1-дәріс. Гляциологияның мазмұны мен негізгі бағыттары
жүктеу/скачать 246.15 Kb.
|
| 12-дәріс. Нивалды облыстар және таулардағы нивалды-гляциалды белдеулер
Нивальды белдеу белдеу (лат. nіvalіs – қарлы, суық)- таулардағы қар сызығынан жоғары орналасқан көп жылдық ең жоғарғы табиғи қар мен мұздықтар белдеуі. Мұздықтар қар шекарасынан жоғары жатады. Нивальды белдеудің төменгі шекарасы полюстік аймақтағы Антарктида мен Гренландияда теңіз деңгейімен ұштасса, Орталық Азияның Гималай, Гандисышань, Памир, тағы басқа тау жоталарында және Оңтүстік Америкадағы Анд тауларында 6500 м биіктіктен өтеді. Қатты түрде түсетін жылдық жауын-шашын мөлшері олардың еру және булану мөлшерінен артық. Мұздықтар мен қар алаңы көбіне беткейдің көлеңкелі жағында пайда болады. Тау беткейінің тік жерлерінде қар көшкіні жиі болып, беткей жыныстарының физикалық үгілулері қарқынды жүреді. Нивалды-гляциалды жүйелер қар жамылғысы мен мұздықтардың жетекші рөлі мен олардың құрамындағы заттық құрамы мен процестерін, қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін және жүйенің дамуын және оның анықтайтын табиғи жүйе. НГЖ мұздықтар мен қар жамылғысы сияқты жеке компоненттері өзара тығыз байланыста болатын және кірістер мен шығыстарды бөлісетін жеке жүйелерді құра алады. НГЖ төрт деңгейі бөлінеді. Жоғары деңгей жаһандық - планетарлық табиғи жүйелермен тікелей байланыстағы географиялық қабықтың маңызды бөлігі болып табылатын гляциосфера . Келесі деңгей ірі аймақтарда қалыптасқан аймақтық - тұтас таулы аймақтар, полярлық және субполярлық аралдардың архипелагтары. Мұндай жүйелер кең аумақта және айтарлықтай биіктік диапазонында кең таралған қар-мұз құбылыстарының кең ауқымын қамтиды, сондықтан көптеген өзара әрекеттесу тізбектері арқылы өте әртүрлі және бір-бірімен байланысты. Келесі деңгей-жергілікті - мұнда өзара байланысқан қар-мұз процестері ірі аймақтардың салыстырмалы түрде оқшауланған учаскелерінде жүреді. Мұнда нивал-гляциалды құбылыстардың шектеулі ауқымы дамыған, онда олардың бірі басым позицияны алады. Осы құбылысқа тән процестердің қарқындылығының ауытқуы бүкіл жергілікті нивалды гляциалды жүйенің даму ерекшеліктеріне үлкен із қалдырады. Төменгі деңгейде жекелеген мұздықтар, қар бүршіктері, мұздар және т. б. түзетін жүйелер бар. Оларды жүйенің уақыт бойынша өзгеруіне әкелетін процестері бар тәуелсіз жабық жүйелер ретінде қарастыруға болады. НГЖ зерттеудің негізгі әдісі - оларға кіретін барлық объектілердің бір-бірімен және табиғи ортаның басқа компоненттерімен байланысының динамикасын сипаттайтын нақты модельдер құру. Мұндай модельдерді құрудың үш жолы бар: физикалық процестердің математикалық сипаттамасы; физикалық модельдеу және анықтамалық объектілерде табиғи эксперименттер жүргізу; статистикалық және картографиялық модельдеу, яғни жеке параметрлердің карталарын құру және олардың өзара әрекеттесуі (мұздық жүйелерін картаға түсіруді қараңыз). жүктеу/скачать 246.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|