ШҚо білім басқармасының «Шәкәрім атындағы облыстық дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын мамандандырылған мектеп» кмм

12 желтоқсан

Шыңғыс Айтматовтың бүкіл шығармашылығы мен өмірі бастан-аяқ қазақ халқымен тығыз байланысты болды. Сонау «Жәмиладан» бастап, әлемге танымал «Қош бол, Гүлсары», «Ақ кеме», «Ғасырдан да ұзақ күн», «Жанпида» сияқты барлық шығармаларындағы көркем образдарының рухы мен мінезі қырғыздан гөрі қазаққа өте-мөте жақын еді. Жазушының өзі де қазақ ауылымен іргелес, қоныстас жерде туып-өскен. Әкесі Төреқұлды Тұрар Рысқұлов қолынан жетектеп жүріп, Ташкентке оқуға түсірген. Кейін қырғыздың көрнекті қоғам қайраткері болған, 1938 жылы «халық жауы» ретінде атылып кеткен Төреқұл Айтматов Т. Рысқұловтың тікелей тәрбиесін көрген шәкірті болған.

Мұхтар Әуезовті өмір бойы пір тұтып өткен жазушы жазып жатқан жаңа шығармасын Жуалы топырағынан бастамақ болған еді. Қазақстандағы БТА банктің құрметті президенті болып тағайындалған. Жазушының кандидатурасын жақында түркітілді елдердің мәдениет министрлерінің кеңесі (ТҮРКСОY) түрік әлемі­нің атынан Нобель сыйлығына ұсынған-ды. Және Ш. Айтматов түркі әлемінің дамуына қосқан ерекше үлесі үшін ТҮРКСОY тағайындаған халықаралық көрнекті сыйлықтың тұңғыш лауреаты атанған.

2008 жыл Қырғызстанда Айтматов жылы болып жарияланғаны белгілі. Осы жылдың желтоқсан айының 12-де 80 жасқа толатын жазушының мерейтойы халықтық мереке ретінде тойланбақ еді. Жоғарыда айтқан ТҮРКСОY сыйлығы осы 80 жылдық мерейтойына орай тапсырылмақ еді. Тағдыр оны кемеңгер жазушыға тірі көруді жазбапты.

2008 жылы маусымның 10 күні «Адамзаттың Айтматовы» атанған Айтматов 79 жасында Алманияның Нүрнберг қаласындағы ауруханада бүйрек ауруынан қайтыс болды. Жазушының мүрдесі маусымның 14 Бішкек 10 км маңындағы Чон-Таш (Шын-тас) ауылындағы «Ата-Бейіт» мемориалды-мұражай кешеніне қойылды.
Әдебиеттер:
Айтматов Ш. Ғасырдан да ұзақ күн: Роман, повесть.-Алматы: Атамұра,2005.-312 бет.

Айтматов Ш. Жан пида: Роман/орыс тілінен ауд. Ш.Мұртазаев.-Алматы:Жалын,1988.-480 бет.

Айтматов Ш.Тырналар ерте келгенде/ауд. Әбіш Кекілбаев.-Алматы:Жалын,1977.-128 бет.

Айтматов Ш. Плаха: Роман.-Алма-Ата:Жалын,1987.-576 с.

Айтматов Ш. Буранный полустанок (И дольше века длится день...):роман.-М.:Сов.Писатель,1984.-304 с.

Айтматов Ш. Первый учитель:Повесть.-М.:Дет.лит,1984.-93 с.,илл.

Әбілхан Қастеевтің шығармашылығы сан қырлы. Ол Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Жамбыл Жабаев, Амангелді Иманов, тағы да көптеген қазақ халқының ұлы тұлғаларының портреттеріне бірнеше рет тоқталды. Акварельмен жазылған пейзаждары және кескіндемелік шығармалары топтамаларының мазмұны терең. Әр кезеңде салынған: «Қазақстан жерінде», «Тың туралы», «Республикамыздың жері мен елі», «Бесжылдық құрылысы», «Қазақстан байлығы» атты туындылары еліміздің көркем шежіресіне айналды.

Суретші 1973 жылы 2 қарашада Алматыда қайтыс болды.

Оның есімі республикамыздың көшелері мен мектептеріне, мұражайларына берілді. Солардың ішінде Шымкент көркемсурет училищесі, Жаркент қаласындағы өнер мұражайы, тағы басқалары бар. 1976 ж. Алматыда жаңадан ашылған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өнер мұражайында ерекше жаратылған қылқалам шеберінің шығармашылығына арналған мемориалдық зал ашылды. 1984 ж. Мемлекеттік өнер мұражайына Әбілхан Қастеевтің есімі берілді. Оның туындылары Қазақстанның көптеген ірі мұражайларында, сонымен қатар Ресей, Украина және Қырғызстанда, алыс және жақын шетелдердің жеке жинақтамаларында сақтаулы.

Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009.-290-292 бет.

Қазақ мәдениеті.Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы:Аруна Ltd,2005.- Б.389

Изобразительное искусство Советского Казахстана:Альбом/Сост. И.П.Юферова, авт.вст. ст. Б.К.Барманкулова.-Алма-Ата:Өнер,1989.-264 с., илл.(на каз ., рус., англ. яз)

Бажов П.П. Малахитовая шкатулка/ предисл. И примеч. Л.Скорино; Худож. А.Белюкин.-М.:Худож.лит.,1990.-303 с.

Бажов П.П. Хрупкая веточка:Сказы.-М.:Дет.лит.,1984.-112 с., илл.

Бажов П.П. Уральские сказы.-М.:Дет.лит.,1980.-382 с., илл.

1 ақпан

Балаларға арналған алғашқы кітапшасы ("Сонарда") 1959 жылы шықты. Бұдан соң жас жеткіншектер үшін "Әжем мен емші және дәрігер" (1961), "Кімнің мекені жақсы" (1962), "Сақау бәтеңке" (1983), т.б. кітаптары жарық көрді. "Өшпейтін іздер" повесін (1968), "Жапандағы жалғыз үй" романын жазды (1965; орыс тілінде - 1968). "Ақан сері" дилогиясы жарық көрді. (1-кіт., 1971; 2-кіт., 1977; орыс тілінде - М., 1979). "Алғашқы вагон" (1982), "Заманай мен Аманай" (1987) повестерін жазды.

Жазушының "Ажар мен ажал" (1967), "Тұтқындар" (1970), "Қызым, саған айтам" (1972), "Жаралы гүлдер" (1973), "Қос анар" (1974), "Әр үйдің еркесі" (1975), "Қысылғаннан қыз болдық" (1976), "Кроссворд немесе масханадағы маскарад" (1981), т.б. пьесалары республика театрларында қойылды. "Өліара" пьесасына Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді (1986).

Көптеген шығармалары шетел тілдеріне аударылған. Л.Н.Толстойдың, С.Цвейгтің бірқатар әңгімелерін, О.Т.Гончардың "Перекоп", "Көк адыр" романдарын, т.б қазақ тіліне аударған.

Жүнісов С.Қызым саған айтам...Пьесалар.-Алматы:Жалын,1979.-288 бет.

Жүнісов С. Ақан сері.Роман.-Алматы:Жазушы,1971.-376 бет.

Жүнісов С. Ақырғы бәйге.әңгіме.-Алматы:Жалын,

Жүнісов С. Өліара: Пьесалар мен мақалалар.-Алматы: Өнер,1985.-376 бет.

Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ЫСБН 5-7667-2949-9

Қазақстан жазушылары ХХ ғасыр.Анықтамалық.-Алматы:Ана тілі,2004.-Б.140

Қазақ әдебиеті.Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы:Аруна Ltd,2005.- Б.233

Ғаббасов Советхан// Советтiк Қазақстан жазушылары. Био-библиографиялық анықтамалық.-Алматы, 1987.-164б.

Қазақстан жазушылары ХХ ғасыр.Анықтамалық.-Алматы:Ана тілі,2004.-Б.93

Қазақ әдебиеті.Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы:Аруна Ltd,2005.- Б.146

18 ақпан

1964-1969 жылдары Жданов атындағы сегіз жылдық мектепте тәрбиеші, қазақ тілі мен әдебиет және тарих пәндерінің мұғалімі, оқу ісінің меңгерушісі болып қызмет етті. 1969-1976 жылдары Семей облыстық телевидениесінде әдебиет-драма, музыкалық ақпараттар редакциясының редакторы, аға редакторы қызметтерін атқарды. Алғашқы еңбектері студенттік жылдары «Лениншіл жас», «Екпінді» газеттерінде, «Жұлдыз» журналында жарық көрді.

1976 жылдың 12-сәуірінен күні бүгінге дейін Абай қорық мұражайының шырақшысы. 1996 жылы «Қазақстанға еңбегі сіңген қызметкері» атағы берілді, 1998 жылы «Құрмет» орденімен марапатталды. Жұртшылыққа ұлы Абай мұрасы, жалпы қазақ поэзиясы, мәдениеті жайлы зерттеу еңбектері арқылы кеңінен танымал қаламгер өзінің «Өлең өрісі» (1979 ж.), 1999 жылы «Оймен оңаша» атты поэзиясы, «Индираға хат», «Толқын толғау» (2001 ж.) монографиясының, «Сағыныш», «Қара бұзау», «Сары құс» әңгімелерінің, «Жаза» операсының либреттосы т.б. екі жүзден астам әдеби-сын, әдеби зерттеу, абайтану еңбектерінің авторы. «Күй әлемі», «Ән өлкесі» атты кітабы халқымыздың кешегі –бүгінгі ән-күй қазынасы мен қазіргі күйшілік, әншілік орындаушылық шеберлік мәселелерін қозғайды. Жазушы «Толқын толғау» деген кітабында ән асылы, күй құдіретін тыңдай білетін жанашыр жанның жан-тебіреніс, толғаныстарын суреттейді.
Әдебиеттер:
Ибрагимов Т. Толқын толғау:Аллитреациялық эсселер.-Алматы: «Өнер», 2000.-360 б.

Ибрагимов Т. Оймен оңаша:Өлеңді сөздер.-Семей баспасы,1999.-209 б.

Қазақстан жазушылары ХХ ғасыр.Анықтамалық.-Алматы:Ана тілі,2004.-Б.145

Қазақ әдебиеті.Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы:Аруна Ltd,2005.- Б.245

Бозтаев Е.Б. Семипалатинский полигон.- Алматы: Қазақстан,1992.-192 бет.

Бозтаев Е.Б. 29 августа.-Алматы: Атмұра,1998.-164 стр., илл.

Сергазина Г.М., Балмуханов С.Б. Семипалатинский ядерный полигон: история строительства и функционирования.-Семипалатинск: Семипалатинское региональное управление окружающей среды; Семипалатнская медицинская академия,1999.-115 с.

8 наурыз

1938 жылы Ленинградтағы (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік сахна өнері техникумының (кейін Ленинград театр, музыка және кинематография институты) қазақ студиясын бітірген.

1938 – 1940 жылдары Шымкент облыстық драма театрының, 1940 – 1942 жылдары қазіргі Қазақ мемлекеттік академия драма театрының труппасында, ал 1942 – 1949 жылдары “Қазақфильм” студиясында қызмет атқарды.

1949 жылдан Қазақ балалар мен жасөспірімдер театрының (қазіргі Қазақ мемлекетік академия жастар мен балалар театры) актрисасы болды. Оның театр сахнасында тұңғыш ойнаған рөлі – М.Әуезовтің “Түнгі сарын” спектакліндегі Мөржан. Бұдан басқа ойнаған басты рөлдері қатарында Баян (Ғ.Мүсірепов “Қозы Көрпеш – Баян сұлу”), Луиза (Ф.Шиллер “Зұлымдық пен махаббат”), Смеральдина (К.Гольдони “Екі мырзаға бір қызметкер”), Шәуәли (М.Ақынжанов “Ыбырай Алтынсарин”; Бүкілодақтық балалар және жасөспірімдер театрлары фестивалінің дипломымен марапатталды, 1958), Рәбиға (Ш.Хұсайыновтың осы аттас драмасында), Кенжегүл (І.Мұхамеджанов “Өзіме де сол керек”), Алтынай (Ш.Айтматов “Алғашқы мұғалім”), Гүлжамал (Т.Ахтанов “Күшік күйеу”), Қалампыр шешей (Ш.Уәлиханов “Тағдыр”), Глумова (А.Н. Островский “Адам аласы ішінде”), т.б. бар. 1942 жылдан киноға түскен: Ажар (“Абай әні”, 1945), Мұғалима (“Қанатты сыйлық”, 1956), Айша (“Бір ауданда”, 1960), Ана (“Ана туралы аңыз”, 1963, Қазақстан және Орта Азия республикаларының кино өнері бойынша өткен байқаудың 1-сыйлығы, 1964; Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығы, 1966), Тана (“Тақиялы періште”, 1968; Алматы қаласында өткен Қазақстан және Орта Азия республикаларының 8-кино өнері байқауының сыйлығы, 1969), т.б. Отан, Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және медальдармен марапатталған.

Тарихи тұлғалар.Танымдық-көпшілік басылым.Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған./Құраст.Тоғысбаев Б., Сужикова А.-Алматы:Алматыкітап баспасы,2008.- 279 бет.

және қоғақайраткері.

Ол алғашқы музыкалық білімін сол Орёл қаласындағы әскери гимназиядан алған. Біраз жыл бойы Варшава консерваториясы жанынан шығатын «Варшава күнделігі» аталатын газетте музыка рецензенті қызметін атқарып, орыс, батыс классиктерінің шығармаларын, сондай-ақ халық музыкасын насихаттаумен айналысқан.

Ол алғаш рет қазақтың халықтық музыкасы шығармаларымен 1920 жж. басында, Орынборда жүрген кезінен-ақ таныса бастайды. Сол кезеңнен бастап А. Затаевич өзінің болашақ қызметін аспаптық мұраларын тамаша үлгілерін жинау, оны насихаттаумен тығыз байланыстырады. Ол жатақханаларды, мектептерді, құрылыстарды, орта дәрежелі оқу орындарын, казармаларды аралайды, съезге, конференцияға, кеңестерге келген қазақтардан ән жазады. Базар, театр, концерт орындарының фойелерінде кездескендердің бәрінен де жазып алады. Бала жасынан кіршіксіз еститін құлағы жасы елуден асқанша көрмеген елдің музыкасын жаза баспай нотаға түсіруге мүмкіндік береді.

Бірақ, өмірін музыкаға бағыштаған А.В. Затаевич әнді қалада отырып тек кездейсоқ келгендерден жазып отыруды жөн көрмеді, елге шығады, Жайықтың бойын, Сыр, Ертіс өзендерін, Бөкей, Қарқаралы далаларын аралайды. Замандар бойы жабылып жатқан қазақтың ән қазынасын көтереді.

Қазақтың көл-көсір мұрасын жинақтауды өзіне парыз санаған жанның бірі. Ұлты басқа болса да, жер орта жасқа келгеніне қарамастан, 1920 жылы қиын-қысталаң кездерінде кездескен көлік атаулымен, болмаса, жаяу-жалпы аралап, халқымыздың ән-күйлерін музыка белгілерімен (нотамен) хатқа түсірген.

Халықтық кәсіби әнші-күйшілерінің шығармашылық қызметін, олардың орындаушылық шеберліктерінің сырын ашып, өте құнды мағлұматтар жинады. Ақан сері, Біржан сал, Абай, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Құрманғазы, Мұхит, Дәулеткерей, Тәттімбет, т.б. шығармаларын алғаш рет Затаевич жарыққа шығарды. Сөйтіп, ұлттық дәстүрлерді сақтаушылар мен дамытушылар жайында қайталанбас деректер жазып қалдырды. Этнографтың “Қазақ халқының 1000 әні” (1-бас., 1925 ж., 2-бас., 1963 ж.), “Қазақтың 500 ән-күйі” (1931), “Песни разных народов” (1971), жарияланбаған “Қазақ музыкасының 3-томы” деп аталатын жинақтарында қазақ халқының классик. ән, күйлерінің үлгілері мол орын алған. Затаевичтің еңбектері арқылы қазақ музыкасы дүние жүзіне тарады, бүкіл Еуропа елдеріне жетті, алдыңғы қатарлы өнер иелерінен жоғары баға алды. Мұнда қазақ музыкасының көптеген теориялық және тарихи мәселелерінің беті ашылды. Затаевичтің әрбір ән-күйге берген жеке талдауларының мәні зор. Халық композиторлары мен орындаушыларының шығарм-на берген мінездемелері де әлі өз бағасын жоғалтқан жоқ. Затаевич жинақтары қазақ халқының кәсіби музыкасының дамуына зор ықпал етті. Аталған жинақтардағы ән мен күйлер қазақтың кәсіби музыкалық жанрлары – опералық, симфониялық, камералық шығармаларында кеңінен пайдаланылды. Осы жинақтардағы ән-күйлерді қазақ композиторларымен бірге С.С. Прокофьев, Н.Я. Мясковский, М.М. Ипполитов-Иванов сынды орыс композиторлары да өз шығармаларында пайдаланды.

Композитор ретінде Затаевич қазақ музыкасының кейбір үлгілеріне фортепиано, аспапты ансамбльдермен қосылып айту үшін көптеген өңдеу жұмыстарын жүргізді. Затаевичтің “Қазақ музыкасы” атты фортепиянолық шығармасы – кәсіби дәрежеде жазылған туынды. Ол 1925 – 27 жылдары фортепиянолық пьесалар циклін жазды. Соның нәтижесінде “Халық тақырыбына жазылған миниатюралары” (1925), “Қазақтың халық әндері тақырыбы бойынша фортепианоға арналған пьесалары” (1927) жарық көрді. Қазақ халқының музыка мұрасын сақтап келген 500-ге жуық өнерпаздар – Майра Шамсудинова, Әміре Қашаубаев, Ғ.Айтбаев, Қ.Байжанов, М.Бөкейханов пен Н.Бөкейханов, Ғ.Мұхитов пен Ш.Мұхитов, ғылым қайраткерлері Ә.Марғұлан, Қ.Сәтбаев, М.Бөжеев, әдебиет және өнер қайраткерлері А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, Ә.Бөкейханов, Ж.Шанин, т.б. өздері білетін ән, күйлерді Затаевичке айтып, жаздырды (қ. “Затаевичтің корреспонденттері”). Қазақтың муЗатаевич фольклорының жиналу дәстүрін қалыптастырып, одан әрі жалғастыруда А.Жұбанов, Е.Брусиловский, Б.Ерзакович, М.Төлебаев, Л.Хамиди және басқалардың еңбектері орасан зор. Затаевич Қоспақов, Т. Қоңыратбай

Сөйтіп, 1920 көктемінен бастап 1923 ж. аяғына дейін, нағыз аш-жалаңаш жол қиындықтарына да қарамай, А. Затаевич қазақтың 1000 әнін жинап нотаға түсіреді.

Оның 1925 ж. Мәскеуде «Қазақ халқының 100 әні», және 1933 ж. «Қазақтың 500 әнімен күйі» атты этнографиялық жинақтары шықты.

А. Затаевич 1936 жылы Мәскеу қаласында дүние салған. А.В. Затаевичтың жарқын бейнесі, оның қазақ халқының мәдениеті мен өнеріне сіңірген еңбегі, ірі тұлғасы ұлғайған үстіне ұлғая бермек, ұмытылмақ емес.

Қазақ мәдениеті.Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы:Аруна Ltd,2005.- Б.266

Қазақ өнерінің тарихы:3т. Ежелгі дәуір.т1.-Алматы:Өнер,2007.-

Кашляк В., Тусумбаева Т. Летопись семипалатинских улиц.-Семипалатинск,1998.- с.67

12 сәуiр

Қаныш Сәтбаевтың ғылыми еңбектерiнiң басым көпшiлiгi рудалық кендер геологиясын және Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеуге арналған. Ғалым Жезқазған кен металлургиясын игеруде, Қарағанды металлургиялық зауытын салуда, Қостанай мен Алтайдың темiр және марганец, Алтай кендерiн, Қаратаудың фосфорит кендерiн тағы басқа да көптеген iрi объектiлердi игеруде тiкелей араласып, зор еңбек сiңiрдi.

Ғалым Қазақстанда геологияның төтенше, тiптен, өзгеше дамуы туралы теориялық база жасауды керек еттi. Осы жауапты мiндеттi өзi басқарды. Оның басшылығымен Қазақстан Ғылым академиясының Геология институты Кеңес Одағының аса iрi ғылыми орталықтарының бiрiне айналды.

Кеңес Одағының ауыр индустриясы құрылған жылдарда Қ.И.Сәтбаев және ол ұйымдастырған коллектив елiмiздiң мыс рудасы базасын жасауға баға жеткiсiз үлес қосты. Оның нәтижесiнде қазiргi уақытта Жезқазған дүние жүзiлiк iрi объектiлердiң дәрежесiне дейiн көтерiлдi.

Қ.И.Сәтбаевтың басшылығымен және оның тiкелей қатысуымен басқа да аса маңызды пайдалы қазба кендерiнiң тұтас комплексi (марганец, темiр және политеталл рудалары, отқа төзiмдi шикiзат, құрылыс материалдары) анықталып барланды.

Қ.Сәтбаев ғылыми өндiрiс жұмыстармен қатар, үлкен қоғамдық iстердi атқарды. КСРО Жоғары және арнаулы орта бiлiм Министлiгi жанындағы аттестация комиссиясы президиумының мүшесi (1946-62), КСРО Министрлер Кеңесi жанындағы Ленин және мемлекеттiк сыйлықтарын беру жөнiндегi комитеттiң президиум мүшесi, бiрнеше рет КСРО және Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесiнiң депутаттығына сайланды. Депутат ретiнде Қ.Сәтбаев зор жұмыстар жүргiздi.

Ғалымның мүдделерi ешқашан өз мамандығы шеңберiнде шектелмеген. Ол елiмiздiң және Қазақстанның халық шаруашылығын өте жақсы бiлетiн. Қазақстан Халық шаруашылығын дамытудың маңызды шараларының барлығы Қ.И.Сәтбаевтың тiкелей қатысуымен шешiлдi. Ол республиканың өнеркәсiбi мен ауыл шаруашылығын дамытуға айрықша көңiл бөлдi.

Қ.И.Сәтбаев ғылым мүдделерi өндiрiс қажеттiгiмен ұдайы ұштасып жатуы керек деген ұғымды дәрiптеген жаңа типтегi ғалым болды. Сондықтан да ол республикадағы маңызды-маңызды халық шаруашылығы шараларына - металлургиялық зауыттарды жобалауға, жаңа шахталар туғызуға, тың жерледi игеруге, республиканы сумен қамтамасыз ету мәселесiн шешуге мүдделi жаңа министрлiктер мен мекемелер құруға және т.б. жұмыстарға араласып қана қоймай, олардың табысты шешiлуiне жағдай жасап отырды.

Қ.Сәтбаев төрт рет Ленин және 2-шi дәрежелi Отан соғысы ордендерiмен марапатталған.