1
Қазақстан Республикасының білім
және ғылым Министрлігі
РМҚҚ Ахмет Байтурсынов атындағы Қостанай мемлекеттік
университеті
Машина жасау құжырасы
С. З. Нурышев
ҚҰРЫЛЫМДЫ
МАТЕРИАЛ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ.
ҚҰЮ
ӨНДІРІСІ
Оқу құралы
Қостанай, 2020
2
ЭОЖ 621. 74 (075)
КБЖ 34.61я73
Н 83
Құрастырған:
Нурышев Серік Закір-ұлы «Машина құрылысы»
құжырасының
профессоры, техникалық ғылымдарының кандидаты
Пікір беруші:
Гайфуллин Гаяз Закір-ұлы - А. Байтурсынов атындағы Қостанай
мемлекеттік университетінің «Машина, трактор және автомобильдер»
құжырасының профессоры, техникалық ғылымдары
докторы
Баймухамедов Малік Файзул-ұлы - «Акад. З. Алдамжар атындағы
Костанай әлеметтік техникалық университетінің ӘТУ ғылыми және
сыртқы
байланыс жөніндегі проректоры, профессор, техникалық
ғылымдары докторы
Исинтаев Тақабай Исентай-ұлы А.
Байтурсынов атындағы
Қостанай мемлекеттік университетінің «Машина жасау» құжырасының
доценті, техникалық ғылымдары кандидаты.
Нурышев С.З.
Н 83 Құрылымды материал технологиясы. Құю өңдірісі: Оқу
құралы. -Қостанай. А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2020- 99 бет.
JSBN 978-601-7597-93-1
Құралма металдарды құю өңдеудің жалпы сипатталарымен физико-
механикалық негізі қарастырылған. Кәзіргі замангы және перспективты
металдарды құюмен өңдеу технологиялар көрсетілғен.
Оқу құрал инженерлік мамандықтағы студенттерге арналған.
ЭОЖ 621. 74 (075)
КБЖ 34.61я73
Н 83
А. Байтурсынов атындағы Қостанай
мемлекеттік университетің
әдістемелік кеңесімен баспаға ұсынылды (мәжіліс хат №2 29.04. 2020 ж.)
©
А.
Байтурсынов
атындағы
Қостанай
мемлекеттік
университеті
·
© Нурышев С.З., 2020
3
Мазмұны
Кіріспе............................................................................
5
1
Құю өндірісінің жалпы сипаты................
6
1.1
Құю өңдірісінің мәні.................................................
6
1.2
Құйма дайындамалардың классификациясы............
7
1.3
Құю қалыбы және оның элементтері..........................
9
1.4
Құю қалыбының ңегізгі қасиеттері..........................
10
2
Құймалар өндірісінің физикалық негізі....................
12
2.1
Құю қорытпаларының жіктелуі..................................
12
2.2
Қорытпалардың құйма қасиеттері.............................
12
2.3
Құю қалыбының балқытпамен әрекеттесу процессі
18
3
Құмды қалыпта құймаларды өндіру..........................
22
3.1
Құмды қалыпта құюдың мәні.....................................
22
3.2
Үлгі жиынтығы………………………………………
23
3.3
Қалыпты және өзекті қоспалар...................................
25
3.4
Құю жол жүйелері........................................................
29
3.5
Құю қалыптарын дайындау..........................................
30
3.6
Өзекшелерді дайындау..................................................
40
3.7
Құю
қалыптарын
құрастыру
және
құю
құймалардысуыту, слғумен шығару және тазарту ....
42
3.8
Құймалардың ақаулары және оларды түзету............
45
4
Балқытудың арнайы әдістері арқылы құймалар
өндірісі...............................................................................
48
4.1
Қабық қалыптарда құймаларды өңдіру......................... 48
4.2
Балқытылған модельдер бойынша құю құймаларды
дайындау.........................................................................
50
4.3
Құймаларды темір қорапта дайындау..........................
53
4.4
Қысым бойынша құю мен құймаларды жасау.............. 56
4.5
Реттелген қысыммен құймаларды құю өңдірісі........... 59
4.6
Құймаларды ортадан тепкіш құю арқылы өндіру....... 61
4.7
Үздіксіз құю арқылы құймаларды өңдіру..................... 62
4.8
Электр қожбен құю арқылы құймаларды өндіру........ 63
4.9
Құймаларды дайындаудың
рационалды тәсілін
таңдау..............................................................................
64
5
Түрлі қорытпалардан жасалған құймаларды өндіру... 68
5.1
Құйма қорытпаларды дайындаудың металлургиялық
негіздері ..........................................................................
68
5.2
Сұр шойыннан құймаларды жасау...............................
70
5.3
Жоғары берікті шойыннан
жасалған құймалар
өндірісі...............................................................................
73
5.4
Вермикулярлық графитті шойыннан жасалған
4
құймалар өндірісі............................................................. 75
5.5
Қақталған шойыннан жасалатын құймалар өндірісі
76
5.6
Болаттан жасалған құймалар өндірісі.........................
78
5.7
Алюминий қорытпаларынан жасалған құймалар
өндірісі ............................................................................
81
5.8
Магнийлі қорытпалардан жасалған құймалар өндірісі 84
5.9
Мыс қорытпаларынан жасалған құймалар өндірісі....
86
5.10 Баяу балқитын қорытпалардан жасалған құймалар
өндірісі.............................................................................
88
5.11 Қызуға берік қорытпалардан жасалған құймалар
өндірісі............................................................................
88
6
Құйылған
бөлшектердің
құрылысының
технологиялығы................................................................
91
6.1
Құйылған
бөлшектерді
құрастыруйылған
бөлшектерді
құрастыру
кезінде
жалпы
технологиялық ...............................................................
91
6.2
Қорытпалардың
құймалық
қасиеттерін
ескере
отырып құйма бөлшектердің құрылысы.......................
93
6.3
Құмды қалыптарға
құйылып өндірілетін құйма
бөлшектерін құрастыру...................................................
95
6.4
Құюдың арнайы әдістерімен алынатын құйылған
бөлшектердің құылу ерекшеліктері..............................
98
Пайдаланған әдебиет тізімі...........................................