1. Басқару құрылымы бұл өзара тұрақты қарым-қатынаста болатын және қызмет етумен қамтамасыз ететін өзара байланысқан элементтердің жиынтығы
Дәріс №2. Басқарудағы жүйелілік көзқарас, басқару функциялары мен құрылымы
жүктеу/скачать 0.92 Mb.
|
Дәріс №2. Басқарудағы жүйелілік көзқарас, басқару функциялары мен құрылымы
1. Мемлекеттік басқару объектілері мен субъектілерінің жүйесі Мемлекеттік басқарудың объектісі мен субъектісі жөніндегі мәселе мемлекеттік басқару теориясының негізгі әдістемелік мәселелерінің бірі болып табылады. Оны шешу - мемлекеттік басқарудағы субъект пен объект қатынастарын түсінуге және объектінің демократиялық сипатын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл мәселеде ешқандай проблема жоқ тәрізді: басқару субъектісі - мемлекет, ал объектісі - қоғам. Бірақ бұлай қорытынды жасау асығыстық. Осы жерде мемлекет деген түсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекет үғымына әр түрлі анықтама беруге болады): субъект ретінде біз мемлекетті немесе адамдардың саяси одағын қарастырамыз ба, әлде саяси-құқықтық институт ретіндегі мемлекетті қарастырамыз ба? деген орынды сұрақ туындайды. Соңғысын, яғни саяси-құқықтық институт ретіндегі мемлекетті біз басқару субъектісі ретінде қарастырамыз. Жалпы, «кім басқаруға тиіс» деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл сұрақты ертедегі грек философы Платон қойған. Демократияны жақтаушылар халық басқаруға тиіс деп санаса, элитарлық демократияның өкілдері басқару міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайындықтан өткен элитаны басқару субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді қорғаушылар мемлекет пен қоғамды тандаулы тұлғалар — көсемдер мен лидерлер басқару керек деп есептейді. Мемлекеттік басқару теориясында субъект түсінігі біржақты емес. Сондықтан саясат субъектісі, мемлекеттік басқару субъектісі, лауазымды қызмет субъектісі түсініктерін ажыратып алу керек. Оларды ажырату шарттары мынадай: мемлекеттік билікке қатысына қарай және басқару функциясын жүзеге асыру сипатына қарай. Саясат субъектісі деп мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып табылатын және тікелей немесе өкілдері (мемлекеттік биліктің заң шығарушы органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары) арқылы өзінің билігін жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды басқаруға катысатын субъектіні айтамыз. Оған халық, оны құрайтын әлеуметтік топтар (халықтың көрнекті өкілдері, еңбек үжымдары, қоғамдық-саяси ұйымдар және тағы басқа қоғамдық бірлестіктер) жатады. Олар тікелей немесе өз өкілдері арқылы маңызды саяси мәселелер бойынша шешім қабылдауға қатысады. Билік құрылымдарының өкілдерін сайлау және референдум - осындай шешім қабылдаудың негізгі процедуралары болып табылады. Мемлекеттік басқару субъектісі - билікті жүзеге асыруға және қоғамдық процестер мен мемлекеттің жеке қызметін тікелей басқаруға конституциялық өкілеттігі бар мемлекеттік билік органдары. Билік күші мен заңда бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар әр түрлі деңгейдегі мемлекеттік шешімдерді әзірлейді және қабылдайды, олардың орындалуын ұйымдастырады және бақылайды. Қоғамдық-саяси ұйымдар мен бірлестіктер мемлекеттік басқару субъектісі құрамында бола отырып, мемлекеттік институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешімдер жобасын, саяси бағдарламаларды әзірлеуге қатысады. Көптеген негіздемелер бойынша бөлінетін саяси басшылық пен әкімшілік басқару институттары мемлекеттік басқару субъектілері болып табылады. Мемлекеттік басқару субъектілері: 1)мемлекеттік билік түрі бойынша, 2) билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне карай, 3)қызмет саласына қарай, 4) басқару объектісіне әсер ету сипаты мен мақсаты, 5) құрамына қарай бөлінеді. Мемлекеттік билік түрі бойынша - бұл заң шығарушы, атқарушы және сот билігі субъектілері. Олардың әрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір функцияларды орындайды. Өкілетті органдардың зандарды әзірлеуі мен қабылдауы мемлекеттік басқару жүйесіндегі негізгі функциялардың бірі. Заң мемлекеттік билік құралы және қоғамдық қызмет пен қоғам мүшелерінің арасындағы, олардың мемлекетпен өзара қарым-қатынастарын формальды реттеуші. Зандардың әрекетгілігі оның орындалуында. Атқарушы билік субъектісі билік жүргізу функциясын басқарушылық іс-әрекетпен үйлестіреді. Мысалы :Үкімет зандарды орындауға, сонымен қатар накты, қоғамдық маңызды қызмет түрлерін жоспарлауға, шешімдерді жүзеге асыруға, олардың орындалуын ұйымдастыруға және бақылауға міндетті. Оның құрамына билік құрылымдарымен қатар шаруашылық қызметті, халыққа білім беруді, ғылымды, денсаулық сақтауды, мәдениетті және тағы басқа салаларға әкімшілік басқару мен саяси жетекшілік ететін органдар кіреді. Сот билігі субъектісі басқару процесінің ажырамас элементі болып табылатын сотта іс жүргізу арқылы әділ сот функциясын жүзеге асырады. Билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай: орталық, аймақтық және жергілікті басқару органдары болып бөлінеді. Олардың өзара қарым-қатынастары қызмет саласы мен өкілеттігінің, яғни билік жүргізу мен басқару әрекеттерін жүзеге асыруға қатысты құқықтары мен қызметтеріне байланысты анықталады. Қызмет саласына қарай — экономиканы, әлеуметтік саланы, мәдени өмірді, әскери қызметті, халықаралық істерді басқаруды жүзеге асыратын аталған үш деңгей субъектілері. Басқару объектісіне әсер ету сипаты мен мақсаты, құралына қарай: саяси басшылық, әкімшілік-мемлекеттік, экономикалық және тағы басқа болып бөлінеді. Құрамына қарай: ұжымдық (мысалы,заң шығарушы билік органы) және жеке (басқарушы түлғалар) субъектілер болып бөлінеді. Мемлекеттік басқару субъектілерінің қызметі бірнеше белгілермен сипатталады: а) заңмен реттеледі,ресми рұқсат етілген әдістермен жүзеге асады; ә) атқаратын қызметтерінің сипатына сай болып табылатын белгілі қызмет түріне құқығы бар; б)субъектілер мемлекет алдында жауапты, қандай да бір күштердің әсерінен тәуелсіз. Формальды ережелерден тыс ірі қаржы-өнеркәсіптік капиталдың, әскери-өнеркәсіп кешенінің, саяси элитаның мүдделерін білдіретін лоббистік топтар (заң шығарушы институттардың жанында) жұмыс істейді. Мысалы, АКШ-да конституциялық билік пен басқару органдарынан басқа үш негізгі конституциялық емес: саяси, экономикалық және әскери билік институттары бар. Осы институттардың жетекшілері мемлекеттік билік жүйесінде әміршілдік-стратегиялық қызмет атқарады. Сонымен бірге теледидар мен радионың, жалпы бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін атап өткен жөн. Лауазымды қызмет субъектісі- мемлекеттік қызметтің лауазымды тұлғалары, саяси жетекшілер, әкімшілік басқару лауазымды тұлғалары. Олар мемлекеттік шешімдерді әзірлеуге, қабылдауға және орындауға жауапты. Мемлекеттік билік органдары мен лауазымды тұлғаларын субъект ретінде бөлу ел Конституциясында көрсетілген. Лауазымды тұлғалар бір жағынан мемлекеттік басқарудың біріңғай субъектілеріне кіреді, ал екінші жағынан оның функциясы айрықша болғандықтан жеке, бөлек субъект ретінде бөлінеді. Онда билік жүргізу мен басқару өкілеттігі ұштастырылған - мемлекеттік орган өкілеттігі мен жеке кәсіпқойлық аспектісі және ұжымдық орган қызметінің нәтижесіне жеке басының жауапкершілігі. Саясат субъектісі, мемлекеттік басқару субъектісі және лауазымды қызмет субъектілерінің сипатталған айырмашылықтары салыстырмалы. Мемлекеттік билік пен басқару жүйесінде олардың рөлдері жекелеген аспектілерде ұштасып жатады және сәйкес келеді деп айтуға болады. Мемлекеттік басқару органдары өздерінің функцияларын халық жиындарының, әлеуметтік топтардың, жалпы қоғамдастықтың атынан іс-әрекет жасайтын саясат субъектілерінің мүдделерін баламалы түрде білдірген жағдайда табысты атқара алады. Мемлекеттік аппарат қызметтерін халық жиындары қалай қабылдап жатқанын үнемі бақылап отырғанда, басқарылатындардың талап-тілектері мен үміттері басқарушылардың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес келген жағдайда ғана тиімді жұмыс істей алады. Олар саясат субъектілерінің қолдауына сүйенсе, олардың тәжірибелері мен ой-пікірлерін қабылдап және қолданса, қалың көпшіліктің ұтымды ұсыныстарын басқару шешімдерін дайындағанда ескерсе жоспарланған нәтижелерге қол жеткізеді. Өз кезегінде кез қелген лауазымды тұлғаның бір-жағынан, мемлекеттік орган анықтап берген өкілеттік шеңберінде ғана әрекет етуі, екінші жағынан мемлекет пен қоғам мүдделеріне қызмет етуі өзінің функциясын жүзеге асыруының кепілі болып табылады. Осы талаптарды ұштастыра отырып іс жүзінде орындау әркімнің қолынан келе бермейтін жағдай. Мемлекеттік басқару субъектілері ұжымдық немесе жеке болсын өзінің анықтамасына сәйкес келетін қасиеттерді бойына жинақтаған кезде ғана ол басқару субъектісі болып табылады. Бұл қасиеттерді келесі топтарға жіктеуге болады :дамыған саяси және құқықтық сана мен дара сана; мемлекеттік басқару және қазіргі заманғы менеджменттің теориясы мен практикасын білу; ұйымдастырушылық қабілет; әлеуметтік өмірге белсене араласу мен басқару ісін жүзеге асыра алатын тәжірибенің болуы. Осы аталғандардың бәрі кәсіптік қасиеттер болып табылады. Мемлекеттік басқару субъектісі үшін басқару процесінің бағыты мен мазмұнын, сондай-ақ оның қоғам үшін саяси және басқа салдарларын анықтайтын ұлттық-мемлекеттік мүдделер мен мақсаттарды түсіне білу үлкен мәнге ие. Субъектілердің басқару ісіндегі қызметтері ұтымды болуы үшін ол құқықтық жағынан қамтамасыз етілуі, заңмен белгіленген нормаларға сәйкес болуы керек. Бұл шенеуніктердің өздеріне талап қоя білуін — заңға жаңа көзқарас қалыптастыруын білдіреді. Мемлекеттік басқарудың ғылыми негізделуі мемлекеттік қызметкерлердің оның теориясы мен практикасын білуі мен өз білімдерін қызмет барысында колдана алуына байланысты. Эмпирикалық тәжірибе мен қисынды ой басқарудың тек дәстүрлі түріне ғана негіз болса да, ұтымды басқаруға негіз бола алмайды. Мемлекеттік басқарудың тиімді субъектісі деп басқарушыларға тек биліктің күшімен емес, өзінің беделімен, белсенділігімен, мемлекеттік орган шешетін мақсаттар мен міндеттердің маңыздылығы және тартымдылығымен әсер ететін үжымдық және жеке жетекшіні айтамыз. Егер басқарушылық іс-әрекеттің мақсаттары мен бағдарламалары басқарылатындарға түсініксіз болса, олардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерінен туындамаса, онда оны ұтымды басқару деп айту қиын. Жоғарыда аталған мемлекеттік басқару субъектілеріне тән қасиеттердің қалыптасуы және іскерлік белсенділігі ынталандыруларға байланысты. Осыған орай М.Вебер мемлекеттік аппаратты іс-әрекет етуге ынталандыратын материалдық мүдде мен әлеуметтік құрмет деп айтқан. Алайда, басқарушылардың қызмет аткаруына түрткі болатын негізгі себептер мұнымен шектелмейді. Оған жеке муддемен қоғамдық мүдделердің қабысуы, халықтың белсенділік танытуының көптеген саяси-әлеуметтік себептері кіреді. Мемлекеттік басқару объектісі де терең талдауды қажет ететін проблема.Объектінің шегін анықтау- пікірталас тудыратын мәселе болып табылады. Басқаша айтқанда, мемлекеттің басқарушылық ықпалы бүкіл қоғамға тарай ма, оның белгілі бір шегі бар ма? деген сұрақ туындайды. Классикалық либерализм ұстанымы бойынша мемлекеттік басқару объектісінің шеңбері шектеулі. Ол мемлекеттік саяси сфераны әлеуметтік, экономикалық, мәдени, рухани сферадан, азаматтардың мемлекеттік емес бірлестіктерінен бөліп қарайды. Либералдар демократияның дамуына қарай қоғамның мемлекеттік емес сферасы кеңейеді және мемлекеттің адамдардың іс-әрекеттеріне тікелей әсер ету кеңістігі азаяды деп санайды. Сонымен классикалық либерализм көзқарасы бойынша мемлекеттік басқару объектісі қоғамдық өмірдің саяси-құқықтық сферасымен шектеледі. Мемлекеттің басқару объектісін түсінудің басқа жолы- этатизм тұжырымдамасы. Осы тұжырымдама бойынша мемлекеттік баскару барлық коғамға таралады деп қарастырылады. Ол тоталитарлық жүйеде жүзеге асты. Этатизм мәні - қоғамды мүлтіксіз бақылау, саяси және әкімшілік қызметтің қоғам өмірінің барлық сфераларынан басымдығы, мемлекет пен қоғам арақатынасы мәселелерінің жасанды түрде алынып тасталынуы мемлекет пен қоғам арасында ешқандай проблема жоқ дегенді білдіреді. Кейбір теоретиктердің пайымдауынша әміршілдік-әкімшілік жүйеде мемлекет халықтан талап етті, бақылады, концлагерлер мен абақтыларға отырғызды, тыйым салды және тағы басқа да қалың көпшілікке қарсы бағытталған іс-әрекеттер жасады.Тоталитарлық жүйеде мемлекет әрқашанда қоғамнан басым болды, ал қоғам өз кезегінде мемлекетке мүлтіксіз бағынды. Осының нәтижесінде халық мемлекетті адамдардан оқшау тұратын және тәуелсіз болатын билік жүргізу машинасы деп түсінді. Қазіргі заманғы саяси ой мен тәжірибенің дамуы әлеуметтік субъектілердің экономикалық және мәдени функцияларына мемлекеттің реттеушілік және басқарушылық әсерін ұлғайту туралы ойларын білдіреді. Бұл өз кезегінде нарық зандары толық және тиімді қолданылатындай мемлекет араласуының оңтайлы шегін анықтауды білдіреді. 2 Мемлекеттік басқару теориясының әдістемелік негізі Мемлекеттік басқару теориясының әдістемелік негізін әдістеме түсінігін қарастырудан бастаған жон. Себебі ол тек ғылыми танымның жиынтығын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-философиялық, саясаттану және басқа да жалпығылымдық қағидалардың жәе оларды негіздейтін теориялардың жиынтығы. Әдістеме бұл таным процесінің негізгі бастамасы және әлеуметтік процестерді ғылыми тану барысында нақты әдіс-тәсілдермен бірге іс жүзінде қолданылатын жалпытеориялық талаптардың жүйесі. Қазіргі саяси ғылымда нақты саяси жағдайды талдаудың әр түрлі әдістемелік тұжырымдамалары бар. Мемлекеттік басқарудың отандық әдебиеттерінде де тұжырымдамалардың әр алуандығы орын алады. Олардың ішінен жалпыфилософиялық диалектикалық-материалистік әдістемені, талдаудың жүйелік және құрылымдық-функционалдық, кибернетикалық әдістері сиякты саяси-әлеуметтік түрлерін атап өтуге болады. Аталмыш әдістемелер дүниетанымдық негіздерінің сәйкес келмеуіне қарамастан нақты дүниені әр қырынан және әр алуан ғылыми-танымдық көзқарастар тұрғысынан болса да біршама объективті бейнелеуге бағытталған. Саяси-әлеуметтік өмірді объективті тұрғыдан түсіндіруге ұмтылыс жасау берілген әдістемелік тұжырымдамаларды өзара байланыста, кешенді түрде қарастыруға мүкіндік береді. Мемлекеттік басқару теориясында диалектикалық-материалистік әдістеменің қолданылуы мемлекеттің қызметін зерттеу барысында ең болмағанда үш негізгі талаптардың орындалуын: біріншіден, мемлекетті әлеуметтік жүйе ретінде және оның басқарушылық қызметін әлеуметтік басқарудың бір түрі ретінде қарастыруды; екіншіден, мемлекеттік басқаруды объективті саналы (тиімді) қызмет ретінде, яғни саяси-әлеуметтік өмірдің әр түрлі нысандарында, ұйымдық-басқарушылық құрылымдарда, саяси-құқықтық актілерде, орталық мемлекеттік билік пен партиялар, қоғамдық ұйымдар және тағы басқа мекемелер арасындағы нақты басқарушылық қатынастарда жузеге асатын қызмет ретінде түсінуді; үшіншіден, мемлекеттік басқаруға нақты-тарихи тұрғыдан теориялық талдау жасауды білдіреді. Бұл даму идеясын және мемлекеттік басқарудың нақты-тарихи ерекшелігін білдіреді. Нақты-тарихи, материалистік көзқарастар қоғамда таптық мүдделер тобы орын алып және олар басқарушылық шешімдер қабылдауға өздерінің ықпалын тигізген жағдайда ғана таптық тұрғыдан талдауды ұсынады. Мемлекеттік саясатты талдау мен мемлекеттік басқару стратегиясын әзірлеуде таптық көзқарасты жоққа шығару асығыстық. Қоғамның әлеуметтік- таптық жіктерінің артуы жағдайында оны таптық тұрғыдан қарастырмау объективтіліктен алшақтағандық болар еді. Осы жағдайда әлеуметтік-саяси талдаудағы кез келген таптық көзқарас субъективизмді білдіретінін ескерген жөн. Алайда ол таптық мәселеге баса мән бермейтін әдістемемен жоққа шығарылуы мүмкін. Аталған жалпы философиялық диалектикалық-матеиралистік әдістеме жүйелік талдау әдістемесімен нақтыланады. Қоғамдық процестерді зерттеудің осы жүйелік әдісін К.Маркс өзінің белгілі «Капитал» еңбегінде алғаш рет қолданған болатын. Бұл әдістеме қазіргі әлеуметтік - саяси ғылымдарда Т.Парсон (АҚШ,1951ж.) және Д.Истонның еңбектерінде теориялық негізін тапты. Д.Истонның жүйелік үлгісі «жалпы жүйелік теориясының саяси талдауда қолданылуын» білдіреді. Саяси ғылымға «саяси жүйе», «тұрақтылық», «тепе-тендік», «функция», «кері байланыс» және т.б. тәрізді жүйелер теориясының негізгі түсініктері енгізілді. Мемлекеттік басқару теориясындағы жүйелік әдіс — бұл мемлекеттік басқаруда біртұтастықты құрайтын іштей өзара байланыс сипатының орын алуына негізделген талдау. Құрылымдық-функционалдьіқ әдіс те мемлекеттік басқаруды жүйе ретінде зерттейді. Құрылымдық-функционалдық әдіс жүйенің өмір сүруі мен кызмет етуіне байланысты мәселелерді шешуге бағытталған. Қазіргі кездегі басқару теориясында құрылымдық-функционалдық талдау Н.Мысиннің айтуынша екі аспектіден тұрады. Құрылымдык аспект:а) осы жүйені құрайтын компонеттерді анықтау; э) осы компонетгердің занды байланыстарын анықтау. Функционалдық аспект - жүйе элементтері қызметінің ішкі механизмін сонымен бірге жүйенің сыртқы қызметін — жүйенің сыртқы ортамен арақатынасы зерттеу. Әрбір қоғамдық жүйені сыртқы ортаның әсерін қабылдап, оған қарсы жауап кайтаратын кибернетикалық модель ретінде қарастыруға болады. Айталық, саяси жүйеге қоғам мүшелерінің қоятын талаптары және белгілі бір қоғамдық күштердің қолдау көрсетуі - сыртқы ортадан туындаса, шешім қабылдау және іс-әрекет жасау — қойылған талап пен қолдау көрсетуге жауап қайтару болып табылады. Мемлекеттің басқарушылық қызметі қоғамдық ортақ және жеке мүдделер арасындағы қоғамдық қайшылықтар мен шиеленістерді шешуге және реттеуге бағытталған. Мемлекеттік — қоғамдық жүйелерге даму, дағдарыс, басқарушы және басқарылатын жүйе элементтерінің, интеграция және дезинтеграция субъектілерінің шиеленісті өзара карым-қатынастары тән. Бұл өз кезегінде мемлекеттік басқару теориясында конфликтік ұстанымның қа-лыптасуына негіз болады. Мұндай ұстаным танымның және практикалық іс-әрекеттің диалектикалық әдіснамасына да тән. Бірақ конфликтологиялық ғылымда мұндай тұжырымдама көпшіліктің қолдауына ие болып отырған жоқ. Саяси-әлеуметтік процесті қақтығыстар тізбегі ретінде карастыратын неміс саясаткері Р.Дарендорф көзқарасына қарсы Т.Парсонс тұжырымдамасы қақтығысты уақытша, заңсыз құбылыс деп анықтап, «әлеуметтік тәртіп», әлеуметтік жүйенің тұрақтылығын зерттеуге бағытталған. Берілген тұжырымдамалардың тікелей қарама-қарсылығы оларды үйлестіру мүмкін еместігін білдіреді. Бірақ Р.Дорендорф өзінің көзқарасын да (қоғамның қақтығыстық үлгісі) басқа ұстанымды да (келісім үлгісі) бірдей дәрежеде дұрыс деп санайды. Оның ойы бойынша екі көзқарас та пайдалы және әлеуметтік, саяси талдау үшін қажет, себебі қоғамдық өмірде қатынастың екі компоненті де ынтымақтастық та, кақтығыс та әр уақытта бар. Соңғы жылдары саяси ғылымда таралған саяси-мәдени бағытты (ұстанымды) да атап еткен жөн. Ол белгілі бір қоғамға тән саяси мәдениеттің түрі бойынша саяси жүйе, мемлекеттік-құқықтық институттардың сипаты, олардың басқарушылық қызметі және мемлекеттік-басқарушылык қатынастары туралы айтуға мүмкіндік береді. Ғылыми танымның нақты салаларында қолданылатын кез келген әдістеменің шарты - объективті ақиқат пен саяси қызметтің тиімділігіне қол жеткізу. Мұндай мүмкіндікке қол жеткізу әлеуметтік таным (зерттеу) жағдайларына байланысты. Саяси-басқарушылық процестерді танып-білуді сипаттайтын бірнеше ерекшеліктер бар. Бірінші ерекшелік. Мемлекеттік басқару процестерін талдау барлық жағдайда субъективті болып келеді, себебі оны талдаушы (аналитик) (тәжірибелі саясаткер немесе теоретик болсын) коғамның бір белігі болғандықтан талдауды әлеуметтік топ, саяси ұйым тұрғысынан жасайды. Ол мемлекеттің (азаматы ретінде), елдің саяси өміріне қатысушы ретінде сол уақытта қоғамда қалыптасқан түсініктерді, айтылған пікірлерді, орын алған материалдар негізінде ой толғайды. Өзге ғылымдарға қарағанда саяси ғылымда объективті ақиқат субъективті нысанда сипатталады. Екінші ерекшелік. Қайсібір елде қалыптасқан саяси басқару теориясы қолдану объективтілігі фактологиялық тұрғыдан негізделсе де басқа елде езінің зерттеу мәселесін, құралдарын, тәсілдерін және бағытын өзгертпей қолданыла алмайды. Тек саяси субъектілердің касиеттерін жалпы ортақ стандарттарға сәйкестендіру арқылы ғана қолданбаса. Саяси объект туралы ғылымды қалыптастыру үшін саясатты ғылыми таным объектісі ретінде сипаттайтын онтологиялық бейнесінің болуы шарт. Бұл ғылыми білімді қалыптастыруда қиыншылықтар тудыруы мүмкін. Мемлекеттік басқару теориясы біріншіден, тарихи, оның ішінде кеңестік, екіншіден, халықаралық және қазақстандық тәжірибелер негізінде қалыптасады. Үшінші ерекшелік. Мемлекеттік басқару теориясын қазіргі біздін мемлекеттің және оны басқару саясатының онтологиялық бейнесі негізінде дамыту теорияның әлеуметтік функциясын субъективті,идеологиялық және саяси тұрғыдан, яғни қолданбалы теория ретінде талдаудың шарты болып табылады. Бұл терминді белгілі американдық экономист және социолог Д.Гелбрейт батыс экономикалық теорияларын сыни сипаттау барысында қолданған. Ол теориялардың авторлары өздерінің басты мақсаттары мен функциялары елдегі нақты экономикалық жүйені объективті тұрғыдан түсіндіру емес, сол жүйе туралы қоғамдағы басым күштер мен ұйымдар түсініктеріне сәйкес немесе соған ұқсас түсініктерді қалыптастыру деп біледі. Субъективті теориялық образ объективті ақиқатты алмастырушы және үстемдік етуші билік құрылымдарының саясатын негіздеу құралы болып табылады. Теорияның тікелей қызметі мейлі ол экономикалық немесе саяси болсын, қандай да бір мүдделер тобына қызмет ету емес, қолданбалы функция емес, ол адамдардың, оның ішінде саяси жетекшілердің, басқарушы элитаның және үстемдік етуші экономикалық субъектілердің әлеуметтік ақиқатты объективті түрде қабылдауына мүмкіндік беретін түсіндірмелік функция атқару керек. Мемлекеттік теорияның қолданбалылығы үстемдік етуші топтар мен билік институтарының тапсырысы бойынша қалыптасады. Алайда оның түп тамыры таным объектісі - елдегі мемлекеттік басқару жүйесінің онтологиялық бейнесінде жатыр. Келесі ерекшелік қазіргі саяси-әлеуметтік өмірдің аталған теорияның объектісі болып табылатындығында, ал оның қарама-қайшылықтарға толы бүгінгі жағдайын, белгісіз даму болашағын еткен кезеңге қарағанда түсіну және түсіндіру қиыншылықтарымен байланысты. Өткен шакты танып-білу де күрделі процесс. Нақты өмірді сипаттау мен түсіндірудің тиісті ғылыми әдістері мен технологиясы нақты қолданылып, жүзеге асырылған жағдайда ғана әдістеме объективті акиқатты түсінуді қамтамасыз етеді. Мемлекеттік басқару қағидалары Мемлекеттік басқару жүйесінде қағида зандылықты, қатынастарды, элементтер арасындағы өзара байланысты білдірсді.; Соларға сәйкес мемлекеттік басқару жүйесі құрылып, жұмыс істейді. Қандай да бір қағидадан «бас тарту» бүкіл жүйенің қалыпты қызметіне нұсқан келтіруі мүмкін. Сондықтан мемлекеттік басқару қағидаларын айқындау және негіздеу процесіне белгілі талаптар қойылады: а) мемлекеттік басқарудың кез келген емес, тек ең маңызды, басты, объективті, қажетті заңдылықтарын, қатынастары мен өзара байланыстарын білдіру; ә)мемлекеттік басқарудағы тек тұрақты зандылықтарды сипаттау; б) мемлекеттік басқарудың өзге басқару түрлерінен ерекшелігін білдіру Мемлекеттік басқару қағидаларының ерекше белгілерін де атап еткен жөн: бұл олардың диалектикалылығы, жүйелілігі, басқарушы субъектінің біліміне, қабілетіне байланыстылығы және қағидалардың өзара байланыстылығы. Отандық және шетелдік ғалымдар басқару қағидаларын жүйелеу мен жіктеуге әр түрлі көзқарастар білдіреді. Олар мемлекеттік басқарудың ерекшелігін ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі: 1) жалпы ортақ қағидалар: жүйелілік, объективтілік, өзін-өзі реттеу, кері байланыс,оңтайлылық, ақпараттық жеткіліктілік, демократизм, жариялылық, құқықтық реттілік (заңға сәйкес келу); 2) қоғамның түрлі салаларында (экономикалық, әлеуметтік-саяси, рухани) және әр түрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды, институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар; 3) мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық-технологиялык жақтарын қарастыратын ұйымдастырушылық-технологиялық қағидалар.Бұл «жіктеу» соңғы емес. Ғылыми әдебиеттерде мемлекеттік басқару кағидалары жүйесінің көптеген түрі келтірілген, олар шектеулі емес. Сондықтан мемлекеттік басқару тәжірибесінде қолданылатын барлық қағидаларды қамту мүмкін емес. Осыған байланысты мемлекеттік басқару ісінде барынша маңызды болып табылатын қағидаларға ғана тоқталғанды жөн санаймыз. жүктеу/скачать 0.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|