\\Ъ 5 И. Нугыманүлы, Ж. Ә. Шоқыбаев

а) индикаторға

эсері

Оксидтер туралы алғашқы ұғым оттегінің қасиеттерін еткенде беріледі. Металдарға жэне бейметалдарға жататын жай заттардың оттеғімен тотығуының нэтижесінде күрделі заттар - оксидтер түзіледі. Тәжірибелерді бақылау нэтижесінде оқушылар түзілген күрделі заттар екі элементтен түратыны, оның біреуі оттегі екені жонінде қорытындыға келеді. Осы белгі оксидтерді анықтауға негіз болады. Оксидтер туралы жалпы үғым металл оксидтері жэне бейметалл оксидтері деп екіге жіктеледі. Олардың физикалық қасиеттерін зертгейтін зертханалық жүмыс откізіледі. Бақылау нэтижелері кесте түрінде жазылады.

Алған білімді бекіту үшін оксидтердің химиялық формулаларын қүруға жаттығулар орындалады. Аталуы, формуласы жэне керісінше айналуы бойынша химиялық диктант жазылады. Бүл арада оксидтердің химиялық қасиеттері қарастырылмайды, генетикалық байланыстың бір буыны ғана - элемент -> оксид жүзеғе асады.

«Сутегі. Қышқылдар. Түздар» тақырыбында бейорганикалық қосылыстардың екі класы жонінде бастапқы үғым қалыптасады. Қышқылдармен алғашқы танысу оқушылардың омір тэжірибесіне жэне индукциялық тэсілге негізделеді. Оқушылар лимон, қымыздық, сірке, сүт, т.б. қышқылдарды біледі. Бүған қосымша зертханалық жүмыс жасау арқылы жиі кездесетін түз жэне күкірт

Қышқылдардың металл оксидтерімен эрекеттесуі реакцияның бұрын кездеспеген жаңа типіне жатады, оны орынбасу реакциясымен салыстырып, ұқсастығы мен айырмашылыгы сараланады. Екі күрделі зат қатысып, екі күрделі зат шығатын алмасу реакциясына анықтама беріледі.

Тэжірибелер кезіндегі бақылаулардан: а) қышқылдың құрамына сутегі жэне қышқыл қалдығы қіретіні, оның валенттілігі; э) химиялық қасиеттері жэне реакция ѳнімдері жѳнінде сызбанұсқаға сэйкес ұғымдар қалыптасады.

Оқушылар білуге тиісті қышқылдардың аты, формуласы, қышқыл қалдықтарының валенттіліктері, тұздардың номенклатурасы, олардың форму-ласьш құру алгоритмі кесте түрінде жазылады. Алынған білімді бекітетін, тексеретін жаттығулар жэне химиялық диктанттар орындалады.

Н20+Ме->Ме(ОН)п+Н2

Натрий, кальций жэне калий гидроксидтерінің қасиеттерімен таныс-тыратын оқулықпен жұмыс, зертханалық эксперимент, эңгімелесу откізіледі. Содан соң ерімейтін негіздің қасиеттерімен танысады. Алынған мэліметтер кесте түрінде жазылады: 1) аты, формуласы; 2) кұйі; 3) түсі; 4) суда ерігіштігі; 5) индикаторға эсері; 6) қышқылдармен әрекеттесуі; 7) қышқылдық оксидтермен әрекеттесуі;

0. 
   қыздырудың эсері. Соның нэтижесінде негіздердің бэріне ортақ қасиеті - қышқылдармен эрекеттесетіні жонінде қорытындыға келеді. Қышқылдың оксидпен әрекеттесуі жэне индикатордың түсін озгертуі, сілтілердің қыздырғанда айрылуы, ерімейтін негіздердің айрықша қасиеттері деген үғым қалыптасады. Алмасу реакциясының жаңа бір түрі - бейтараптану реакциясынен, титрлеу эдісінен хабардар болады.
   

Оқушылар түздармен алғашқы рет металдарды қышқылмен эрекет-тестіріп, сутек алғанда танысады. Мүнда да ұғымды анықтаудың белгісі - қүрамы. Түздар металл атомдары мен қышқыл қалдықтарынан түрады. Оқу-шылар еритін жэне ерімейтін, орта және қышқыл түздармен танысады. Қышқылдардың металл оксидтерімен, бейметалдар оксидтерінің сілтілерімен эрекеттесуін және бейтараптану реакциясын откенде түздар алудың жолдары туралы оқушылардың білімі нығаяды. Бүл кезеңде түздардың химиялық қасиеттері қарастырылмайды.

Сонымен, химиялық алғашқы үғымдардан кейінгі үш тақырыпта: оксидтер, негіздер, қышқылдар және түздар туралы бастапқы түсініктердің қалыптасу кезеңі аяқталады. Эр тақырыпта алынған шашыранды білімді жинақтап, жүйеге келтіру қажеттігі сезіледі. Бүл арнайы тақырыпта жүзеге асырылады.