Соөж тақырыбы: Арт- терапия Орындаған: Қожабек А.Қ (Пп-901) Тексерген
жүктеу/скачать 59.04 Kb.
|
|
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі «Alikhan Bokeikhan University» СОӨЖ Тақырыбы: Арт- терапия Орындаған: Қожабек А.Қ (ПП-901) Тексерген: Иманбекова Г.Б Семей «2022ж» Қарастырылатын сұрақтар: 1.Арт – терапияның негізгі бағыттары. 2.Арт-терапияның мақсаты. 3.Арт-терапияны ұйымдастыру процедурасы. Арттерапияны оқыту біздің жүз жылдықтың 20-жж Принцхорн (Prinzhorn H., 1922) еңбектерінен басталды. Ресейде 1926 ж. арттерапияға арналған бірінші монография шықты – П.И.Карповтың «Творчество душевнобольных и его влияние на развитие науки и техники» еңбегі, психикалық аурулар кезіндегі шығармашылық байқаулар мәселесі тек медициналық түрде емес, сонымен бірге тарихи және биологиялық аспектілерде қарастырылды. АҚШ-та психотерапиялық үдерісте суреттеу құралдарды алғаш рет 1925 ж. өз науқастарының түстерін талдау кезінде Левис (Lewis N. D. S) қолданды. Терапияның теориялық негіздері суреттеу құралдары Арттерапия сондай психотерапиялық мүмкіндіктеріне қызығушылық танытпаса да, арқылы Фрейд (Freud S.) психоаналитикалық көзқарастарынан, өз суреттеулерін дербес және әмбебап символдар туралы идеялардың дәлелі ретінде қолданған Юнгтың (Jung С. G.) аналитикалық психологиясынан, Наумбургтың (Naumburg M., 1966) терапиялық көмектен динамикалық теорияға кестелік өзіндік көзқарастан шығады. Әрі қарай Арттерапия дамуына адамгершілік бағыттаманың психотерапевттері көп әсерін тигізді. «Арттерапия» термині (art — өнер, artterapy (сөзбе-сө) — өнер терапиясы) көбінесе ағылшын тілдес халықтар бар елдерде кеңінен таралған және жиі науқастың психикалық-эмоционалдық жағдайына әсер ету мақсатымен пластикалық суреттеу, шығармашылықпен емдеуді білдіреді. Психотерапиялық әдебиеттерде сонымен қатар «изотерапия» немес «көркем терапия» терминдері қолданылады, бірақ олар ағылшын тілдегіге тең емес және оның мағынасын сәл тарылтады. Арттерапияда науқастарға бір жағынан, өздерінің күйзелістерін, мәселелрін, ішкі қайшылықтаын, екінші жағынан, шығармашылық өзіндік байқауларының анық, нақты айқындалуы үшін психотерапевтпен немесе жалпы топпен қарым-қатынастың белсендірілуіне бағытталған суреттеу және көркем қосымша сипатты әртүрлі сабақтар (сурет, гарфика, кескіндеме, мүсін, дизайн, ұсақ пластика, бұрма, күйдіру, бедер салу, батик, гобелен, өрнек, фреска, витраж, жүн, тері, матадан жасалған әртүрлі заттар және т.б.) ұсынылады. Бүгінгі күні Арттерапияда бейне-арт, инсталляция, перформанс, қарым-қатынастың көзбен шолатын желісі, жетекші рөл атқаратын компьютерлік өнер тәрізді формалар да енгізіледі. Арттерапия — әртүрлі формалар мен тәсілдерден тұратын жинақ ұғым. Сондықтан оның жалпыға танылған жіктемесі жоқ. Кратохвил (Kratochvil S.) Арттерапия сублимациялық, қызметтік және жобалық деп бөледі. Дельфино-Бейли (Delfino-Beighley С.) Арттерапия қолдануда 4 негізгі бағттарды бөледі. 1) Емдеуге бар өнер туындыларын талдау және науқаспен түсіндіру (пассивті) жолымен пайдалану. 2) Науқастардан өзіндік шығармашылықты талап ету, шығармашылық акт негізгі емдеу факторы ретінде қарастырылады (белсенді). 3) Бірінші және екінші принциптерді бір мезгілде пайдалану. 4) Психотерапевттің өзінің рөлін, оның шығармашылыққа үйрету үдерісінде науқаспен өзара қатынастарына аса назар аудару. Р. Б. Хайкиннің (1992) «Художественное творчество глазами врача» кітабындағы жіктемесі Арттерапия қолдану жағдайында емдеу әрекеті мен бейімделудің бірнеше сатысын қосады. 1) Бейімделудің әлеуметтік-тұлғалық деңгейі: бейімделу әсер ету негізінде танылмайтын, үйлесімді, интеграцияланған өнерде бастауын алатын эстетикалық және шығармашылық бастаманың небір күші жатыр. 2) бейімделудің жеке-байланыс деңгейі: жеңілдену, компенсация эстетикалық әсерден емес, әртүрлі кикілжіңді күйзеліс және олардың сублимацияларының әрекеттесуімен дәлелденген жүктеменің төмендеу салдары есебінен болады. 3) Бейімделудің байланыс-қарым-қатынас деңгейі: Арттерапия емдік қасиеті интеллектуладық операциялардың (проекция, талқылау және кикілжіңді мойындау), психотерапиялық контактілерді жеңілдету және эстетикалық компонентті талап етпейтін дәрігердің психикалық патологиялық күйзелістерге қол жетімділігі, себебі нәтижеге проблеманың сәл қарапайым жобалық елестету жағдайында жетуге болады. 4) Бейімделудің басымдық әлеуметтік-қарым-қатынас деңгейі: бейімдейтіндер ретінде шығармашылықтың қосымша мүмкіндіктері қолданылады – Арттерапия қамтудың бір түрі ретінде қарапайым түрде қарастырылады, принципиалды түрде басқа ұқсас әдістерден айырмашылығы жоқ ұйымдастыру және уақыт өткізудің нұсқасы. 5) Бейімделудің физиологиялық деңгейі: пластикалық бейнелеу өнерінің ағза мен психикаға дене, физиологиялық, үйлестіру-кинетикалық әсері. Жіктеу элементтерінің әрқайсысы өнерді науқастардың өздері жасағанда экспрессиялық шығармашылық нұсқада, сондай-ақ бейнелеу өнерінің дайын шығармаларының қабылдануы импрессиялық нұсқада қолданылуы жіберіледі. Әлемдік әдебиетте Арттерапия емдік қасиет механизмі туралы әртүрлі көзқарастары бар – креативтік, сублимативтік, жобалық елес, Креативтік елес — психикаға Арттерапия бейімделу әсерін өнердің мәнімен байланысты түсіну елесі. Бірінші кезекте адамның шығармашылық негізіне сенімі, өзінің терапиялық ықпалы бар шығарашылық латенттік күшінің мобилизациясы қойылады. Осындай елестердің теориялық негізі – оның мінез-құлқын белгілейтін бастапқыда рухани, альтруистік қажеттіліктері бар жеке тұлғаны небір психологиялық білім беру ретінде қарастыратын псиологияның гуманистік бағыты. Әр адамда мүмкіндіктер бары, босатуға, тұлғаның өзін-өзі жігерлендіруді жеңілдету үшін мобилизациялауға болатын, оның әлеуметтік және жеке интеграциялануына бағытталған жасырын потенциал бар деп шамаланған. Арттерапия міндеті барлық адамдарды суретші немесе мүсінші қылу емес, жеке тұлғаның шекті шығармашылық мүмкіндіктерін іске асыруға бағытталған белсенділікті қоздыру. Терапияда шығармашылық белсенділікке, шығару мүмкіндігі мен науқасты өз бетінше жасандылыққа итермелеуге жете көңіл бөлінеді. Арттерапия емдеу әрекетінің басқа механизмдері жауап қайтару (елеу) және сублимация болып табылады. Көркем сублимация адамның түйсікті серпіні көру, көркем-бейнелік елеспен ауыстырылған жағдайда пайда болады. Бұл тұжырымдаманың жақтаушылары шығармашылық сублимацияның бір формасы ретінде өнерде айқындауға, тануға және әртүрлі түйсіктік серпіндерді (жеңсіктік, өзбыр) және эмоциональдық жағдайларға (торығу, сағыныш, ашу, қанағатсыздық және т.б.) жауап қайтаруға мүмкіндік береді. Солай, белгіленген күйзелістердің әлеуметтік жағымсыз қызметте ішкі көріну қаупі төмендейді. Шығармашылық науқастың өзін жазбада немесе сөйеуден гөрі өзін неғұрлы ашық көрсетуге мүмкіндік беретін, ал дәрігерге санасыздыққа тікелей рұқсатты қамтамасыз ететін максимальды өзін-өзі айқындау құралы ретінде қарастырылады. Кляйн (Klein M.) бейнелеуді науқастың брутальдық агрессияны басуға мүмкіндік беретін орынын толтыру актісі ретінде қарастырады. Бұл саналы шығармашылық қызмет жолымен және оның сублимация үдерісінде ішкі кикілжіңдер мен танылмаған талаптардың символдық түрде айқындалуы арқылы жүзеге асады. Арттерапиялық шығармалар комплекстер мазмұының сана мен оларға еріп жүретін теріс эмоциялар күйзелісінің шығуына ықпал жасайды. Бұл әсіресе «бәрін айта» алмайтын науқастарға аса маңызды; шығармашылықты өз фантазияларын айтудан айқындау жеңіл. Қағазда салынған немесе сазбен жасалған фантазиялар жиі күйзелістер вербалдануын жылдамдатып жеңілдетеді. Жұмыс үдерісінде вербальды, үйреншікті қатынаста бар қорғаныс жойылады немесе төмендейді, сондықтан А. нәтижесінде науқас өз бұзылулары мен қоршаған орта сезімдерін дұрысырақ және шынайы бағалайды. Суреттеу түс көру сияқты санасыз кикілжіңді нәтижелердің ауызша айқындалуын қиындататын «эго-цензура» тосқауылын шешеді. Жобалық суреттеу толық мағынасында А. болып табылмайды, себебі мұнда эстетикалық нәтижеге жету мақсаты қойылмайды. Алдыңғы бағыттардан қарағанда бұл жағдайдағы науқастармен жұмыс басты назар жасап шығару үдерісіне аударылмайды. Жетекші психотерапевтің процедураның жобалық аспектісіне мақсатты бағытталған бағдары мен ақпаратта шоғырланушылығы болып табылады. Жобалық терапияның қызметінің мәні ішкі елестердің жобасы кристалданады және еске алу мен фантазияның тұрақты формасында күшейеді. Жобалық А. барысында сезім, қатынас, жағдайлардың көрсетілімі адамның осы барлық сезімдерді түсініп, өзінде жеңе білу үшін ынталандырылу керек. Жобалық бейнелеудің ерекшелігі дәрігердің науқасқа жобалық сипатты сюжетті ұсынатынында, содан кейін суреттерді талқылап, оларды түсіндіретінінде болып табылады. Кейбір авторлар А. аса терапиялық эффектіге жатқызатынына қарсы және оның пайдалылығына аса мұқияттылықпен бағалауға шақырады. Мадежска (Madejska N.) кез келген шығармашылық актіні терапиялық деп түсінуге қарсы пікір білдіреді, емдеу «интеграцияны» сырттан деп жорамалдайды, яғни науқасқа бғытталған ықпал, шығармашылық кезіндегі белсенділік, керісінше, науқастың өзінен болады. Бейнелеу шығармашылығына сөзсіз емдеу қабілеттерінің қатыстылығына Куби (Kubie S.) де қарсы, ол белгілі суретшіледің өмірін суреттеу мысалында шығармашылық және нерв жүйкесі потенциалдары қиын жолмен жүзеге асатынын атап көрсетеді, тіпті сәтті шығармашылық құбылыстар жиі сауықтыру болып табылатын неврөздық үдерісті күшейтеді және тереңдетеді. Федерн (Federn P.) психөз кезінде зиян келтіруі мүмкін деп жазған, сондықтан дәрігер комплекстерді анықтамай, оны тұншықтырып немесе санасыздықтың кез келген сыртқы әсерсіз болған білдірулерді бәсеңдетуге тырысу керек. А. көрсеткіштері айтарлықтай кең, оның қолданылуы қатысты «үстірт бос болмаушылықтан» жасырын жеке күйзелістердің тереңдетілген талдауына дейін «мөлшерленуі» мүмкін. Өнер мен шығармашылықтың көп жоспарлы әсері ең кең диагностикалық шекте әр жастағы науқастарға қолдануға мүмкіндік береді. А. көрсеткіштерін қарастыру кезінде, клиникалық суреттен, күйзеліс қарқындылығы мен науқастың эмоциональдық орта жағдайынан басқа оның преморбид және ауыру кезіндегі бейнелеу шығармашылығына деген қызығушылығы мен қатынасын, дайындығын, интеллект және т.б. факторларды есепке алу қажет. А. психомоторлық қөзу мен агрессиялық үдерістер кезінде седавтивтік (тыныштандыратын) ретінде қолдануға болады; ол аудару және бос болмаушылық қызметін орындауы мүмкін; әлеуметтік дезадаптация кезінде қарым-қатынасты жеңілдетіп, жасырын күйзелістерді анықтауға көмектеседі; жеделдету және дағдылану қызметтерін орындауға; сонымен қатар босаңсу әрекетін жасайды. Қарсы көрсеткіштерге келетін болсақ, науқасқа белгілі уақытт бойы жұмыс үстелінде отырғызбайтын немесе науқас басқа адамдарға бөгет болған жағдайлар туралы айтуға болады. Психотерапевтке ең ауыры әрекет ету объектісіне назарын аудартпайтын айқын психомоторлық немесе желікпелі қөзуы бар аурулар болып табылады. Сондай-ақ қарсы көрсеткіштер ес бұзылуы мен өзін-өзіне кеткен ауыр тұнжырау бұзылулар болады. Кейбір авторлар А. жаттығуларын алдын алу құралы ретінде қолдануды ұсынады. Клумбиес серіктес авторымен (Klumbies G. et al., 1971) түстің үдемелі бұзулары кезінде еркін сурет салуды ұсынады, Порембески-Грау (Porembeski-Grau В., 1975) ойындар титықтау мен жабырқаңқылықты азайтатын, өзіндік құндылықты сезінуді қайтаруға, өз қабілеттерінде күмәнданудан босауға мүмкіндік беретін тұжырымдама негізінде суреттеу мен бояумен ойындарды «жасампаз тренинг» психикалық алдын алу әдісі ретінде қолданды. А. сабақтарында бірінші кезеңде кең таралған «олақтық кешені» үйреншікті емес сабақтарағы қымсынумен байланысты қарсыласуды жеңу керек. Бұл алдағы емделуге белгіленген дағдылармен тығыз байланысты, себебі терапияның нәтижелілігі сырқаттың жеке қатысуы, белсенділігі, жұмысқа деген араласуына тәуелді. Жұмыстың ақпараттық кезеңіне сырқаттың бейнелеу өнері техникасының негіздерімен танысу, әртүрлі бағытта және стильдегі шығармашылық туралы әңгімелер, мұражайлар мен көрмелерге бару кіреді. Бұл кезеңде әлеуметтік-комуникативтік сипаттағы мәселелер шешіледі. Бірізділігі сақталған, қатаң белгіленген тақырып жиынтығын ұстану міндетті емес. Тақырыптар сырқаттың не топтың әртүрлі өмір салаларын қамтиды және бағдарлар ғана болып табылады. Тақырыптар әртүрлі ұсынылады. Топтағы бастаманы ұсыну оның жұмыс сатысына байланысты. Жұмыстың алғашқы сатыларында тақырыпты арттерапевтпен ұсыну орынды, әрі қарай белсенділікті топтың қатысушылары танытады. Тақырыптар біріншіден, сурет сала алмайтын немесе адамдарды жасай алмайтын науқастардың табиғи қарсыласуын, екіншіден, топтың бірінші кезектегі міндеттерін есепке алатын белгілі бірізділікте ұсынылу керек. Тақырыптың шын мәніндегі тұжырымдалуы аясы тар мақсат болып табылмайды. Тақырыпқа деген басты талап кейінгі талқылауды шақырудың потенциальды қабілеті болып табылады. Жұмыстағы нысаншылықты азайту бойынша білінетін науқас қарсыласуды жеңген кезде, арт-терапевт емдеу міндеттеріне тікелей кірісе алады. Бейнелеу өнері ауызша өзін-өзі айқындаудың әсерін күшейтеді. Сурет, жасау, тігу және т.б. – жеткізетіннің кең түрдегі ашылуы ғана емес, сонымен бірге болашақта қайтып келуге болатын құжат болып табылады. Сондықтан арт-терапевт науқасқа жұмыс кезінде пайда болған ойларды жазып алуға кеңес береді. А. артықшылығы науқастың мінез-құлқын неғұрлым терең бағалй алу, сырқаттың қандай өмір кезеңінде екендігі туралы пікір құрай алу мүмкіндігінде болады, – сурет пен жасанды бұйымдар арқылы сол сәттегі ғана емес, сонымен қатар науқастың өткені мен болашағына қатысты ойлар айқындала алады, сондай-ақ тұншықтырылған және жасырын күйзелістер, оған қоса бейнелеу нысанында айқындалғанның барлығы өмір және емделудің айқын күнделігі бола алады. Ландгартен (Landgarten H., 1981) науқастарға «көрегендікті күшейту және қөзғалысты нақтылау үшін» бұрынғы өз жұмыстарына қайтуды бұлтартпай ұсынған. Әр сырқаттың жеке символикасын анықтау да маңызды болып саналады, ол арқылы сырқат өмірінің әр кезеңіндегі талпыныстарын айқындауға болады. Әдетте А. сырқаттар арасында белгілі болғанмен, мұнда сыртқы әсерсіз белсенділік туралы айтудың керегі жоқ. Бейнелеу өнеріне деген мұндай қатынасты оның терапиялық үдеріске ықпал ету көқарасы жағынан қарастыру керек, себебі табыс көбінесе сырқаттардың бұл жаттығуларды қалай қабылдайтынына тәуелді, бұл олардың нәтижелілігін белгілейді. Сырқаттардың жаттығулардың оң терапиялық әсер туралы түсініктері көбінесе олардың өз жұмыстары туралы әсерден қалған жағымды эмоциялармен және сырқаттың емделуге жалпы белгілегеніне негізделген. Арттерапия тобында эстетикалық та, эстетикалықтан тыс емдеу әсерінің нәтижелері психотерапиялық тотық нәтижелермен тығыз байланысты, мәселен, шығармашылықтың неғұрлым коммуникативтік әсердің бір тақырыпқа катаристік және катализаторлық әсермен, өзін-өзі бағалаудың өзгеруімен және жабырқаңқылықты жеңу қабілетімен. Жұмыстарды талқылау тікелей суреттеу, қолмен жасау, бұйымдарды жасаудан кейін болады. Арттерапевт сезіну, суретке қарап автордың айтар ойы туралы ойлану ұсынысынан пікірталас басталады. Арттерапевт талқылауға кірісе алады, бірақ оны ең алдында, түсіндіретіндерге сұрақ түрінде жасаған қолайлы, себебі арттерапевт түсіндірулері басқа топ мүшелерімен оның «барлығын білуді» күтумен қабылданады және топтың бастамасын шырмап тежеуі мүмкін. Талқылау кезінде арттерапевт міндеті пікірталас стимуляциясы және сабақ барысында жұмыс аяғында ғана емес, сонымен қатар топ мүшелерінің мінез-құлықтары ерекшеліктерінен пайда болатын ақпаратты қолдану болып табылады. жүктеу/скачать 59.04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|