Сімдіктер экологиясы
жүктеу/скачать 1.9 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Гравитациялық су – топырақ түйіршіктері арасындағы қуыстарды толтырған ылғал. Ол салмақ қысымы (күші) әсерінен тӛмен қарай жылжиды. Бұл сулар ӛсімдіктер тамырына оңай сіңеді. Капиллярлық су – топырақтың майда түйіршіктері ара- сындағы ӛте жіңішке қыл түтіктерде орналасқан және капилляр- лық жабысу (тіркесу) күші арқылы ұсталады. Топырақ бетінде ылғалдың булануы нәтижесінде капиллярлық су жоғары кӛтері- леді. Байланысқан су – топырақтың ӛте майда түйіршіктерінің сыртында (бетінде) адсорбциялық күштер арқылы ұсталады. То- пырақта майда түйіршіктер ӛте кӛп және оның бетінің (поверх- ность) қосынды алаңы ӛте үлкен. Нәтижесінде байланысқан су мӛлшері баршылық. Ӛз кезегінде байланысқан су екі түрлі: 1) түйіршіктер бетінде ӛте тығыз байланысқан су. Бұл сулар қозғалмайды және ӛсімдіктер сіңіре алмайды; 2) түйіршік бетінен қашықтау орналасқан және топырақ түйіршіктерімен әлсіздеу байланысқан. Бұл сулардың жылжымалылығы ӛте баяу және еріткіш қа- сиеті нашар, ал ӛсімдіктердің оларды сіңіруі ӛте қиын. Ӛсімдік- тер сіңіре алмайтын топырақтағы ылғал тығыз байланысқан су мӛлшерімен тең. Осы сулардың мӛлшері топырақ түрлеріне, оның физикалық-химиялық қасиеттеріне (түйіршіктер кӛлеміне, коллоидты заттардың мӛлшеріне, т.б.) байланысты және оны агрогидрологиялық тұрақты көрсеткіш деп аталады. Ӛсімдік- тер тұрақты түрде солатын агрогидрологиялық кӛрсеткіш (топы- 39 рақтың абсолютті құрғақ массасына % есебімен) мӛлшері тӛ- мендегідей (5-кесте): Аталған сулардан басқа топырақ қуыстарында су булары да болады. Қоршаған орта температурасы 0°С-тан тӛмендегенде ылғалдар мұзға айналады, ал суық одан да күшейгенде байла- нысқан сулардың бір бӛлігі мұзға айналады және оларды ӛсім- діктер сіңіре алмайды. Топырақтағы аталған су формаларының ӛсімдіктерге сіңім- ділігі әртүрлі. Гравитациялық суды ӛсімдіктер жеңіл әрі толық сіңіреді, ал капиллярлық судың сіңімділігі қиындау. Тамырдың сору аймағындағы клеткалардың осмостық қы- сымынан жоғары қысыммен топырақта «ұсталатын» ылғалды ӛсімдіктер сіңіре алмайды, яғни бұл ӛсімдіктер үшін «ӛлі су» қоры (запасы). 5 – кесте Ӛсімдіктердің тұрақты түрде солатын топырақтағы агрогидрологиялық ылғалдылық (топырақтың абсолютті құрғақ массасына % есебімен) (С.А. Вериго, П.А. Разумова, 1973 бойынша). Топырақ түрлері Ӛсімдіктер тұрақты солатын топырақтағы ылғалдылық, % Құм 0,5-1,5 Құмайт топырақ 1,5-4,0 Жеңіл құмбалшық топырақ 3,5-7,0 Орташа құмбалшық топырақ 5,0-7,0 Ауыр құмбалшық топырақ 8,0-12,0 Сазды (балшық) топырақ 12,0-20,0 Ойлау жерлердегі батпақ торфы 40,0-50,0 Жер бетінен белгілі тереңдікте орналасқан топырақ қуыс- тарын толтырған суларды – жер асты сулары деп атайды. Құм- ды және майда тастақты қабаттарда аталған сулар – ӛте жылжы- малы болады. Жер асты суларының минерализациялануы ӛсім- діктердің ӛсіп дамуына әсері күшті. Минерализацияланудың ӛсімдіктер үшін оптимальды концентрациясы 0,5-1,02 г/л, жоға- 40 ры деңгейі – 3-5 г/л, ӛте жоғары концентрациясы – 10-12 г/л. Мұндай концентрацияда тек галофит ӛсімдіктері ӛсе алады. Аридті климат жағдайында топырақ бетінен ылғалдың кӛп мӛлшерде және ұзақ уақыт бойы булануы нәтижесінде жер асты суларында тұздар жинақталады. Мұндай жағдайлар шӛлейт ай- маққа жататын Арал ӛңіріндегі суармалы жерлерде байқалады. Гидрогеологиялық тұрғыдан алғанда Сыр ӛңіріндегі суармалы жерлер алқабының жер асты сулары ақпайтын, тұйықталған бассейн. Олардың циркуляциялануы (айналуы) тӛрттік дәуірлік құмды шӛгінділерінде жүреді. Жер асты суларын коллекторлы- дренажды жүйе тартпағандықтан, әкетпегендіктен тұздар жи- нақталып, минерализациялануы жылдан-жылға күшейе түсуде. Атап айтқанда Арал ӛңірі жағдайында жер асты суларының ми- нерализациялануы 5 г/л және одан жоғары суармалы жерлер кӛ- лемі 2000 ж. – 105,5 мың гектар, 2002 ж. – 127,7 мың га, 2003 ж. – 137,4 мың гектар болды. жүктеу/скачать 1.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|