Xiii-тарау Бөкеев ордасындағы Исатай Тайманов бастаған халық көтерілісі (1836-1838)
Исатай мен Қарауыл-қожаның алғашқы қақтығысы
жүктеу/скачать 32.9 Kb.
|
| Исатай мен Қарауыл-қожаның алғашқы қақтығысы. 1836 жылы наурызда Жәңгір хан Қарауылқожаға Исатай, Махамбет және басқа да старшындарды ұстап алып, хан ордасына (қазіргі Урда қаласына) жеткізуді бұйырды. Исатай мұны дер кезінде біліп, жан-жағын тайғақ, қорғанмен қоршап алған бекіністі жерге отбасын, бүкіл малын жасырып үлгереді. Жеті күн бойы 200 қарулы жігітімен Қарауыл-Қожаның 500 жігітіне қарсы қоршауға төтеп берді. Сонда Исатай Қарауыл-қожаға дауды бір төбелес арқылы шешуді ұсынады. Ту ұстаған Исатай бастаған толық сауыт-сайман, шынжырлы шынжыр, дулыға киген бес ақсақал жаумен шайқасуға дайын, батыл аттанды. Бірақ Исатайдың ұсынысы қорқақ Қарауыл-қожаны шошытты. Билері «халықты дүр сілкіндіреміз деп қолына қару алған 200 ашулы кісімен соғысып, ұстай алмадық» деп мәлімдеген. Қарауыл-қожа Исатай мен оның жолдастарын тұтқындау ниетінен бас тартып, өз отрядын таратып ұялмай шегінді.
Исатайдың Қарауыл-қожамен шайқаста қол жеткізген бұл алғашқы табысы оның халық алдындағы ықпалын едәуір арттырды. Бұқара оның тұлғасында халық мүддесінің қайсар, қайсар қорғаушысы ретінде сезініп, оған деген сенімге толы болды. Көп ұзамай Исатай тағы да ханға Қарауыл-Қожаны қызметінен, сондай-ақ осыған ұқсас тағы бір зорлаушы – Бершеволар әулетін билеген Би Балқа Худайбергеновті қызметінен алуды талап етеді. Исатайдың жаулары тағы да жала жапты. Исатай мен Махамбет қарт шопанды өлтірді деп айыпталды, дегенмен, көрсетілген уақытта Махамбет халқы мен гвардиялық банды арасындағы қақтығыс кезінде сексен жастағы бұл қойшының тірі екені, содан кейін төрт күннен кейін ғана белгілі болған. найзағай соғуынан қайтыс болды. Хан Жәңгір Астрахань, Орынбор губернаторларына «Старшина Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісұлы ордада көтеріліс шығарып, кісі өлтіріп, қарақшылық жасады» деп хабарлауға асықты. Тергеу басталды. Ол ұзақ уақытқа созылды. Исатай хан мен оның төңірегіндегілердің пайдасына тергеу жүргізу туралы құпия бұйрық алған патша шенеуніктерінен әділдік күте алмайтынына көзі жетті. 1836 жылы маусымда Исатай он сегіз жолдаспен ханның ордасына барып, ханға жеке түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Исатайдың сапары туралы хабар ел арасына тез тарады. Исатайға басқа да наразы адамдар қосыла бастады. Мұны білген хан қатты шошып кетті. Ол казак гвардиясын күшейтіп, Астрахань губернаторынан артиллериямен казактарды көбірек жіберуді өтіне бастады. Хан көтерілісшілерді қарсы алу үшін елшілерін жіберді. Ол Исатайға ауылдарына қайтып келсе, оның барлық талаптары орындалатынына уәде беруді тапсырды. Исатай елшілерге сеніп, қайтады. Қайтар жолда бір ханның кеңесшісі оны қуып жетіп, ханның атынан 12 күннен кейін хан кеңесінің мүшелері Исатайдың ауылдарына барып, барлық арыз-шағымдарды реттейтінін хабарлайды. Хан сөзінде тұрмады; керісінше, ол дереу әскери губернатор Перовскийге «Тайманов пен Өтемісовті қамауға алуды» сұрап рапорт жолдады. Исатай Тайманов губернаторға және басқа да орыс шенеуніктеріне бірнеше рет арыз жазып, онда қазақ халқының әділ наразылығының себептерін атады. Исатай Орынбор облысының басшысына арнаған арнайы жолдауында хан, оның сұлтандары мен билерінің қарапайым Орда тұрғындарын басып-жаншып, мал-мүлкінен айырғанын, жақсы жылқыларын тартып алғанын жазады. Исатай «тексеру жүргізіп, қарапайым Орда тұрғындарының ортасына келіп, әрқайсысынан арнайы сұрауды, хан мен старшындардың көмегінсіз тергеу жүргізуді» сұраса, Жәңгір хан мен Қарауыл-қожа «олар қарапайым қырғыздардың өтініштерін қабылдамай, заңға қайшы, оларды жазықсыз басып-жаншу туралы жалпы шарт жасады» Бірақ Исатай өзін қамауға алу қаупі төніп тұрғанын жақсы біліп, тергеуге келуден аулақ болды. жүктеу/скачать 32.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|