1 емтихан билеті «Ғылым философиясы мен тарихы»
XV-XIX ғ. ортасына дейінгі жаратылыстанудың даму барысы
жүктеу/скачать 321.33 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ғалам. «Үлкен жарылыс» теориясы.
- Ол шамамен 13.810 миллион жыл бұрын пайда болған.
| XV-XIX ғ. ортасына дейінгі жаратылыстанудың даму барысы.
Жаратылыстану ғылымдары (ағылш.Natural science) — табиғатты зерттеумен айналысатын ғылымдардың жиынтық атауы; табиғат феномендері мен олар дамуының жалпы заңдарын танумен шұғылданатын ғылымдар жүйесі. Ежелгі Жаратылыстану ғылымдары табиғатты жете зерттеуге байланысты Мысыр мен Месопотамияда алғаш қалыптасып, ежелгі Грекияда арнаулы ғылымдар ретінде зерттеле бастайды; ортағасырда Парсы және Түркі жұртында кең қолдау табады; ал ЕуропадаРенессанс кезеңінде (ХV ғ-дың 2-ші жартысы) жаңадан серпін алады. Дегенмен біріңғай жүйеге келіп, түрлі салаларға бағытталып, өмірмен, өндіріспен тіке байланысып, шын даму жолына түсуі тек ХVIII ғ-да іске асты. Жаратылыстану ауқымы түрлі табиғат нысандарын (ғарыштық жүйеден бастап микродүниеге дейін), дүниенің жалпы қасиеті мен құрылымын, тірі табиғатты, біздің планетамыздан тыс жатқан нысандарды, сондай-ақ, Жерді қамтиды. Жаратылыстану ғылымдары біріншіден, ғылыми дәлдігімен және жүйелілігімен, екіншіден, табиғат қорларын пайдалану құралы ретіндегі өзінің практикалық мәнімен ерекшеленеді. Ғалам. «Үлкен жарылыс» теориясы. Ғалам – алуан түрлі формада болатын әрі ұдайы өзгеріп отыратын, кеңістік пен уақыт бойынша шеті де, шегі де жоқ бүкіл дүние. Ғаламды (араб сөзінен) зерттеумен тікелей шұғылданатын ғылым – астрономия. Ал барлық ғылыми білімге негізделген ғалам жөніндегі пайымдаулар космологияның мәселесі болып есептеледі. Ғаламның шексіздігі туралы алғашқы пікір біздің заманымыздан бұрынғы 5 ғасырда өмір сүрген ежелгі дәуірдегі грек ғалымы Гераклиттің (біздің заманымыздан бұрынғы 5 ғасыр) еңбектерінде кездеседі. Гераклиттің көзқарасын Демокрит, Эпикур және Лукреций одан әрі дамытып, кейінгі дәуірлерде Жердің шар тәрізді екенін және аспан шырақтарының бір-бірінен алшақтылығын анықтауға байланысты зерттеулер (Пифагор, Аристотель, Эратосфен) жүргізілді. Бірақ шіркеу мен дін үстем болған дәуірде мұндай озық ойлар қолдау таппай, тек Қайта өркендеу дәуірінде Николай Коперниктің «Аспан сферасының айналысы туралы» атты кітабы космогонияда ғылыми зерттеуге жол ашты. Біз мекендеген Жер де, басқа планеталар, құйрықты жұлдыздар мен метеорлық денелер тәрізді, Күн жүйесінің құрамына енеді. Күн жүйесінің диаметрі он миллиард километрдей. Галактиканың диаметрі шамамен 30 мың пк-ке (шамамен 100 мың жарық жылы) жуық. Кейінірек ғалам кеңістігінде біздің Галактика тәріздес миллиондаған басқа да галактикалардың бар екендігі анықталды. Зерттелген галактикалар жиыны Метагалактика деп аталады. 20 ғасырдың 70-жылдарында әр түрлі елдердегі астрономдардың ұжымдық еңбектерінің нәтижесінде Метагалактиканың мынадай маңызды қасиеттері анықталды: 1) галактикалар Метагалактикада бірқалыпты таралмаған; олардың көпшілігі галактикалар шоғырлары мен топтарына жинақталған; 2) галактикалар бір-бірінен, жуық шамамен, орналасу қашықтығына пропорционал болып қашықтайды (мысалы, бір-бірінен он млн. пк қашықтықтағы галактикалар 600 км/с жылдамдықпен қашықтайды); 3) ғаламның біз орналасқан бөлігі миллиметрлік радиотолқындар диапазонындағы радиосәулемен бірқалыпты толтырылған. Бұл сәуле реликт сәуле деп аталады. Реликт сәуле, өткен ерте дәуірдегі Метагалактиканың пайда болу бастамасына байланысты сәуле шығару процесінің қалдығы деп жорамалданады. Жұлдыздар мен жұлдызаралық зат иондалған газдан құралған. Бұл ғаламдағы заттың негізгі физикалық пішіні қатты зат та, сұйықтық та, бейтарап газ да емес, иондар мен электрондардан тұратын плазма деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Біздің Галактиканың өз осі төңірегіндегі бір айналымына кететін уақыт, шамамен, екі жүз миллион жылға жуық. Басқа галактикалардың да бір айналымына кететін уақыт осымен шамалас. Сонымен галактикалардың орташа жасы он миллиард жыл деп есептеледі. Алып галактикалар жүз миллиардтан астам жұлдыздан, ал Метагалактика жүз миллионнан кем емес жұлдыздан құралатындықтан ғаламдағы жұлдыздардың саны 1019-нен астам деп есептеледі. Сондықтан мұндай кейбір жұлдыздардың төңірегінде органикалық өмірдің, сондай-ақ Жерден тыс өркениеттің болу мүмкіндігі теріске шығарылмайды. Бұл біздің білетін ғаламның миллиардтаған жыл бұрын үлкен жарылыста басталғанын дәлелдейді. Бүгінгі әлемдегі барлық материя бір ғана нүктеге шоғырланған.Жарылыс болған сәттен бастап материя кеңейе бастады және қазір де солай. Ғалымдар Әлемнің үнемі кеңейіп келе жатқанын қайталай береді. Осы себепті Үлкен жарылыс теориясы кеңейіп жатқан әлем туралы теорияны қамтиды. Бір нүктеде сақталған материя кеңейіп қана қоймай, одан да күрделі құрылымдар құра бастады. Біз біртіндеп тірі организмдер құра бастаған атомдар мен молекулаларға сілтеме жасаймыз.Үлкен жарылыстың басталу күнін ғалымдар анықтады. Ол шамамен 13.810 миллион жыл бұрын пайда болған. Ғалам жаңа құрылған осы кезеңде оны алғашқы ғалам деп атайды. Онда бөлшектер өте үлкен энергияға ие болады деп болжануда.Осы жарылыспен алғашқы протондар, нейтрондар мен электрондар пайда болды. Протондар мен нейтрондар атом ядроларына біріктірілген. Алайда электрондар электр зарядын ескере отырып, олардың айналасында орналасқан. Осылайша материя пайда болды.Үлкен жарылыс теориясының мағынасы бар екенін дәлелдеу үшін ғалам кеңейіп жатқандығы туралы дәлелдер келтірілуі керек. Бұған қатысты дәлелдер: жүктеу/скачать 321.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|