Үздіксіз кәсіби білім беру жүйесіндегі орта кәсіптік-техникалық білім беретін

Үздіксіз кәсіби білім беру жүйесіндегі орта

кәсіптік-техникалық білім беретін

оқу орындарының ролі мен орны

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі халық шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы салаларына қатысты жаңа өзгерістер кезеңінде, яғни адамзаттың болашақтағы ең жоғарғы деңгейдегі сауаттылығы мен білімділігін айқындайтын өтпелі кезеңде тұр. Қоғамымызда болып жатқан өзгерістер мен сол өзгерістерге байланысты туындайтын уақыт талаптары еліміздің техникалық тұрғыда білімді кәсіби мамандарын даярлайтын орта кәсіптік оқу орындарына да мол өзгерістер әкеліп, жоғары деңгейдегі талаптар қоюда.

Елбасы Н.Ә. Назарбаев 2010 жылдың 29 қаңтарында халыққа жолдаған "Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері" тақырыбындағы Жолдауында: "2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс" деп атап көрсетті [1]. Бұл – үздіксіз білім беру жүйесіндегі бастауыш және орта кәсіптік білім берудің маңыздылығын айқындайтын бірден бір негізгі бағыт болып табылады. Мұнымен қоса, соңғы жылдары Қазақстандағы үздіксіз білім беру кешенін дамыту, оның әр сатысының талапқа сай өркендеуіне мемлекет тарапынан көмек беру кезек күттірмейтін міндет болып отыр.

Республиканың 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында Қазақстанның білім беру жүйесі мынадай төрт деңгейден тұратыны белгіленген: мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; орта білім беру; орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру; жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру деңгейлері [2]. Білім берудің осы деңгейлері үздіксіз білім беру кешенімен сабақтасқан жағдайда техникалық және кәсіптік білім берудің барлық талаптары толық қамтамасыз етілуі сөзсіз. Өйткені, орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру деңгейі қызмет көрсету және басқару сипатындағы орта буынның білікті кадрларын даярлауға арналған кәсіптік білім беру бағдарламаларын қамтитын және сол арқылы үздіксіз білім берудегі негізгі буынды иемденетін деңгей болып есептеледі.

Республикадағы орта кәсіптік-техникалық колледждер 1991 жылдан бастап "Колледж-университет" кешені, яғни колледжден кейін сәйкес мамандық бойынша университеттің үшінші курсына қабылдау жүйесі бойынша жұмыс жасай бастады. Түсінікті болу үшін төменде берілген үздіксіз білім беру жүйесіндегі орта кәсіптік техникалық білім ордаларының орнын айқындайтын және білім берудегі өзіндік ерекшеліктерін сипаттайтын суретті талдайық (1-сурет).

1-сурет. Орта кәсіптік-техникалық білім беру құрылымы

Бұл кешенге қойылған басты тапсырма – маман даярлауды жетілдіру, талапкер іріктеу іс-шарасын жақсарту, жаңа оқу жоспарларын жасау, бағдарламаларды түзету болды. Студенттердің шығармашылық белсенділігі, оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы айрықша жетістіктер, колледждің үздік дипломы университетке оқуға тапсырудағы жеңілдік болып есептеледі. Бұл кешенді құру студенттердің түсу емтихандарын тапсыру кезіндегі жоғары конкурсын куәландыратын және үлкен қызығушылығын арттыратын бірден-бір мүмкіндігі болып есептеледі. Үздіксіз білім алу жүйесіндегі колледж бітірушілер ЖОО-ғы қалыптасқан жағдайға тез бейімделеді, өз мамандығын жоғары бағалайды, практикалық түрде колледжден кейін ЖОО-ға түскен сту-денттің академиялық қарызы болмайтынын тәжірибелік зерттеулер көрсеткен [3, 41-43 бет]. Мұның себебі орта кәсіптік оқу орындарында біліктілікпен қоса қосымша мамандандыру беріледі. Қосымша мамандандыру оқу бөлімі белгіленген арнайы пәндер бойынша жүргізіледі. Оқу процесі жан-жақты, тереңдетілген, практикамен байланысқан түрде жүргізілетіндіктен студент оқу жоспарында белгіленген сағат көлемінен артық уақытта қосымша мамандандыруға байланысты өзіндік жұмыстарды атқарады, техникалық шығармашылықпен айналысады. Нәтижесінде болашақ мамандығының алғашқы сатысына көтеріледі.

1-суретте бәсекеге қабілетті орта буын маманының бүкіл оқу процесі кезеңіндегі өтетін этаптары мен орындауға тиіс міндеттері көрсетілген. Сурет арқылы орта кәсіптік оқу орындарының қазіргі үздіксіз білім беру кешеніндегі өзіндік ерекшеліктерін саралауға болады.

Елбасының осы жылғы Жолдауында: «Кәсіптік және техникалық білім беру кәсіби стандарттарға негізделіп, қатаң түрде экономиканың қажеттіліктерімен өзара байланыстырылуы тиіс» деп көрсетілген. Ал осы жоспарланған шаралар кешенін іске асыруда еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыратын техникалық және қызмет көрсету еңбегінің мамандарын даярлау көзделуде.

Қорыта айтқанда, Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру үшін үздіксіз білім беру жүйесінің кез-келген сатысындағы білім беру проблемаларын барынша жетілдіріп, инновациялық технологиялар мен әлемдік жаһандану мәселелерін бәсекеге қабілетті маман даярлауға бағыттауы тиіс.

1. 
   Назарбаев Н.Ә. «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері». // Жолдау Егемен Қазақстан 29.01. 2010 ж.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. // Егемен Қазақстан. – 2003 ж. 26 желтоқсан.
   
3. 
   Абуова Н.Ә. Қазақстандағы индустриалды-педагогикалық колледждердің дамуы (1991- 2005 жж.) // Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2005. – 151 б.