«Солоновка орта мектебі»кмм-нің бастауыш сынып мұғалімі. Ғылыми педагогикалық зерттеулерді ұйымдастырудың әдіснамасы мен әдістері

2-БӨЛІМ. ДӘРІС КЕШЕНІ.

1. 
   Әдіснама туралы түсінік
   
2. 
   Ғылыми білімнің әдіснамалық негізі функциясы және ғылыми тәжірибе құрлымы.
   

Осы бағыттағы жетістіктерге қарамастан, бүгінгі күні жас зерттеушілер де, тіпті тәжірибелі ғылыми қызметкерлер де зерттеудің ғылыми аппаратын тұтасымен, сондай-ақ оның жеке бөліктерін құрастыруда қиналатыны байқалады. Әсіресе, зерттеудің әдіснамалық негіздерін анықтау мәселесіне келгенде ізденушілердің көпшілігі бұның құрамына не кіретінін іздестіріп, тек зерттеудің ғылыми аппаратын үлгілерден алып жазып қоюмен шектелетін жәйттер де кездеседі. Ғылыми-зерттеу практикасында зерттеушілер “осы әдіснамалық негізді біз жасаймыз” деген пікірде болады да, солай жазады да. Ал шын мәнінде, зерттеуші зерттеуд ің әдіснамалық негізін тек анықтайды. Демек, әдіснамалық негізді әдебиеттен қарастырып өз тақырыбының мәніне, мазмұнына сай таңдап алады. Әдіснамалық негіздің құрылымына, біздің пайымдауымызша, педагогикалық зерттеудің әдіснамалық негізінің алғашқы құрамдас бөлігі өз зерттеу пәнінің – философиялық заңдар, ұғымдардың және материалистік диалектиканың ұстанымдары мен әдістеріне қатысын ойластырады. Әдіснамалық негіздердің келесі бөліктеріне әдіснамалық тұғырлар, әдіснамалық ұстанымдар, зерттеудің тұжырымдамалық негізіне алынатын зерттеудің логикасы (зерттеудің ғылыми аппараты, зерттеудің түсініктік аппараты, зерттеудің өлшемдік аппараты) енеді. Әрине, зерттеудің әдіснамалық тұғырлары мен ұстанымдары зерттеудің ғылыми аппаратының құрамына да кіреді. Әдіснамалық тұғыр мен әдіснамалық ұстанымды бөліп көрсету себебіміз ізденушінің назарын ерекше аудару мақсатында болып отыр.

Педагогикалық зерттеудің әдіснамалық негізі бағытындағы ізденістерде зерттеудің логикасы, зерттеу әдістері, нәтижелері, зерттеу сапасын бағалау мәселелері қарастырылып жүр. Ал енді әдіснамалық тұғырлар туралы білімдер жиынтығы әдіснамашы ғалымдардың еңбектерінде, түрлі ғылыми басылымдар, ғылыми-практикалық конференциялар, әдіснамалық семинарлар, интернет-конференциялар, пікірталастар, дөңгелек столдар, пікірталастар материалдарында көрініс тапқан.

Осы білімдерді жүйесі әдіснамалық тұғырлардың құрылымы мен мазмұны «Методология общей и этнической педагогики в логико-структурных схемах» (2005 ж.) атты оқу әдістемелік құралда «әдіснамалық ұстанымдар» 2.5., «әдіснамалық тұғырлар». 2.6. тармақшаларда берілген. Сонда зерттеудің әдіснамалық негізін сызба түрінде жобаласақ, төмендегідей үлгі шығады. 1-сурет.

Сонымен, әдіснамалық тұғырлар дегеніміз – қайсыбір педагогикалық мәселені зерттеудегі қолданылатын ұстанымдар, әдістер, тәсілдер жиынтығы. Әдіснамалық ұстанымдар деп педагогикалық жүйелерді зерттей отырып, өзгерткенде негізге алынатын қағидаларды айтады. Ғылыми-педагогикалық зерттеуді ұйымдастыру ұстанымдары – жүргізілетін ғылыми зерттеулерге қойылатын жалпы талаптар, жетекші идея, түпкі қағида. Ғылыми әдебиеттерде жалпы ғылымилық ұстанымдар қатарына объективтілікті, ғылымилықты, жүйелілікті, тарихилықты, сабақтастықты және т.б. жатқызады. Демек, тұғыр ұстанымға қарағанда кең ұғым. Бұл тұғырлар мен ұстанымдар барлық ғылымға тән. Сондықтан педагогикада аталмыш тұғырлар мен ұстанымдарды зерттелетін объектілердің мәніне сай қолданып, ізденушілер өз зерттеулерін ұйымдастырады. Нақты тұғыр бірнеше ұстанымдар арқылы іске аспақ. Бұл ретте әдіснама негізінен ғылыми әрекеттің логикасына қатысты түсіндіріледі. В.В.Краевскийдің анықтауынша, әдіснама – педагогика ғылымының жасалу зертханасы, сол әдіснама арқылы зерттеудің қазіргі талапқа сай екендігі көрсетіледі және ғылыми қызметкерлердің кәсіби деңгейі бағаланады. Ізденушілерге біз 2007 жылы «Тұран» баспасынан жарық көрген «Введение в методологию и методику педагогического исследования» атты оқу құралындағы әдіснамалық тұғырлар, әдіснамалық ұстанымдар, зерттеу логикасы, зерттеу әдістемесі туралы мысалдармен тереңдетіле берілген әдіснамалық білім мазмұнын ұстанамыз.

Сонымен, зерттеудің әдіснамалық негізін анықтау үшін әдіснамалық негіздеме жасау қажет. Оның мазмұнына: ізденушінің тұжырымдамасының философиялық негіздері, педагогикалық мәселелерге сын көзқарас, зерттеу тұжырымдамасының ғылыми негіздері (мәселені тарихи-логикалық талдау, зерттеу пәнін диалектикалық жүйелі-құрылымдық талдау, оның сипаттамасын тұтастық тұғырдан қарастыру, зерттелетін педагогикалық құбылыстың дамуының негізі болатын жетекші қайшылықтарды анықтау, осы үрдіске тән заңды байланыстарды ашу әдіснамасына сипаттама), осы педагогикалық тұжырымдама негізіндегі түрлі ғылыми қағидаларды талдау енеді. Осыдан біз педагогикалық зерттеудің әдіснамалық негіздемесінің келесі логикалық тізбесін-алгоритмін қарастырамыз:

• 
  педагогикалық дәйектерді, құбылыстырды және үдерістерді, зерттеуге қажет нақты әдіснамалық тұғырларды анықтау;
  
• 
  әдіснамалық ұстанымдарды нақтылау;
  
• 
  зерттеу мәселелеріне тарихи-логикалық талдау жасау;
  
• 
  зерттеу пәнін сипаттауға тұтастық тұғырды пайдалану.
  

Демек, педагогикалық әдіснама дегеніміз – педагогикалық теорияның негіздері мен құрылымы, педагогикалық болмысты бейнелейтін білімдерді жасаудың ұстанымдары, тұғырлары және тәсілдері туралы білімдер жүйесі, сондай-ақ, осындай білімдерді алу мен зерттеу жұмысының бағдарламасын, логикасын және әдістерін, сапсын бағалауды негіздеуге бағытталған әрекетінің жүйесі.

Эмпирикалық таным әдістері: бақылау

эксперимент

• 
  Логикалық танымның әдістері талдау жинақтау
  

• 
  Тарихи және логикалық
  
• 
  Абстрактілі және нақты; формализация
  
• 
  Ұқсастық, дәріптеушілік, өңдеу теориялық зерттеу әдістері: аксиомалық әдіс;
  

қағида әдісі;

жүйелі әдістер.

• 
  Педагогикалық зерттеу әдістері,
  
• 
  Педагогикалық әдістердің жүйелі әдістері,
  
• 
  Педагогикадағы эмпирикалық және теориялық,
  
• 
  Педагогикалық эксперимент, дидактикалық эксперимент
  
• 
  Педагогикалық талдау, педагогикалық жинақтау ППО ны оқу мен талдап қорыту, педагогикалық зерттеудегі, оқу теориясындағы тарихи және логикалық
  
• 
  Педагогикадағы модельдеу; дәріптеушілік әдісі.
  
• 
  Педагогикадағы аксиомалық әдіс.
  
• 
  Педагогикалық зертеу жүйесінің әдісі
  
• 
  Педагогикалық зерттеудің ойы, идеясы, болжамы.
  

М.Н.Скаткин, В.И.Журавлев, Н.В.Кузьмина, В.М. Пиваров,

А.Я.Данилюк, Л.Д. Делима, В.В. Белич, Ф.А. Фридман

В.В. Давыдов, Л.В. Занков, В.И Загвязинский, А.И. Пискунов, Г.В. Воробьев, Ю.К. Бабанский

2 я сессия Всесоюзного семинара по методологии и методики пед7 исследований

Ю.А. Конаржевский, М.Н.Скаткин, Ф.Ф. Коралев, С.И. Архангельский,

В.В. Давыдов

Н.В. Кузьмина

• 
  Педагогикалық мәселе
  

• 
  Педагогикалық зерттеу
  

• 
  Педагогикалық зерттеудің әдістері
  

• 
  Дидактикалық зерттеудің логикасы
  

• 
  Педагогикалық зерттеудің әдістері
  

• 
  Педагогикадағы өлшеу теориясы (пед. квалиметрия)
  
• 
  Педагогикадағы өңдеу.
  

• 
  Педагогикалық эксперимент
  

• 
  Педагогикадағы көпөлшемді талдау.
  

• 
  тарихи және логикалық педагогикалық зерттеуінде
  

• 
  Педагогикадағы териялық пен эмпирикалық
  

• 
  Педагогикадағы математикалық әдістер
  

• 
  Педагогикадағы зерттеу сарап жұмыстары.
  

• 
  Педагогикадағы статистикалық әдістер
  

• 
  Педагогикадағы болжамдық әдістер
  

• 
  Педагикалық зерттеудің қорытындысы.
  

• 
  Педагогикадағы білім
  

• 
  Ғылыми педагогикалық зерттеудің бағасының сапалығы
  

• 
  Педагогикалық зерттеудің бағасының нәтижелігі.
  

• 
  Орта және жоғары мектептерге ғылыми педагогикалық тәжіриеге сипаттама енгізу
  

1. 
   Әдіснама дегеніміз не?
   
2. 
   Ғылыми білімнің әдіснамалық негізі функциясы және ғылыми тәжірибе неден құрылған.
   
3. 
   Әдіснаманың төрт деңгейінің әрқайсысына мінездеме беріңіз.
   

1. Краевский В.В. Методология научного исследования. – Спб., СПБГУ, 2001.

2. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методика психолого-педагогического исследования. – М.: «Академия», 2001.

3. Краевский В.В. Метологическая рефлексия // Советская педагогика. – 1989. №2.

4. Мосолов В.А. Формировать методологическую культуру // Советская педагогика. – 1990 -№3.

5. Липский И.А. Социальная педагогика: практика, научная дисциплина, образовательный комплекс // Педагогика. – 2001. №1.

6. Журавлев В.И. ХХVІІ съезд КПСС и проблемы метологии педагогической науки – М.: Педагогика, 1988.

7. Ильин В.В. Философия: Учебник для. – М: Академический проспект, 1999.

8. Гершунский Б.С., Никандров Н.Д. Метологическое знание в педагогике. – М., 1986.,

9. Бордовская Н.В. Педагогическая систематология: постановка проблемы // Педагогика. – 1998. - №8

10. Рузавин Г.И. Метология научного исследования: учеб. пособие для вузов. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 1999.

11. Кохановский В.П. Философия и методология науки. – Ростов н.Д.: «Феникс», 1999.

1. Ғылымның дамуы кезеңдері және әдіснама түрлері

1. 
   
   
   2. 
      Педагогика әдіснмасының даму генезисі.
      

Тарихи даму тенденцияларын талдау – педагогика ғылымындағы маңызды әрі өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені білім беру жүйесін дамытуда және қордаланған мәселелерді шешуде өткеннің тәжірибесін пайдалану ғылыми негіздеу үшін аса қажет.

Педагогика тарихы педагогикалық ғылыми-зерттеулердің ішіндегі дәстүрлі бағыты болып табылады және міндетті пәндер қатарына кіреді. Сондықтан тарихи педагогикалық зерттеулердің педагогика ғылымы үшін маңызы жоғары және соңғы уақытта тарихи-педагогикалық мәселелерге деген қызығушылық та артуда.

Педагогика тарихы әлемдегі педагогикалық ойлардың дамуы, оның тәжірибедегі мәні жайлы іргелі білім қалыптастыруға және өткен тарихи дәуірдегі жетістіктерді қазіргі заман талаптарына сай пайдалануға мүмкіндік береді.

Педагогика тарихын ғылыми-педагогикалық тұрғыда жете меңгерген маман, алған білімін іс жүзінде шығармашылықпен қолдана алатын, ой өрісі кең, жаңа қоғамдық ахуалдарға жылдам бейімделгіш, ауқымды педагогикалық көзқарасқа ие, жоғары сапалы маман ретінде қалыптасады.

Педагогика тарихы болашақ педагог мамандарды педагогиканың ғылым ретінде дамып, қалыптасу жолымен таныстыра отырып, өткендегі озық тәжірибелерді меңгеру, оны бүгінгі күн жағдайларында пайдалана білуге үйретеді және теориялық білімін тарихи-педагогикалық ақпарлармен толықтыра алады.

Болашақ педагог мамандар педагогика тарихын оқу арқылы төмендегідей біліктерді меңгеруге мүмкіндік береді:

• 
  қоғам мен тәрбие арасындағы байланысты ашып көрсету;
  
• 
  тарихи кезеңдердегі тәлімдік ойлардың қазіргі кездегі мәні мен маңызын талдау;
  
• 
  тарихи-педагогикалық мәліметтер жинау және оларды өңдеу;
  
• 
  алған білімі негізінде ой жүргізу, пікірлесуге үйрену;
  

• 
  тарихи-педагогикалық материалдарды іздестіріп, жинақтау;
  
• 
  белгілі бір кезеңдерге байланысты материалдарды талдап, пікір жүргізу;
  
• 
  әлеуметтік-педагогикалық бейімделу;
  
• 
  тесттер, конспект, білім көздері, құжаттар т.б. жұмыс істеу.
  

1.Санның сапаға және сапаның санға өтуі;

2.Қарам қайшылықтар арасындағы күрес;

3.Терістеуді, терістеу.

Сонымен қатар бұл заңдылықтар диалектиканың манадай ұстанымдарына негізделеді:

1.Жалпы және өзара байланыс;

2.Қайшылық арқылы дамуы.

Осыдан келіп диалектикалық санаттардың тарихи даму ықпалының төмендегідей сипаты айықындалады:

1.Маңыз бен құбылыс арасындағы байланыс;

2.Бірыңғайлық, ерекшелік, жалпылық;

3.Форма мен мазмұн арасындаы байланыс;

4.Себеп пен салдар арасындағы байланыс;

5.Қажеттік пен кездейсоқтық;

6.Мүмкіндік пен нақты жағдай немесе шынайылық

Педагогика тарихы тәлім-тәрбие пәнін ғылыми танудың бір түрі дейтін болсақ ол жалпы педагогикалық теорияның шығуын хронологиялық ретімен, кезеңдермен дамуын, бір күйден екінші бір күйге өтуін қарастырады.

Педагогика тарихы қазіргі кезде қалыптасып орныққан негізгі ұғымдар, түсініктер, ұстанымдар, ережелер, қағидалары т.б. тарихи дамуын қарастырады. Мысалы, оқытудың мазмұны, формалары мен әдістері қалай болып еді, қазір қандай, болашақта қандай болмақ – деген сұрақтарға жауап беруде тарихи тәжірибелерді ескереді. Сол тұрғыда зерделейді.

Педагогика тарихы жалпы тарих, философия, әдебиет, психология, әлеуметтану, саясаттану т.б. пәндермен тығыз байланыста.

Педагогика тарихын зерттеуде тарихи деректердің маңызы зор. Осыған орай қазіргі кезде мұрағат құжаттарымен танысу, ғылыми, тарихи әдебиеттерді зерттеу, білім мен тәрбиеге байланысты құжаттарды зерделеудің орны бар. Оның басты әдістері жинақтау, топтастыру, талдау, салыстырмалау т.б. болып табылады.

Ресей ғалымы З.И Равкиннің пікірінше дұрыс құрылған проблемалық зерттеу педагогика тарихындағы түйінді мәселелерді анықтауға, тарих пәні мен теориясының арасында тығыз байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Мұндай зерттеулер негізгі педагогикалық ұғымдар мен заңдылықтарды және өткеннің тәжірибесін тарихи тұрғыдан терең түсінуге жағдай туғызады.

Жоғары теориялық деңгейде жүргізілетін проблемалық зерттеулер, ғалымдардан проблемалы-генетикалық әдіс сынды кешенді танымдық құралдарды пайдалануды талап етеді. Аталған әдісті қолданудың мәні тарихи кезеңнің белгілі бір бөлігінде пайда болған мәселені ретроспективті түрде қарастыруында.

Аталған әдісті қолдану арқылы зерттеушілер проблеманың пайда болу негізін, себеп-салдарын, қарама-қайшылықтарын анықтайды, яғни проблемалы-генетикалық талдау педагогикалық процесті немесе ққұбылысты көп қырынан зерттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Проблемалы-генетикалық талдау тарихи-педагогикалық зерттеу әдісі бірнеше принциптерге сүйенеді, мәселен:

Проблемалы – генетикалық талдау әдісінің ерекшеліктері туралы ойымызды түйіндейтін болсақ, бұл әдісті педагогикалық білім жүйесінде, тарихи-педагогикалық зерттеулерде дұрыс қолдана білсек, зерттеу пәнін терең тануға сол арқылы педагогика ғылымының теориясы мен тәжірибесін дамытуға ықпал етеді.

1. 
   
   
   1. 
      Сейталиев Қ. Педагогика тарихы. –А., 2008
      
   2. 
      История педагогики. Под. ред. Пискунова А.И. – М., 1997.
      
   3. 
      Шбырев B.C., Юдин Э. Г. Методологический анализ науки. Его сущность, основные типы и формы -М.,1980.
      
   4. 
      Валеев Г. Х. Постановка проблемы педагогического исследования // Педагогика. 2001.
      
   5. 
      Равкин З.И. Современные проблемы историко-педагогических исследований // Педагогика. 1994. N 1.
      
   6. 
      Степин В.С., Горохов В.Г., Розов М.А. Философия науки и техники. Учебное пособие.-М.: Гарарика, 1996.
      

1. 
   Әдіснамалық қағидалар.
   
2. 
   Педагогикалық зерттеудің құбылыстарының сәйкестіктері мен үрдістері.
   
3. 
   Зерттеудің әдіснамалық негізі.
   

Әдіснаманы не үшін білу керек екені бірден-ақ көрініп тұр - әдіснамалық білімдерсіз педагогикалық және басқа керек зерттеуді жүргізу мүмкін емес.

Мұндай сауаттылық мазмұнына әдіснамалық рефлексия (өзінің ғылыми қызметін талдау дағдысы), ғылыми негіздеме жасауға, белгілі бір тұжырымдамаларды, танымның, басқарудың, құрастырудың формалары мен әдістерін шығармашылықпен қолдана білу қабілеті енетін әдіснамалық мәдениетті меңгертеді.

Осы анықтамаларда және айырмашылықтарда, сонымен қатар, әдіснамалық арнайы талдау нәтижелерінде негізделіп педагогика саласындағы процестер мен нәтижелерді ғылым саласына жатқызатын белгілері бөлініп қарастырылады. Ондай белгілер төртеу. Олардың біріншісі – біз қоятын мақсаттар сипаты.

Мақсат практикалық немесе танымдық болуы мүмкін. Мұғалім балаларды оқыту және тәрбиелеу үшін практикалық мақсатпен сабақтар жүргізеді. Егер ол осы сыныпта қандай тәсілдер пайдалануға, осы жағдайларда өта жақсы нәтижеге жетуге болатыны туралы білім алса, - бұл әзірге ғылым емес. Мұндай білім стихиялы-эмпирикалық. Ал егер ғылыми танымдық деңгейде мақсат қойылса, яғни ғылыми негізделген оқыту әдісінің немесе өзіндік жұмыстың тәрбиелік қызметі түрлерінің тиімділігін анықтау сияқты мақсат қойылса, бұл танымдық мақсат болады да, алынған білім педагогика ғылымының қорына енеді.

Ғылымның екінші белгісі – зерттеудің арнайы объектісін бөліп қарастыру. Бұл кітапты педагогика ғылымы объектісін педагогикалық әсер объектісіне, яғни балаға теңдеудің шындыққа үйлеспейтіні жайлы айтылған.

Біздің ғылымның объектісі онда білім беру, яғни педагогикалық әрекеттің өзі деп анықталған. Жеке педагогикалық зерттеу объектісі сол салаға жатады. Әр ретте сол әрекеттің қайсыбір бөлігі зерттеледі. Мысалы, оқушыларды шетел тілінде жағдаятты сөйлеуге үйрету зерттеу объектісі болады, ал жағдаятты сөйлеу зерттеу объектісі бола алмайды. Немесе, оқушылардың өздері зерттеу объектісі емес, кіші жастағы оқушыларда оқу-тәрбие үрдісінде мұғалімдердің гуманистік қарым-қатынастар қалыптастыру зерттеу объектісі болып табылады.

Үшінші белгі – танымның арнайы құралдарын қолдану. Мұғалім практикалық жұмыста оқыту мен тәрбиелеудің әдістерін, тәсілдерін, ұйымдастыру түрлерін, материалдық құралдарын: компьютерлерді, кестелерді, кинофильмдерді және тағы басқаларды қолданады. Зерттеуші ғылымның эксперимент, модельдеу, болжам жасау және т.б. әдістерін қолданады.

Тағы бір, соңғы белгі – терминологиялық бір мәнділігі. Бұл ғылыми танымға қойылатын міндетті талап. Әрине, бүкіл ғылымды зорлықпен, бұйрықпен бірмәнділікке әкелу мүмкін емес. Оның дамуы барысында түсініктер мазмұны үнемі байып отырады, бағыттарға бөлінеді. Бұл заңды үрдіс. Бір ғылыми еңбектің – дипломдық жұмыс, диссертация, монография, мақаланың шеңберінде – автор басты ұғымдарды дұрыс анықтауға және аяғына дейін соны басшылыққа алуға тиіс. Арнайы ескертпейінше, тенрминді әр түрлі мағынада қолдануға оның құқығы жоқ.

Сонымен, қайсыбір шығарманың немесе жазылымның ғылымға жататындығы мақсаттың сипаты, зерттеудің арнайы объектісінің бөлініп қаралануы, танымның арнайы объектісінің бөлініп қаралануы, танымның арнайы құралдарының пайдаланылуы, терминологиялық бір мәнділігі сияқты белгілері бойынша анықталады.

Қолданылған әдебиеттер.

1. Лхихачев Б.Т. Педагогикаү Курс лекций. – М.: 1998.

Педагогика. Учебное пособие / В.А. Сластенин и др. – М., 1997.

2. Андреев В.И. Диалектика воспитания и смовоспитания творческой личности. Основы педагогики творчества. – Казаниь, 1998.

3. Смирнов В.И. Общая педагогика в тезисах, дефинициях, иллюстрациях. – М.: Педагогическое общество России, 1999.

4. Кохоновский В.П. Философия и методология науки. – Ростов-на-Дону, 1999.

5. Журавлев В.И. Педагогика в системе наук о человеке. – М.: педагогика, 1990.

1. 
   Мұалімнің әдіснамалық мәдениеті.
   
2. 
   Әдіснамаық сауатттлық.
   

Ғылымның осы саласындағы өзгерістердің сипатын түсіну үшін ғылыми таным әдіснамасы дамуының жалпы барысын қарастыру қажет. Өткен ғасырдың өзінде зерттеуші алған нәтижесін өзі негіздеуі керек еді. Одан бұл нәтиженің білімнің осы саласында қабылданған ережеге сай екенін және оның ғылымның кеңірек жүйесіне қалай енетіні көрсетілуі талап етілді. Қазіргі уақытта бұл зерттеу логикасын, болшақтағы нәтижені және бұл нәтижені алу тәсілін белгілеу керек.

Әдіснаманы не үшін білу керек екені бірден-ақ көрініп тұр - әдіснамалық білімдерсіз педагогикалық және басқа керек зерттеуді жүргізу мүмкін емес.

Мұндай сауаттылық мазмұнына әдіснамалық рефлексия (өзінің ғылыми қызметін талдау дағдысы), ғылыми негіздеме жасауға, белгілі бір тұжырымдамаларды, танымның, басқарудың, құрастырудың формалары мен әдістерін шығармашылықпен қолдана білу қабілеті енетін әдіснамалық мәдениетті меңгертеді.

Бірақ әдіснамалық мәдениет тек ғылыми қызметкерге ғана керек емес. Жалпы мағынада алғанда, әдіснамалық мәдениет – қажетті бөлігі рефлексия болатын әдіснамалық білімдерге негізделген ойлау мәдениеті. Мұндай мәдениет ғылымға қандай керек болса, практикаға да сондай қажет. Педагогикалық үрдістегі ойлау актісі бұл үрдістегі мәселелерді шешуге бағытталған және бұл жерде рефлексиясыз, яғни өз әрекеті туралы пайымдаусыз мүмкін болмайды.

Ғылым мен мұғалімнің әдіснамалық мәдениеті арасындағы айырмашылық – біріншісі ғылыми педагогикалық білімдерді алады, «жасайды», ал екіншісі оларды пайдаланады.

Мұғалім үшін әдіснамалық мәдениетті меңгеру дегеніміз – ол педагогиканың әдіснамасын білу және бұл білімді педагогикалық жағдаяттарды шешкенде пайдалана білу. Мәдениеттің бұл түрінің негізгі бөліктері: оқу-тәрбие үрдісін жобалау және құрастыру; педагогикалық міндеттерді сезіну, даярлау және шығармашылықпен шешу; әдістемелік рефлексия. Бұл құрамдас бөліктер мұғалімнің кәсіби әрекетінің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді, оның шығармашылық тұлғасын сипаттайды.

Бірақ ғалым мен мұғалім арасында бұл ретте өтілмейтін жиек жоқ. Жалпы екеуіне де педагогика саласындағы интеллектуалдық міндеттерді шешу ортақ болып табылады, ол үшін мәселені көре білу және оны фактілік материалмен сәйкестендіру болжам жасау және оны іске асыру нәтижелерін ойластырып көру, егер осылай болса, не болар еді деп, міндеттерді шешу жолдарын бірізді қадамдарға бөле білу іскерліктері қажет. Бұл ретте мұғалімнің әдіснамалық мәдениетінің ең маңызды белгісі – өз жұмысын талдау және жетілдіру үшін ғылыми педагогикалық білімдерді пайдаланып көруі және қолдана білуі. Әдіснамалық сауаттылық – бұл жемісті жұмыстың алғышарты. Мұғалім өзі педагогика ғылымы мен практикасының қандай байланыста, бұл байланыста педагогтың орны қандай, оның практикалық жұмысында зерттеу әдістері қандай орын алатынын біліп алуы қажет. Әдіснамалық мәдениеттің басқа элементтеріне міндеттерді сезіну және оларды шығармашылықпен шешу, әдістемелік рефлексия (өз жұмысын ғылым тұрғысынан ойластыра алу) және оқу тәрбие үрдісін жобалай алу жатады. Егер әрбір педагогтың, зертеушінің және практиктің жетістігі ретіндегі әдіснамалық мәдениетті емес, бүкіл педагогиканың әдіснамасы деп аталатын ғылыми саланы алсақ (әдіснаманың үшінші деңгейі), ғылымдағы көп жылғы талқылаулардан, пікірталастардан және нақты зерттеулік жазбалардан соң, біз мынадай анықтаманы беруімізге болады: педагогиканың әдіснамасы дегеніміз – педагогиканың теориялық негізлері мен құрылымы, педагогикалық болмысты бейнелейтін білімдерді алу тәсілдері мен зерттеу жұмысының сапасын бағалаудың бағдарламаларын, логикасын және әдістерін негіздеудің ұстанымдары туралы білімдер жүйесі.