Зоология” пәні бойынша ОЌу-єдістемелік бағдарлама (sillabus) Алматы 2005
жүктеу/скачать 322.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ќазаќ мемлекеттік ќыздар педагогика институты
- ОЌУ-ЄДІСТЕМЕЛІК БАҒДАРЛАМА
- Пєн туралы мєліметтер
- Лекция, (практика), лаборатория, С¤ЖЖ, С¤Ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІЌазаќ мемлекеттік ќыздар педагогика институты“Зоология” пәні бойынша ОЌУ-ЄДІСТЕМЕЛІК БАҒДАРЛАМА(SILLABUS) Алматы 2005 Ќазаќ мемлекеттік ќыздар педагогика институтыБиология кафедрасы“БЕКІТЕМІН”Оќу ісі жµніндегі проректор __________ Ж.А. Ќараев “______” __________ 2005 ж.
(SILLABUS) Пєнніњ аты: ЗоологияМамандыѓы (шифры): “050113 – Биология” Кредит саны: 2 Алматы 2005 Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне ѓылым министрлігі дайындаѓан жалпыѓа міндетті білім беру стандарты жєне типтік оќыту баѓдарламасы негізінде ќ±растырылѓан Оќу-єдістемені ќ±растырушы Сєтімбеков Р.
“______” __________ 2005 ж. Оќытушы жµніндегі мєліметтер: Доцент Сєтімбеков Р. 50-ден астам оќу-єдістемелік (оќулыќ, оќу ќ±ралы т.б.) ењбектердіњ, 250-ге жуыќ ѓылыми, єдістемелік маќалалардыњ авторы. 7-8-9 сыныптарѓа арналѓан Жања буын “Биология” оќулыќтарыныњ 10-11-сыныптарѓа арналѓан “Тіршіліктану” жєне 11-сыныпќа арналѓан “Биология” байќау оќулыѓыныњ, 6-11 сыныптарѓа арналѓан типтік оќу баѓдарламасыныњ авторларыныњ бірі жєне т.б. Зоология, адам морфологиясы ѓылымдарыныњ саласы. Ы.Алтынсарин белгісініњ иегері, ЌР білім беру ісініњ ‰здігі. Кафедрада болу уаќыты: к‰нделікті ж±мыс мерзімі
Пєн туралы мєліметтер:Пєн аты: Зоология Кредит саны: 2 (90 саѓат) ¤ткізілетін орны: сабаќ кестесінде кµрсетіледі (306 ауд.)
Оќу жоспарыныњ кµшірмесіК‰ндізгі бµлімдер
Сырттай бµлімдер
Пєнніњ переквизиттері: Зоология (мектеп баѓдарламасы) Пєнніњ постреквизиттері: Зоогеография, жануарлар экологиясы, адам жєне жануарлар морфологиясы мен физиологиясы. Оќыту элементтері: лекция, лабораториялыќ сабаќтар, С¤Ж, С¤ЖЖ. Баќылау т‰рлері: аѓымдыќ баќылау (ауызша, жазбаша, тест, дµњгелек стол, тренинг, курстыќ ж±мыстар) Баќылау т‰рлері: 1. апталыќ 2. аралыќ баќылау 3. емтихан 4. ќорытынды аттестация
Омыртќалы жануарлардыњ жеке ж‰йелік топтарына тоќталѓан кезде Ќазаќстанда кењінен таралѓан жєне сирек кездесетін т‰рлер, оларды ќорѓау шараларына басты назар аударылады. Жануарлар туралы халыќтыќ ±ѓымдар, т±жырымдар талдап т‰сіндіріледі. Ќазаќстандаѓы ќорыќтардыњ, ±лттыќ саябаќтардыњ, ќорыќшалардыњ, зоологиялыќ баќтардыњ рµлі атап кµрсетіледі. Б±л курсты оќыту барысында жеке т‰рлердіњ мысалында єрбір т‰рдіњ жеке дамуына (онтогенезіне) жєне ірі ж‰йелік топтардыњ (кластардыњ) тарихи дамуына (филогенезіне) тоќталып, биологиялыќ зањдылыќтар, т±жырымдар, кµзќарастар атап µтіледі. Омыртќалы жануарлардыњ жеке ж‰йелік топтарыныњ экологиялыќ ерекшеліктері, практикалыќ мањызы наќты мысалдармен т‰сіндіріледі. Зоология ѓылымыныњ дамуына зор ‰лес ќосќан д‰ниеж‰зініњ кµрнекті ѓалымдары (К.Линней, Ж.Б.Ламарк, К.Бэр, Ж.Кювье, А.О.Ковалевский, Н.А.Северцов т.б.) мен ќазаќстандыќ ѓалымдардыњ (Д.Н.Кашкаров, В.П.Селевин, И.А.Долгушин, М.Д.Зверев, А.А.Слудский, А.А.Афанасьев, А.Ф.Ковшарь, А.Бекенов жєне т.б.) ењбектері де атап µтіледі. Омыртќалы жануарлардыњ биогеоценоздар мен экологиялыќ ж‰йелердегі атќаратын рµліне, ќоректік тізбектердегі алатын орнына тоќталып µтіледі. ‡й жануарларыныњ шыѓу орталыќтары, ќолѓа ‰йретілген уаќыты, тµрт т‰лік туралы жєне оныњ мањызына да айрыќша назар аударылады. Ќазаќ халќыныњ ќ±сбегілік µнері, дєст‰рлі мал шаруашылыќ салалары да айтылады. Мектепте µтілетін биология сабаќтарындаѓы жануарларѓа айрыќша кµњіл бµлініп, экологиялыќ білім мен тєрбие беру мєселесіне де басты назар бµлінеді.
жеке ж‰йелік топтардыњ шыѓу тегі жєне эволюциясымен таныстыру; т‰р, туыс, т±ќымдас, отряд, класс, тип ±ѓымдарыныњ ж‰йелілігімен таныстыру; зиянды т‰рлермен к‰рес шараларын атап кµрсету; пайдалы т‰рлердіњ мањызымен жєне оларды ќорѓау шараларымен таныстыру; Ќазаќстанда кењінен таралѓан жєне ќорѓауды ќажет ететін сирек кездесетін т‰рлерге терењ талдау жасау; жануарлар жайлы халыќтыќ экологиялыќ т±жырымдарѓа, ±ѓымдарѓа айрыќша кµњіл бµлу; ‰й жануарларына, олардыњ адам µмірінде алатын орнына ерекше тоќталып µту; хордалы жануарлардыњ биосферадаѓы рµлімен таныстыру; 2. Пєнніњ мазм±ны 2.1. Курстыњ к‰нтізбелік-таќырыптыќ жоспары
2.2. Лекциялыќ сабаќтардыњ негізгі мазм±ны (жалпы 15 саѓат) 1-модуль. Хордалылар типіне жалпы сипаттама. 1-таќырып: Кіріспе. Хордалылардыњ жіктелуі. Басс‰йексіздер тип тармаѓы. Ќандауыршатектестер отряды. Ќандауыршаныњ ќ±рылысы. Кіріспе. Хордалылар типі. Хордалылар типі — жануарлар д‰ниесініњ тарихи дамуындаѓы ењ соњѓы єрі жоѓары сатыдаѓы тип екендігі. Хордалылардыњ µзіне тєн белгілері: арќа хордасы, ж‰йке т‰тігі, желбезек сањылаулары жєне ж‰регініњ ќ±рсаќ жаѓында орналасуы. Хордалылардыњ омыртќасыз жануарларѓа ±ќсас белгілері: екі жаќты симметриясы, 2-реттік дене ќуысы (целом), 2-реттік ауыз ќуысы, кейбір м‰шелерініњ метамерлі (µзара ±ќсас бµлшектерден т±руы) орналасуы. Хордалылар типініњ жіктелуі: басс‰йексіздер, ќабыќтылар (личинкахордалылар) жєне омыртќалылар (басс‰йектілер) тип тармаќтары. Басс‰йексіздер тип тармаѓы. Басхордалылар класы. Ќандауыршатектестер отряды, европа ќандауыршасы. Ќандауыршада хордалылар типіне тєн белгілердіњ (хорда, ж‰йке т‰тігі, 100 ж±птай желбезек сањылаулары, т±йыќ ќанайналым ж‰йесі) µмір бойы саќталатындыѓы. Ќандауыршаныњ тері жабыны (кутикула, эпидермис, кутис (кориум). Б±лшыќ еттері (миомер, миосепта). Асќорыту ж‰йесі (ауыз алды ќуысы, аузы (желкен), кµлемді ж±тќыншаѓы, ќысќа ішегі, бауыр µскіні, аналь тесігі. Ќандауыршаныњ ќанайналымы – т±йыќ. Ж‰регі болмайды, ж‰ректіњ ќызметін ќ±рсаќ ќолќа ќантамыры атќарады. Ж‰йке ж‰йесі: ж‰йке т‰тігі (невроцель ќуысы, гессе кµзшелері). Ыдырау µнімдерін шыѓару ж‰йесі: 90 ж±птай нефридия т‰тікшелері (нефростомалар, соленоцит клеткалары). Жыныс ж‰йесі: дара жынысты, сырттай ±рыќтануы. Дернєсілдерініњ т‰рленіп дамуы. Хордалылардыњ ±рыќтарыныњ дамуын зерттеуде А.О.Ковалевский ењбегініњ мањызы. Ќандауыршаныњ дамуы: бµлшектенуі, бластула, гаструла, нейрула, органогенез. Ќандауыршаныњ шыѓу тегі жєне жіктелуі: кєдімгі ќандауыршалар, эпигонихтер, амфиокстер т±ќымдастары. 2-таќырып. Ќабыќтылар (личинкахордалылар) тип тармаѓы. Ќабыќтылардыњ жіктелуі: (5 класќа бµлінеді) асцидиялар, сальпалар, аппендикуляриялар, оттыденелілер, бµшкетєрізділер. Ќабыќтылардыњ т‰рі саны 1500-дей тењіз жануарлары. Ересектерінде хордасы да жєне ж‰йке т‰тігі де болмайды. Ќабыќтыларда хордалыларѓа тєн белгілер тек дернєсілдік кезењде айќын байќалады. Ќабыќтыларѓа тєн белгілер: денесі ерекше ќалыњ туника ќабыѓымен ќапталѓан, ќанайналымы – ашыќ, ќосжынысты (гермафродиттер). Жыныссыз кµбеюі – б‰ршіктену, жынысты жолмен де кµбейеді. Дернєсілдері еркін ж‰зеді, т‰рленіп дамиды. Кей т‰рлері бір орынѓа бекіп, кей т‰рлері еркін ж‰зіп тіршілік етеді. 3-таќырып. Омыртќалы хордалыларѓа жалпы сипаттама. Омыртќалылар тип тармаѓы. Омыртќалылар хордалылар типініњ жоѓары сатыдаѓы тип тармаѓы. Омырќалыларда шеміршектен немесе с‰йектен т±ратын омыртќа жотасы болады. І. Омыртќалылардыњ жіктелуі: жаќ аппараттарыныњ болмауына жєне болуына байланысты 2 топќа бµлінеді: 1-жаќсыздар — оѓан дµњгелекауыздылар класы ѓана жатады; 2-жаќауыздылар — б±ѓан шеміршекті жєне с‰йекті балыќтар, ќосмекенділер, бауырымен жорѓалаушылар, ќ±стар, с‰тќоректілер жатады. ІІ. Омыртќалылар ±рыѓыныњ даму ерекшеліктеріне сєйкес 2 топќа бµлінеді: 1. Ќаѓанаќсыздар (Аnаmnіа) (±рыќќабыќсыздар) — б±ѓан дµњгелекауыздылар, шеміршекті жєне с‰йекті балыќтар, ќосмекенділер жатады. 2. Ќаѓанаќтылар (Amniota) (±рыќќабыќтылар) — оѓан бауырымен жорѓалаушылар, ќ±стар жєне с‰тќоректілер жатады. ІІІ. Омырќалылар дене температурасыныњ т±раќсыз жєне т±раќты болуына сєйкес салќынќандылар жєне жылыќандылар деп 2 топќа бµлінеді. 1. Салќынќандылар (пойкилотермиялылар) — олардыњ дене температурасы сыртќы ортаныњ температурасына тєуелді болады. Б±л топќа- дµњгелекауыздылар, шеміршекті жєне с‰йекті балыќтар, ќосмекенділер, бауырымен жорѓалаушылар жатады. 2. Жылыќандылар (гомойотермиялылар) — оѓан дене температурасы ‰немі т±раќты – ќ±стар мен с‰тќоректілер жатады. Омыртќалылардыњ жеке м‰шелер ж‰йесі: Тері жабыны 2 ќабатты: сыртќысы - кµп ќабатты-эпидермис, ішкісі – дєнекер ±лпалы –кутис (кориум). Б±лшыќ еттері — тµменгі сатыдаѓы омыртќалыларда кµбіне матамерлі орналасќан, ал жоѓары сатыдаѓыларда – жекеленген б±лшыќеттерге жіктелген. Ќанќасы бірнеше бµлімнен т±рады: біліктік ќањќа – оѓан омыртќа жотасы мен басс‰йек жатады. Белдеулері мен ж±п ж‰збеќанаттары немесе ж±п аяќтыларыныњ ќањќасы. Асќорыту ж‰йесі – асќорыту м‰шелерінен (ауыз ќуысы, ж±тќыншаќ, µњеш, ќарын, аш ішек жєне тоќ ішек, клоакадан (кей т‰рлерінде аналь тесігінен) т±рады. Асќорыту бездеріне - бауыр, ±йќы безі (кей т‰рлерінде сілекей бездері) жатады. Тынысалу ж‰йесі — суда тіршілік ететіндер – желбезек аппараты арќылы суда еріген оттекпен, ал ќ±рлыќтаѓы омырталылар атмосфералыќ ауаныњ ќ±рамындаѓы оттекпен тыныс алады. Ќанайналым ж‰йесініњ орталыќ м‰шесі – ж‰рек. Дµњгелекауыздылардыњ жєне балыќтардыњ ж‰регі 2 камералы, ќосмекенділер мен бауырымен жорѓалаушыларда –3 камералы, ал ќ±стар мен с‰тќоректілерде ж‰регі –4 камералы болады. Ќантамырлары – артериялар (ж‰ректен ќанды алып шыѓатын), веналар (ќанды м‰шелерден ж‰рекке алып келетін) жєне капиллярлар (µте ±саќ микроскопиялыќ ќантамырлар) деп бµлінеді. Омыртќалылардыњ ќанайналуы – т±йыќ (ќан тек ќантамырлардыњ бойымен ѓаа аѓады).
Аналыќтарында - ж±п аналыќ без, ж±п ж±мыртќа жолы (мюллер µзегі) болады. Ал, аталыќтарында – ж±п аталыќ без, ж±п т±ќым жолы, ж±п т±ќым шашќыш µзекшелер бар. Омыртќалылардыњ дамуы бір-біріне ±ќсас, бєрініњ ±рыѓыныњ дамуыныњ бастапќы кезењінде хорда, ж‰йке т‰тігі, желбезек сањылаулары байќалады.
Єрбір м‰шелер ж‰йесі белгілі бір реттілікпен атап µтіледі. Жаќсыз омыртќалы жануарларѓа тєн белгілер: Жаќсыздар – омыртќалылардыњ ењ ќарапайым тобы. Оларда хорда µмір бойы саќталады; жаќ аппараты болмайды; аузы сору ќызметін атќарады, ж±п ж‰збеќанаттары болмайды; танау тегі сыњар (біреу); ішкі ќ±лаѓында 2 (миногаларда), не 1 (миксиндерде) жарты иірім µзекшелер болады; желбезек шашаќтары энтодермадан пайда болѓан; жыныс бездері сыњар (біреу). Сыртќы т‰рі - ±зынша жылан тєрізді. Ауыз алды ќуысы дµњгелек, онда ±саќ м‰йізді “тісшелер” орналасќан. Ќањќасы – хорда µмір бойы саќталады. Бас ќањќасы шеміршекті таќташалардан т±рады. 9 ж±п шеміршекті желбезек доѓасы болады. Асќорыту ж‰йесі. Ауыз алды ќуысы, аузы (желкен), ж±тќыншаќ, µњеш, ішек, аналь тесігі бар. Ж±тќаншаѓы екі т‰тікке бµлінген (асќорыту жєне тынысалу). Ішегінде спиральды ќатпарлар бар, µт ќабы болмайды, ±йќы безініњ нышаны ішекте шашырап орналасќан. Тынысалу ж‰йесі - ќапшыќ тєрізді желбезек аппаратынан т±ратындыќтан, оларды кейде ќапшыќ желбезектілер деп те атайды Оныњ саны 7 ж±п. Сыртќы желбезек тесіктері сыртќа жеке-жеке ашылады. Ал, ішкі желбезек тесіктері тыныстыќ т‰тікке ашылады. Тыныстыќ т‰тігі – т±йыќ µскін болып бітеді. Ќанайналым ж‰йесі – т±йыќ, ж‰регі 2 камералы (бір ж‰рекше, бір ќарынша), ж‰регі арќылы вена ќаны аѓады. Б‰йрегінде вена ќаќпа торы болмайды. Кµкбауыры жоќ. Ќан клеткалары µњеште, ішекте, бауырда, б‰йректе т‰зіледі. Ж‰йке ж‰йесі. Миы 5 бµлімнен т±рады, мидан 10 ж±п ж‰йкелер таралады. Сезім м‰шелері µте ќарапайым. Кµзі нашар дамыѓан. Иіс сезу м‰шесі – сыњар тањау тесігінен т±рады. Б‰йір сызыѓы айќын байќалады. Зєр шыѓару ж‰йесі – ж±п дене б‰йрегінен (мезонефрос), ж±п несепаѓардан (вольф µзектерінен), зєржыныстыќ ќолтыќтан т±рады. Жыныс ж‰йесі. Дµњгелекауыздылар дара жынысты, сырттай ±рыќтанады. Жыныс бездері (аналыѓында да, аталыѓында да) сыњар (біреу). Миногалардыњ кµпшілік т‰рі µрістейді (тењізден µзенге кµтеріліп, уылдырыќ шашады). ¤суі мен дамуы. Бµлшектену арќылы дамиды. Дернєсілі – ќ±мтескіш (пескоройка) деп аталады. Ол белсенді ж‰зіп тіршілік етеді. Дернєсілініњ тіршілігі ќандауыршаѓа ±ќсас. жүктеу/скачать 322.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||