы «Ең төмен деңгейдегі басылым» болды. Ол: «Алайда мұндай журналдар көптеп кездеседі. Ақымақ кітап арқылы ақша табуға тырысқан адамның ақылы да, оқырманның ақылы да сол деңгейде. Оқырманның қалауын біле отырып осындай ақпараттарды бермеу оларға қиынға соғады» [3,16-б],- деп ашына жазды.

1696 жылы «Мercure Galant» журналында Шарль Перроның «Ұйқыдағы ару» атты тамаша ертегісі жарық көреді. Бұл материалды автор бүркеншік атпен жариялайды. Себебі, ертегі «жеңіл жанрда» жазылған деп танылады. Кейінірек «Мercure Galant» журналын шығаруға король әулетінің берген рұқсаты Шарль Дюфренидің қолына өтеді. Ол драматург, ақын, музыкант, суретші, романшы, журналист және саудагер болған жан-жақты адам еді. Дюфрени тарихқа тек қана алғашқы журналдың редакторы деген атпен ғана кірген жоқ. Ол француз қоғамын басқа мемлекеттен келген адамның көзімен көрсетуге тырысқан алғашқы адам болды. Дюфрени Парижге кездейсоқ келген Сиам атты адамның атынан еңбек жазады. («Серьезные и комические развлечения сиамца» 1699 ж.) Ол Еуропаның өмірімен мүлдем таныс болмағандықтан әрдайым күлкілі жағдайға тап болып отырған. Сол оқиғаларды сипаттай отырып, осы шығармасы арқылы оқырман назарын күнделікті өмірдегі жағдайларға аударуға тырысқан. Дюфрени пайдаланған бұл әдіс өте танымал болды. Шарль Монтескье оны «Парсылықтың хаттары» [5,254-б] еңбегінде, Оливер Голдсмит «Әлем азаматтары немесе Лондонда тұратын Қытай философының шығыстағы ағайындарына жазған хаттары» [5,241-б],- деген еңбегінде пайдаланған екен.