Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети қуратова манзура ярқинбаевнанинг

Шу ўринда юртбошимизнинг «Бирон бир жамият маънавий имкониятларини, одамлар онгида маънавий ва ахлоқий қадриятларни ривожлантирмай ҳамда мустаҳкамламай туриб ўз истиқболини тасаввур эта олмайди»¹ - деган фикрларини эслаш жоиз. Ушбу фикрларни бугунги кун ҳикоячилигининг инсонга берадиган маънавий таъсир кучи билан ҳам изоҳлаш мумкин.

Хуршид Дўстмуҳаммад ҳикояларида маънавиятнинг турли жабҳалари турли хил характерлар ёрдамида янгича талқин ёки янги типдаги тимсоллар орқали шакллантирилган.

Ёзувчи ижодидаги, айниқса ҳикояларидаги характерларнинг ўзига хос талқинини ўрганиш, унда тасвирланган тимсолларнинг инсон маънавиятига берадиган таъсирини аниқлаштириш, уларни юзага келтиришда ёзувчи маҳорати масаласи ва ёзувчи қўллаган услубларни ўрганиш бугунги кун адабиётшунослик соҳасидаги долзарб муаммолардан бири дея ҳисоблаймиз.

Хуршид Дўстмуҳаммад ҳикоянавислик маҳоратини ўрганиш ва таҳлил қилиш битирув малакавий ишининг долзарб мавзудалигини асосидир.


Битирув малакавий ишининг мақсади ва вазифалари. Битирув малакавий ишдан кўзда тутилган асосий мақсад ҳозирги ўзбек ҳикоячилигида ўзига хос ўринга эга бўлган ёзувчи Хуршид Дўстмуҳаммад ҳикояларида бош қаҳрамон масаласи, адибнинг бадиий маҳоратини ўрганиш ва таҳлил қилиш. Ушбу масала ечими қуйидаги вазифаларни амалга ошириш туфайли юзага чиқади:

• 
  Хуршид Дўстмуҳаммаднинг ҳикояларида характер яратиш маҳоратига эътибор бериш;
  
• 
  Характер яратишда ёзувчи қўллаётган услуб ва ўзига хос тимсолларни ўрганиш;
  
• 
  Ҳикоялар бадииятини ёзувчининг баддий маҳорати нуқтаи назаридан тадқиқи этиш;
  
• 
  Хуршид Дўстмуҳаммаднинг сўз қўллашдаги ўзига хос жиҳатлари ва яратган образларидаги миллийлик унсурларини текшириш кабиларни тадқиқ этиш назарида тутилган.
  

Хуршид Дўстмуҳаммаднинг ҳикоялари бадиияти кенг миқёсда ўрганилди ва зарур ўзига хос назарий хулосаларга келинди. Эришилган натижалар шуларда кўринади.

«Ўзбек бадиий насри кейинги йилларда ижодий – услубий ранг-баранглиги, руҳий ва фалсафий таҳлил, характерлар ва мавзулар талқини борасида жиддий янгиланишлар, ўзгаришлар ҳисобига бойиди. Хуршид Дўстмуҳаммад бугунги прозамизни янги шаклий-услубий ва тасвирий изланишлар билан бойитаётган ёзувчиларимиздан»¹.

Ўзбек ҳикоянавислиги мустақиллик даврида ўзига хос шаклий изланишлар даври бўлди. Кейинги йилларга келиб ўзининг ранг-баранг мавзулар кўлами ва шаклий ўзгаришларининг янги кўринишлари билан ҳам ажралиб туради.

Ҳикоянавислик соҳаси ўзига хос кенг миқёсдаги шаклланиш даврини бошидан ўтказди. Унинг илк илдизлари мумтоз адабиёт намуналари таркибида шаклланди. Ва кейинчалик ўзининг специфик хусусиятларини ўзида мужассам этди.

«У жуда кўп даврларни, муаллифларни, ранго-ранг ғояларни, ҳодисаларни, хилма-хил қаҳрамонларни кўрди, аммо унинг ҳажми, шакли деярли ўзгармай келаяпти»² - деб ёзган эди мунаққид Умарали Норматов.

Ҳозирги кунда яратилаётган ҳикояларда янгича шакллар, мавзу ранг-баранглиги, қамров йўнилишининг кенглиги, шакл ва мазмундаги изланишлар яққол кўзга ташланмоқда. Ҳикоялардаги бундай ўзгаришлар, янгиланишлар, миллийлик, аввало янги ҳаётий воқеа-ҳодисалар, янги характер ва образлар яратишдан бошланмоқда.

«Ҳикоячилик жанрининг бадиий такомилига хос белгилардан бири шундан иборатки, ёзувчиларимиз юзага келган ижодий эркинлик туфайли ноанъанавийлик кўринишдаги, янги типдпги қаҳрамонларни, ўзига хос миллий характерлрни адабиёт майдонига олиб кирди»³. Бундан миллий характер муаммоси аввал бўлмаган деган хулоса чиқармаслик керак. Чунки ўзига хос миллий характерлар 60-70 йиллар ўзбек ҳикоячилигида ҳам муайян даражада шаклланган эди. Лекин аксариятида шўро мафкураси ғояларига бўйсуниш, ушбу ғоялар тарғиботи қисман бўлса-да кўзга ташланарди.

Ҳозирги ўзбек ҳикоячилиги ифода, шакл ва мазмуни жиҳатидан анча бойиди. Характер, хусусан миллий характер яратиш борасида ўзига хос тажриба шаклланди. Бадиий характер яратиш борасида ҳукмрон мафкура тажовузидан холи бўлиш, шаклий-услубий изланишлар инсон руҳияти тадқиқотини янги бадиий мезонларга кўтаргани сезилади. Бундай йўналиш Хуршид Дўстмуҳаммад ижодида ҳам кўринади. Унинг жиддий изланишлари натижасида янгича тасвир, теран фалсафий-бадиий талқин, қаҳрамон руҳиятини ифода этишга интилиш каби хусусиятлар асосий тенденцияга айланган.

Ёзувчининг кўпчилик ҳикояларида ўзбек ҳикоячилигининг ғарб адабиёти намуналари билан уйғунлашган ҳолатдаги шаклини кузатиш мумкин. Ёзувчи бундай ҳикояларни ҳозирги модернистик услуб деб аталган йўналишда ёзган.Яъни аксар ҳикояларда рамзийлик образлиликка уйғун ҳолатда акс эттирилган. Рамзий образларнинг талқини, мажозийлик ҳикояларининг асосини ташкил этади.

Хусусан, ёзувчининг «Жажман» ҳикояси бунинг яққол далили.

Ушбу ҳикояда ХХ аср жаҳон адабиётининг миф ва ривоятлар, армзий образларга мурожаат қилганлари кўзга ташланади. Илғор анъаналарни ижодий давом эттириш йўлидан боган ёзувчи ҳам «Жажман» ҳикоясида қаҳрамонни рамзий образлар, ғайриоддий вазиятлар қуршовида яратди. У драмматик лаҳзаларга бой, кутилмаган вазиятларни кўрсатиш орқали миллий характер яратишга доир ўзига хос йўллар излайди. Ҳикояда Жажман Зардушт бобо ҳақидаги фалсафий фикр ва мулоҳизалар, дунё ҳақидаги ҳикоялар турли бадиий тасвир воситалари орқали, балки табиий ва жонли ҳолатда тасвирлаб берилган. Ёзувчи ҳикояда бир қанча характерларнинг намуналарини яратган. У ҳаракатлар, имо-ишоралар, турли ҳаётий тўқнашувлар орқали дунёдаги даврдаги бир қанча шахсларнинг фиёфасини, маънолар оламнини чиза олган, муайян тасаввур уйғота олган.

Хуршид Дўстмуҳаммад Жажманнни ўзига хос маънолар жамланмаси сифатида тасвирлайди. Яъни уни кичкина, кўзга кўринмас, еб тўймас маҳлуқ сифатида намоён қилади. Ундаги ушбу умумлашмалик, барча ҳатти-ҳаракат инсонлардаги салбий характерлар жамланмаси, нафснинг рамзи дейиш мумкин. Зардушт бобо эса инсониятни эзгуликка чақирувчи, огоҳ этувчи образ бўлиши керак, лекин асарда ушбу тимсолнинг ҳатти-ҳаракатларида сустлик, ночорлик ва ҳаракатсизлик сезилади. Асарда жажманнинг портрети шундай берилади:

«Бобо шундагина бу ғаройиб жондорнинг башарасини аниқ-тиниқ кўрди-маҳлуқнинг кўзи, қулоғи, тумшуғи дам сичқоннникига, дам тулкиникига ўхшаб тинимсиз товланар эди...»Олмахон-ку!» деб юборди ичида бобо ва шу заҳоти бошини чайқаб, «тулки минан сичқондан тарқаган кўринади», деган ҳаёлга борди, бир пас жим қолгач эса, «қорни кенгуриники..-деди пичирлаб, лекин махлуқ қаддини ростлаб икки оёқлаб бораётганини кўриб, «Ё, одамдан тарқаганмикин?!»деб ўйлади ва беихтиёр шак келтириб қўйгандек шошиб ёқасига туплади...»¹.

Бунда тасвирланган махлуқ жуда кичик бўлишига қарамай, жуда эпчил ва чаққон, шу билан бирга очкўз ҳам эди. У пайдо бўлган кунидан бошлаб тим аҳлининг ҳаловати йўқолди. Чунки у қўлига илинган насани оғзига солар, шунингдек, кенгуруникига ўхшаш халтасини ҳам тўлатиб борар эди.

Асарда Зардушт бобо образи ва Жажман икки қарама-қарши характер. Улар ёзувчининг ушбу ҳикоя учун мўлжалланган асосий ғоясини ташиш вазифасини олган.

Зардушт бобо-ижобий образ, лекин бу образда фаоллик етишмайди. У атрофда Жажман билан боғлиқ юз бераётган барча воқеликни кўриб, идрок этиб турса-да, тим аҳлига лом-лим демайди. Аслида у бу махлуқнинг нима эканлигини илк кўрган заҳотиёқ билган, бундан барчани огоҳ қилиш унинг вазифаси эканлигини ҳис қилган эди. Лекин у асар охиригача ҳам барибир тим аҳлига буни ошкор қилмайди.

Ёзувчининг позицияси, балки асарда шундай одамларни кўзи ўз хулосаларига кўра очилишини исташдадир. Лекин улар Жажманни биринчи пайдо бўланида нафрат билан, кейинчалик эса катта қизиқиш билан кузатади. Ҳатто уни эрмак қилишни одат қилишади:

«...Махлуқ кўринди дегунча «Ма, Жажман, ма!» деб унга майиз, писта, ёнғоқ ташлайдиганлар чиқди. Жажман ҳеч кимдан тап тортмас, ҳаш-паш дегунча: «хайр-садақа»ни еб-халтасига солиб битирар, туршакни гоҳ данаги билан ютиб юборар, гоҳ қарсиллатиб чақиб мағизини чаппиллатиб чайнар эди. Унинг зиғирдек қўли, бармоқлари, зиғирдек тумшуғи-ю сичқонникидай оғзига, моғор тусидаги митти кўзларига қараб...бозорчилар кулгани-кулган эди, бора-бора унинг еб-тўймаслигидан, очофатлигидан юмалаб-юмалаб кулиб вақтичоғлик қиладиган бўлдилар. «Уни мен тўйдираман! Йўқ, қорни ёрилиб кетгунча мен боқаман уни!» деб баҳс бойлайдиганлар чиқди, лекин ҳар сафар «Тўйдираман!»деб катта кетганлар чув тушаверди, Жажманнинг еб тўймаслиги сирлигича қолаверди...»¹.

Ушбу «сир»ни юқорида ҳам таъкидлаганимиздек Зардушт бобо фахмлар эди. Чунки у болалик чоғларидаёқ бу махлуқнинг моҳиятини англаб олган эди. У момоси Оташ момонинг қучоғида чўпчак эшитиб катта бўлган чоғларини эслади ва бир куни ухлаб қолиб кўрган тушида осмондан ёпирилган қузғунларни кўргани, кейин эса момоси сўзлаган ривоятдаги катта ҳовучли девсифат махлуқнинг момосини кафтларига солиб олиб кетиб қолганини эслайди. Шунда момосининг лом-лим демагани ва қайтиб уйғонганлигини эслайди. Бу ҳовучлар Ахраманнинг ҳовучи эканлигини Зардушт бобо биларди. Бу махлуқ Жажман эса ана шу Ахраманнинг Аҳурамаздага қарши жўнатган мавжудоти эканини ҳам биларди. Чунки ушбу махлуқ икки томон курашида Ахраман қўллаган қурол каби пайдо бўлади ва Аҳурамазданинг қуроли бўлган оловда ҳам ёнмайди. Ҳатто уни мазахлаб, елкаларига чиқиб-тушиб ётади.

Булардан келиб чиқадиган хулоса шуки, ушбу махлуқ-нафснинг рамзи. У асар ғоясига кўра ёвузликдан пайдо бўлган ва эзгулик илоҳининг қудрати унинг олдида ожизлик қилади.

Бу ҳақида адабиётшунослар ҳам ўз муносабатларини билдириб келмоқдалар.

«Ёзувчи ҳикоясида Жажманни ўзи кичкина, кўзга кўринмас, еб тўймайдиган махлуқ сифатида тасвирлайди. Унинг барча хатти-ҳаракатлари инсондаги ёмон феъл–атворлар, нафси бузуқлик иллатининг рамзий кўринишларига ўхшайди. Зардушт бобо эса инсониятни доимо эзгуликка, яхшиликка чақириб, огоҳ қилиб турувчи образга айланади»¹. Олимнинг таъкидлашича зардуштийлик таълимотидаги Ахурамазда-эзгулик рамзи бўлиб, Зардушт бободан асарнинг бир ўрнида таралган нур ўша таълимотнинг тимсоли сифатида гавдалантирилганига ишорадир.

«Рамзий Жажман орқали одамлардаги манфаатпарастлик, очофатлик, тубанлик, разиллик тасвирланса, Зардушт бобо сиймосида олижаноблик ақл ва тафаккур билан иш юритиш яратганга шукрона қилиш ифода этилади. Ҳикоя эзгулик ва ёвузлик ўртасидаги абадий кураш – икки қарама-қарши дунёқарашга эга бўлган образ орқали чуқур умумлаштирилиб берилади»².

Шунингдек, олим ҳикоядаги барча рамзларга ўзига мос баҳоларни беради ва рамзийлик айнан қайси маъноларни бераётганлигини конкретлаштирган ҳолда баён қилади:

«Ҳикоя сюжети реал ижтимоий ҳаёт воқеалари асосига қурилган. «Жажман» соф рамзий-фалсафий ҳикоя. «Бу ерда Бозор - дунёвий ҳаёт, Жажман – нафс, Зардушт бобо-иймон, эътиқод, оломон-маърифатсизлик рамзи»,-деб таъкидлайди ёзувчининг ўзи. Ҳикояда шарқ фалсафий дунёқарашининг ўзига хос талқини, миллий характерлар, миллий колорит ўз бадиий умумлашмасини топган»¹.

Бунда ёзувчининг ўзи ҳикоянинг рамзий-фалсафий мазмун касб этаётгани таъкидланганлиги маълум бўлади. Шунда аслида ушбу тимсоллар бугунги кун инсонларини ҳам ёвузликларда огоҳ этиш учун яратилганлиги аёнлашади.

Зардушт бобо юқорида ҳам таъкидлаганидек иймон рамзи бўлса-да, асарда унинг курашувчанлиги умуман сезилмайди. У нима эканлигини билиб турган воқелиги учун оддий томошабин бўлиб қолаверади. Масалан, ҳикояда Жажман тим аҳлини безор қилиб, ҳатто уларни мазахлашгача етганида уни ўлимга махкум қилишади. Шунда чопонли жийдафурушдан фотиҳа олиш ҳақидаги фикр чиқади:

• 
  Ҳой, яхшилар лоақал бобомиздан оқ фотиҳа олишни унутманглар. Шовқин ўша заҳоти тинди, оёққа қалққан издиҳом Зардушт бобо томон ўгирилди. Сўзамол ёнғоқфуруш тўда олдига ўтиб бободан ижозат сўраб саволамуз термилди. Бобо кўзларни қисиб унга тикилди, сўнг ҳудудсиз осмонга кўз югуртирмоқчидек бошини вазмин кўтариб одамларнинг боши узра тўғрига-тим одоғи томон нигоҳ солди. Чурқ этган сас эшитилмас, жамоат нафас олмай бобонинг оғзини пойлаётган эди. Бобо рўпарасида илҳақ турган фуқаро дардида Аҳурамазданинг ўзидан мадад сўрамоққа лаб жуфтлади, лафз айтишга улгурмай тим адоғидаги девор ортидан... зорланганнамо гурсиллаган шовқин чалинди қулоғига»².
  
• 
  «Яхшилар»га мурожаатларида ҳам кўп ўзига хос маъно бордек, чунки эзгулик кўп жойда ёвузлик чекинади. Одамлар эса ёвузликка ёвузлик билан жавоб қайтаради. Балки шунинг учун ҳам яна бир Жажман тимда пайдо бўлади.
  

Зардушт бобонинг бундай жим туриши ва Жажманни индамай томоша қилиши асарнинг яна бир қанча ўринларида учрайди. «Еганингча еяверчи», деди бобо шивирлаб. Жажманни чўчитиб юбормаслик учун, сўнг махлуқ жон ҳолатда қопчиғини тўлдиришга тушганини кўриб беихтиёр кулимсиради, «Нафсинг бузилгани кунинг битганиданмикан? –деб сўради »¹.

Зардушт бобонинг индамай туриши бошқа тимдагиларнинг ҳам эътиборини тортади. Уларнинг Жажман ҳақидаги саволларига мийиғида кулиб турган бободан жаҳллари чиқади.

• 
  Барибир тутамиз!...Сиз кўмаклашмасангиз ҳам бу аблаҳнинг уруғини қуритамиз!..
  

• 
  Ҳаммасини кўриб турибсиз, айтсангиз бўлмайдими, бобо?! Қандоқ қилсак тутамиз, у баччағирни!.. Йўқотайлик, қутилайлик, хотиржам яшайлик, ахир!..².
  

Хуллас ҳикоялардаги Зардушт бобо иймон-эътиқод рамзи ва ўзида эзгу ниятларни шакллантирган. Ўз динининг пешвоси сифатида талқин этилади. Лекин бўлаётган барча воқеаларнинг оддий томошабини бўлиб қолишда эса юқоридаги маъно бор.

Ҳикоядаги Жажман образида эса инсонларнинг нафси ва очкўзлиги рамзини кўриш мумкин. Жажман образи тасвирланишида негадир унинг одамларни мазахлаш, ҳаракатланаётганидаги уларга нисбатан ҳотиржам муносабат сезилади. Шунингдек, унинг ўзи очкўз бўла туриб негадир «ўлар ҳолатда ориқ, қўл-оёғи гугурт чўпидек қилтириқ, фақат у чунонам шиддат билан ҳаракат қилар, ҳаш-паш дегунча майиз уюмининг биқининин ўпириб ташлаган эди»¹.

Ҳикоя давомида Жажман бирор марта сўзламайди, лекин асар охирида унинг уриб, йиқитиб, қўлга туширилганидан сўнг тим аҳли томонидан ўлдирилиши жараёнида унинг оғзидан бир оғиз сўз чиқди

• 
  Ло....кила!...Локил....ла!...²
  

Бизнингча, эса бу сўзларнинг маъноси қандай салом берсанг шундай алик олинади, яъни ўзлари қилган ёмон амаллар учун жавоб олаётганларига ишора. Шунингдек, яна ушбу сўзлар яна бир Жажман келаётганини, унинг номидан саломига алик олишларини

Ёзувчи Хуршид Дўстмуҳаммаднинг тарихий фактлар асосида ёзилга “оқ либос” ҳикояси ҳам ўзига хос услубга ега. Ҳикоянинг оқ либос деб номланишида ҳам рамзийлик бор. Чунки, китобхон оқ либос деган сарловҳасини ўқиши билан ҳикоянинг нима ҳақдалиги, унинг сюжети, нега бундай ном қўйилганига қизиқиши ортиб, ўқишга киришади. Бу ҳикояда оқ либос тинчлик рамзи сифатида гавдаланади. Зеро, оқ ранг поклик, софлик, тинчлик, беғуборлик, мусаффолик рамзидир. Бу ранг инсонга нисбатан берилганда ҳам ғализлик туғдирмайди. Ҳикояда Тошкентдаги тўрт дахани бирлаштириб, катта кент шаҳрига асос солган ҳоким Юнусхўжа ҳақида келтирилади.Юнусхўжа юртининг тинчлиги, халқининг маъсудлигига қарамай Ражаббектўрадек мунофиқ кимсаларнинг айёрлиги, тилёғламалигига учраб, унинг маккорона режасига учиб, хон тахтини олишни истаб қолади. Ражаббектўра хон Кентимизнинг обрўси кундан кунга ошаётганига душман кўзи билан қараб юртимиз остонасига бостириб келиши мумкин деган гап билан ҳокимни хонга қарши уруш қилишга кўндиради. Юқоридаги нияти билан ҳокимнинг ўғли Султонхўжани ҳам ўз мақомига солиб улгуради. Бу ёқда ҳокимнинг онаси зукко, ақлли, тадбирли ва ватанпарвар Омила онахоннинг бетоб бўлиб ётишида ҳам юртга садоқат меҳр-муҳаббат, ҳокимга нисбатан оналик меҳри уфуриб туради. Она шундай хаста ҳолида ҳам юртига, халқига соя солаётган қора булутларни сезади. У азобланаётган аҳволда ҳам ўғлини, юртининг тинчлиги, улуснинг осойишталигини ўйлаб тўлғанади, ўғлига маслаҳат беради.

• 
  Мени ризо қилай десанг юртга тинчлик бер… Кентнинг бошини қовуштирдинг… бунинг савоби йетти пуштингга йетади. У ёқда отангиз … биз тинч ётамиз, хон ўғлим. 31-бет.
  

• 
  Оқил ўғиллар онани- … улусни безовта қилмайдилар, болам. 31-бет.
  

Юнусхўжанинг бу қарорига даха бекларидан Рустамхонтўра ҳамдайетиб келган Бобохонтўрага маъқул келмайди.Бобохонтўра наздида ҳокимнинг қилиғи Юнусхўжадек оқил кишининг хон ўрдасига кўз тикиши уни ортиқ даражада ажаблантираётган, бу иш унга шер панжасига панжа уришга чоғланаётган мушукнинг қилиғини еслатаётган еди. Ҳокимни йўлдан қайтариш учун, оқибати нима бўлиши ҳақида саволлар келтирди. Йиғилиш сўнгида Пири Тархон ҳокимни ниятидан воз кечишига уринди. Ёзувчи бу образда тўғрисўз, адолатпеша, ҳақиқат учун бошини тикишга тайёр кимса сифатида гавдалантиради.

Унинг юқоридаги гапида ҳам қатият, ўзига ишонч довюраклик сезилиб туради. Бу Пири Тархон образи марказий образда туради. Ҳикоя сарловҳасидаги рамзийлик Пири Тархонга берилган.

• 
  Мен дунёга келганда йер юзида сену аждодларинг тугул, Кенту хонликларингдан ҳам асар йўқ еди. Еҳ-ҳе-е мана бундай зарбоф тўн кийганларнинг озмунчасини кўрдимми, тўрам … Мен еса оппоқ либосим – шу яктак, шу иштонда …36-бет.
  

Ҳам чуқур маънога ега. Тархон юртни бесамар, натижаси номаълум ишга халқни безовта қилиш, тинчликка хавф солиш керакмаслигини уқтирмоқчи бўлади.

Унинг: - Юрт тинч- оналар тинч, юрт пароканда бўлса, оналар гўрида тик туради, тўрам … Муҳораба бошланса, ота – оналар руҳи безовта бўлади … 37-бет.

Юқоридаги сўзларида пир Юнусхўжага урушнинг натижаси ҳақида мулаҳазакорлик билан тушунтиришга ҳаракат қилади. Ўртанча ўғли Ҳамидхўжанинг Қураматепа вилоятини ишғол қилиши ҳам боши қотган Юнусхўжани қароридан кўнгли тўлмаганини англатади. Ҳокимнинг:

“…Инсон ҳаёти бунчалик кемтик бўлмаса,…Ҳушингда қувонсанг – тушингда қайғу, тушингда севинсанг – ҳушингда алам… Қай бири туш-у, қай бири ҳуш? Гоҳо фарқига йетолмайсан киши…” 38-бет.

Юнусхўжанинг мулоҳазаларида ҳам чалкашлик бўлиб, унинг чуқур ўйламай қилган қарори нотинчликка олиб келди. Ўғли Ҳамидхўжа Қураматепани ишғол қилган бўлсада биринчи зафар нашидаси узоққа чўзиломай балки халқ бошига бало ёғдирди. Тонгда бутун кентликлар дахшатли тошқин ва қуюн остида қолди. Бу қуюн уларни оқизиб кетмади, йўқ, балки уларни тиғи паррондан ўтказди.